Ιαπωνικές τέχνες

Το αϊκίντο είναι μια από τις πιο νέες ιαπωνικές πολεμικές τέχνες· ο ιδρυτής του, Ουεσίμπα Μοριχέι πέθανε μόλις το 1969 και αρκετοί από τους μαθητές του ζουν ακόμα, πράγμα που σημαίνει ότι η διδασκαλία του σήμερα γίνεται από ανθρώπους που βρέθηκαν πολύ κοντά στην «πηγή». Αυτό βεβαίως δε σημαίνει ότι όλοι οι δάσκαλοι –και ειδικά οι έλληνες- υπήρξαν μαθητές του Ουεσίμπα αλλά αν κανείς ενδιαφέρεται πραγματικά να πλησιάσει την τέχνη του, μπορεί να το κάνει σχετικά εύκολα.

Ο όρος «ζίου ζίτσου» (ή «τζουτζούτσου» ή «ζουζούτσου» αναλόγως πώς προφέρει κανείς τα ίδια ιαπωνικά ιδεογράμματα) σημαίνει δύο διαφορετικά πράγματα. Ιστορικά μιλώντας, πρόκειται για τις μεθόδους συμπλοκής συνήθως άοπλης ή με οπλισμό κάποιο μικρό όπλο (συνήθως το πολύ κοντό ξίφος τάντο το οποίο έχει διαστάσεις μεγάλου μαχαιριού) οι οποίες αν και γνωστές από την εποχή που οι ιάπωνες μάχονταν με πανοπλίες, άρχισαν να αναφέρονται συνολικά ως «τζουτζούτσου» από την περίοδο Έντο (1600-1868) και μετά.

Το ιάιντο αποτελεί το ένα μισό της κλασσικής ιαπωνικής ξιφασκίας –το δεύτερο μισό είναι το κέντο, στο οποίο αναφερόμαστε ξεχωριστά στις σελίδες του Πανελλήνιου Οδηγού Πολεμικών Τεχνών. Για την ακρίβεια, το ιάιντο είναι το δεύτερο μισό του κεντζούτσου (ή κενζούτσου), του προγόνου του κέντο, όμως ακόμα και σήμερα, η τέχνη διδάσκεται βασικά (αν και όχι αποκλειστικά) στους ασκούμενους στο κέντο. Η διαφορά του ιάιντο από το κεντζούτσου και το κέντο είναι ότι ο ασκούμενος χρησιμοποιεί πραγματικό μεταλλικό ξίφος (είτε αληθινό και ακονισμένο, είτε –αν πρόκειται για πιο αρχάριο- άσκησης κατασκευασμένο από κάποιο κράμα μετάλλων) και ότι η εξάσκηση γίνεται με τη μορφή κατά μόνας φορμών που ονομάζονται «κάτα».

Ίσως η πιο διάσημη πολεμική τέχνη που υπάρχει, το καράτε αποτελεί το πιο διάσημο ίσως εξαγώγιμο προϊόν της ιαπωνικής κουλτούρας παρόλο που, κυριολεκτικά μιλώντας, δεν προέρχεται από την κυρίως Ιαπωνία αλλά από το σύμπλεγμα νησιών που λέγονται Οκινάουα και που βρίσκονται νότια της χώρας και σε ίση απόσταση από την Κίνα. Έχοντας σαφείς επιρροές από τα κινεζικά συστήματα πυγμαχίας (εδώ χρησιμοποιούμε τον όρο καταχρηστικά καθώς, αντίθετα με την κλασσική πυγμαχία, τόσο στα κινεζικά κουνγκ φου, όσο και στο καράτε, υπάρχουν άφθονα χτυπήματα και με τα πόδια), το καράτε έχει στην Οκινάουα βάθους τουλάχιστον τριών αιώνων.

Μετά το σούμο και μαζί με το τζούντο, το κέντο είναι το πιο δημοφιλές μαχητικό άθλημα στην Ιαπωνία· ειδικά σε επίπεδο πανεπιστημιακών ομάδων, η αγωνιστική ξιφασκία, το ιαπωνικό αντίστοιχο της ευρωπαϊκής, εξακολουθεί να διατηρείται ψηλά στην προτίμηση των ιαπώνων, φανερώνοντας τον παραδοσιακό σεβασμό του συγκεκριμένου πολιτισμού για το ξίφος και την τέχνη της χρήσης του. Αν και η ιστορία του κέντο είναι μια ιστορία τουλάχιστον πεντακοσίων ετών, το κέντο όπως το ξέρουμε σήμερα έχει την αρχή του στο 19ο αιώνα.

