Την πρότασή μου στο κείμενο “
Όταν ο χρόνος σταματάει” ότι η “παράδοση που μελετάω, η Όνο-χα Ίτο-ρίου είναι μια από τις γνωστότερες σχολές ιαπωνικής ξιφομαχίας” αμφισβήτησε σε μήνυμά του ένας αναγνώστης του ΠΟΠΤ. Συγκεκριμένα μου γράφει “Κύριε Μηλιαρέση, γράφετε ότι η Onoha Ittoryu (sic) είναι από τις γνωστότερες σχολές kenjutsu (sic) όμως από την έρευνα που έκανα, η σχολή αυτή υπάρχει μόνο στην Ιαπωνία. Πώς είναι λοιπόν από τις γνωστότερες; Ποιός την ξέρει εκτός από εσάς; Αν μιλάμε για γνωστές σχολές kenjutsu (sic) τότε σίγουρα θα πρέπει να μιλήσουμε για την ΧΧΧΧ-ρίου που έχει dojo (sic) σε όλον τον κόσμο”.
Ο λόγος που δεν γράφω το όνομα της σχολής που αναφέρεται στο μήνυμα είναι επειδή δεν θέλω να εμπλακώ στις γνωστές, ανόητες αντεγκλήσεις σχετικά με το ποια σχολή έχει το μεγαλύτερο... ξίφος. Όμως ο λόγος που απαντάω είναι επειδή το θέμα που θίγει είναι ενδιαφέρον: αλήθεια, τι σημαίνει “γνωστότερη” όταν μιλάμε για κλασικές σχολές πολεμικών τεχνών που ούτως ή άλλως έχουν αριθμούς μελών σχεδόν ανύπαρκτους για τα δεδομένα του κέντο, του τζούντο ή του ταεκβοντό. Και ακόμα αυτές που είναι “γνωστότερες” είναι κατ’ ανάγκη οι “καλύτερες”; Γιατί αυτό ουσιαστικά υπαινίσσεται και ο αναγνώστης και πολλοί που εμπλέκονται στις συζητήσεις αυτές.
Όταν άρχισα να ασχολούμαι με τις πολεμικές τέχνες, και εδώ λέγοντας “ασχολούμαι” εννοώ να διαβάζω γι αυτές καθώς η πραγματική ενασχόληση ήρθε περίπου δέκα χρόνια αργότερα, δεν υπήρχε σχεδόν καμία πληροφόρηση στη Δύση σχετικά με τις κλασικές σχολές της ιαπωνικής μαχητικής παράδοσης. Η τριλογία του Ντον Ντρέγκερ (“Κλασσικές πολεμικές τέχνες”, “Κλασσικοί πολεμικοί δρόμοι” και “Σύγχρονες πολεμικές τέχνες και δρόμοι”, όλα από τις εκδόσεις Αλκίμαχον) μόλις είχε εκδοθεί όμως ο κόσμος ασχολιόταν πολύ περισσότερο με τον πρόσφατα χαμένο Μπρους Λι και την τεράστια κινηματογραφική παραγωγή του Χονγκ Κονγκ που πυροδότησε και στην Ελλάδα υπήρχαν δύο ιθαγενείς “μαυροζωνάδες” τζουντόκα και ένας καρατέκα.
Στα 40 χρόνια που μεσολάβησαν, ο κόσμος έμαθε, κυρίως χάρη στον Ντρέγκερ και στους επιγόνους του και κυρίως χάρη στο Ίντερνετ, ότι εκτός από το τζούντο, το καράτε, το αϊκίντο και το κέντο, υπάρχουν και κάποιες άλλες σύγχρονες πολεμικές τέχνες/μαχητικά αθλήματα και ότι ακόμα σώζονται περίπου 200 από τις παραδόσεις που προηγήθηκαν και από τις οποίες εκπορεύτηκαν, έμμεσα ή άμεσα αυτές που σήμερα αποκαλούμε “πολεμικές τέχνες”. Αντίστοιχα εξαπλώθηκαν και τα σύγχρονα (και κάποια κλασικά) μαχητικά συστήματα και από άλλες ασιατικές χώρες με πιο ωφελημένη από τον κινηματογράφου την Κίνα: το 1999 ο Νίο στο “Μάτριξ” λέει “Ξέρω κουνγκ-φου” όχι “καράτε”.