Η ιαπωνική τοξοβολία κιούντο είναι αρκετά γνωστή και εκτός Ιαπωνίας, ακόμα και σε χώρες που δε διδάσκεται –όπως η Ελλάδα- κυρίως στους κύκλους των τοξοτών της δυτικής τοξοβολίας. Και οφείλει τη «φήμη» της αυτή αφενός στο γερμανό φιλόσοφο Έουγκεν Χέριγκελ και στο βιβλίο του «Το Ζεν και η Τέχνη της Τοξοβολίας» (το οποίο, παρόλα αυτά ελάχιστη σχέση έχει με το Ζεν!) και αφετέρου στη συγκέντρωση των ιαπώνων τοξοτών την οποία αρκετοί δυτικοί τοξότες θα ήθελαν να περιλαμβάνουν στην άσκησή τους

Με τον όρο «κορίου μπούντο» έχει επικρατήσει να αποκαλούνται τα ιαπωνικά μαχητικά συστήματα που ιδρύθηκαν πριν την παλινόρθωση του αυτοκράτορα Μέιτζι, δηλαδή πριν το 1868 –ο όρος είναι ευρύτατος και καλύπτει εκατοντάδες ένοπλες και άοπλες παραδόσεις, κάποιες από τις οποίες διαθέτουν ιστορία μεγαλύτερη από τέσσερις αιώνες. Καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για μικρές σχολές με μερικές δεκάδες μαθητές ακόμα και εντός Ιαπωνίας, μέχρι τη δεκαετία του 1980 οι σχολές αυτές ήταν ελάχιστα γνωστές στον υπόλοιπο κόσμο και το ενδιαφέρον προς αυτές πυροδοτήθηκε από τα γραπτά του Aμερικανού συγγραφέα και ερευνητή Ντον Φ. Ντρέγκερ (1922-1982) ο οποίος έζησε πολλά χρόνια στην Ιαπωνία και τις μελέτησε σε βάθος.

Παρόλο που οι περισσότεροι ασκούμενοι στις πολεμικές τέχνες έχουν υπόψη το ιαπωνικό ξίφος (ακόμα και αν ο χώρος τους είναι εντελώς διαφορετικός), η ναγκινάτα τόσο ως όπλο όσο και ως τέχνη, είναι σχετικά άγνωστη· τη γνωρίζουν μόνο όσοι παίζουν βίντεο-παιχνίδια και όσοι παρακολουθούν ιαπωνικές ταινίες εποχής. Παρόλα αυτά, στην Ιαπωνία το μαχητικό άθλημα που τη χρησιμοποιεί (και που επίσης ονομάζεται «ναγκινάτα») θεωρείται αρκετά γνωστή και μάλιστα αρκετοί τη χαρακτηρίζουν ως «το κέντο των γυναικών» καθώς από τα μέσα της περιόδου Έντο (1600-1868) και μετά, έχει επικρατήσει να θεωρείται γυναικείο όπλο –για μια σειρά ιστορικούς αλλά και... ανιστόρητους λόγους.

Σίγουρα η πιο διαφημισμένη ιαπωνική πολεμική τέχνη από τη δεκαετία του 1980 και μετά, το νιντζούτσου (ή νίνπο ταϊτζούτσου ή μπούντο ταϊτζούτσου) έγινε μεν γνωστό, όπως συχνά συμβαίνει με τις μαχητικές παραδόσεις της Άπω Ανατολής, μέσω της βιομηχανίας του κινηματογράφου, τόσο της αμερικανικής όσο και της ιαπωνικής, όμως έχει μια παμπάλαια ιστορία και έλκει την καταγωγή του από τις τεχνικές δολιοφθοράς και κατασκοπίας που διδάσκονταν οι ιάπωνες πολεμιστές στην εποχή των εμφύλιων πολέμων (Σενγκόκου Τζιντάι, 1467-1573), ενώ αναλόγως της οπτικής γωνίας του μελετητή, ενδέχεται η ιστορία του να βρίσκεται ακόμα βαθύτερα στο χρόνο.

Χάρη στο ειδικό βάρος και στις προσπάθειες ενός και μόνο προσώπου, του δασκάλου Σιμίζου Τακάτζι (1896–1978), η τέχνη της χρήσης του μήκους 1,20 μέτρων ραβδιού τζο, ενός όπλου αρκετά σπάνιου για τις κλασσικές ιαπωνικές μαχητικές παραδόσεις, είναι σήμερα μια από τις πιο διαδεδομένες τέχνες στην Ιαπωνία και διδάσκεται μάλιστα υπό την αιγίδα της Παν-Ιαπωνικής Ομοσπονδίας Κέντο (Zen Nihon Kendo Renmei/ZNKR). Τα παραπάνω δε σημαίνουν ότι το τζόντο δεν είναι αξιόλογο όπλο –αντίθετα μάλιστα, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι από τα κλασσικά ιαπωνικά όπλα είναι το μόνο το οποίο, λόγω μορφής, παραμένει επίκαιρο και η εκμάθηση της χρήσης του θα μπορούσε να θεωρηθεί εκμάθηση μιας τέχνης αυτοάμυνας.

Μαζί με το καράτε, το τζούντο είναι ό,τι πιο γνωστό έχει να παρουσιάσει η Ιαπωνία στο χώρο των πολεμικών τεχνών και των μαχητικών αθλημάτων· στην πραγματικότητα, και μετά την σχεδόν πενηντάχρονη παρουσία του στις ολυμπιακές διοργανώσεις, το τζούντο στη συνείδηση των περισσότερων ανθρώπων είναι περισσότερο άθλημα παρά πολεμική τέχνη. Και αυτό είναι πολύ κοντά στο όραμα του Κάνο Τζίγκορο (1860-1938), του ανθρώπου που το εισηγήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, μετά από μια πολυετή εκπαίδευση σε δύο κλασσικά σχολές ζίου ζίτσου/τζουτζούτσου (την Τέντζιν Σίνγιο Ρίου και την Κίτο Ρίου) και τη θεωρητική μελέτη πολλών ακόμα.