Όμως ακόμα και έτσι, τι σημαίνει ότι μια τέχνη είναι “γνωστή”; Κατά τον αναγνώστη μου, ότι υπάρχουν ασκούμενοι και εκτός Ιαπωνίας όμως ακόμα και οι σχολές που έχουν εξαπλωθεί πολύ στον υπόλοιπο κόσμο, μετά βίας μετρούν περισσότερες από μερικές εκατοντάδες μαθητές· σίγουρα είναι περισσότεροι από τους 50 που έχει η Όνο-χα Ίτο-ρίου σε Ιαπωνία, Βέλγιο, Ιταλία, Γερμανία και ΗΠΑ (ναι, και η Όνο-χα Ίτο-ρίου έχει ντότζο εκτός Ιαπωνίας: ο αναγνώστης μου δεν είναι πολύ καλός ερευνητής!) όμως μπορούν πραγματικά να θεωρηθούν “γνωστές”; Για να έχουμε ένα μέτρο, σύμφωνα με το CNN (https://edition.cnn.com/2018/03/02/sport/judo-france-jean-luc-rouge/index.html), μόνο στην Γαλλία, το 2018 υπήρχαν 600.000 ενεργοί τζουντόκα.
Και ακόμα περισσότερο, είναι η δημοτικότητα ένδειξη ποιότητας; Μια ματιά στον χώρο των τεχνών αποδεικνύει περίτρανα πως όχι: η Λέιντι Γκάγκα είναι πολύ πιο δημοφιλής από τον Ιγκόρ Στραβίνσκι, η Τ.Κ. Ρόλινγκ από τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ και ο Εϊτσίρο Όντα, δημιουργός του μάνγκα “One Piece” πιο δημοφιλής από τον Ανρί Ματίς άρα μάλλον θα πρέπει να αρχίσουμε να μετράμε την αξία μας παράδοσης με διαφορετικό τρόπο και τότε, αναγκαστικά, θα αρχίσουμε να μπαίνουμε στους άνευ νοήματος, γκχμ, διαξιφισμούς στους οποίους αναφέρθηκα παραπάνω. Κακά τα ψέματα: από τη στιγμή που δεν υπάρχει περίπτωση πραγματικής αναμέτρησης, καθένας μπορεί να υποστηρίζει ό,τι θέλει.
Υπάρχει όμως μια λεπτομέρεια που όπως και πολλοί που δεν έχουν εμπλακεί με τις μαχητικές παραδόσεις της Ιαπωνίας, ο αναγνώστης μου αγνοεί: αντίθετα με τις σύγχρονες πολεμικές τέχνες, οι περισσότερες από τις παραδόσεις αυτές επιδιώκουν να μην είναι ευρέως γνωστές και επιδιώκουν να μην μεγαλώνουν πολύ και επιδιώκουν να μην γίνεται μέλος τους καθένας. Έχοντας δημιουργηθεί την περίοδο της φεουδαρχίας, διατηρούν σε μεγάλο βαθμό ζωντανά πολλά από τα χαρακτηριστικά της περιόδου εκείνης –μυστικοπάθεια, συντηρητισμός, εσωστρέφεια κ.α.- και εξακολουθούν να λειτουργούν σχετικά ανεπηρέαστες από την πρόοδο της κοινωνίας. Και δεν λέω αν αυτό είναι καλό ή κακό –λέω απλώς ότι ισχύει.
Υπάρχει μια τουλάχιστον διάσταση της νοοτροπίας αυτής που προσωπικά βρίσκω ανεκτίμητη από πλευράς εκπαίδευσης και, στο μέτρο που το ένα συνεπάγεται το άλλο, παράδοσης: όντας μικρές, οι σχολές αυτές προάγουν μια στενή σχέση μεταξύ εκπαιδευτών και μαθητών και, άρα, μια πληρέστερη μετάδοση της ουσίας τους από την προηγούμενη γενιά στην επόμενη. Ο Έλις Άμντουρ, συχνά ιαπωνικότερος των Ιαπώνων λέει ότι “αν ο σόκε/σχολάρχης της δεν σε ξέρει προσωπικά, δεν μελετάς μια παράδοση” –η διατύπωση ακούγεται σκληρή όμως είναι αλήθεια και ίσως δίνει ένα μέτρο αξιολόγησης μιας σχολής, πολύ πιο αξιόπιστο από τη δημοτικότητα και το μέγεθος. Τροφή για σκέψη, ελπίζω...
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
