Είναι ένα από εκείνα τα μιμίδια (meme) που κυκλοφορούν στα κομμάτια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και που σχετίζονται με τις πολεμικές τέχνες –πιθανότατα ο αναγνώστης κάπου θα το έχει πετύχει, ειδικά αν σχετίζεται με το αϊκίντο: πρόκειται για το γνωστό μαύρο φόντο με τα γνωστά λευκά γράμματα και γράφει “Όταν καταλαβαίνεις μια τεχνική, ξέρεις μια τεχνική. Όταν καταλαβαίνεις μια έννοια, ξέρεις χίλιες τεχνικές.” Η λέξη που εδώ αποδίδω “έννοια” είναι η αγγλική λέξη “κόνσεπτ” (“concept”), μια άλλη απόδοση της οποίας θα μπορούσε ίσως να είναι “αρχή” αν και, τεχνικά μιλώντας, η τελευταία θα ήταν καλύτερη απόδοση για τη λέξη “principle”. Σε κάθε περίπτωση, ελπίζω ότι είναι αρκετά σαφές τι εννοώ και, νομίζω, και τι εννοεί ο συγγραφέας της ρήσης.
Φευ, φοβάμαι ότι αν δεν πρόκειται απλώς για κακή επιλογή λέξεων και/ή ατυχή διατύπωση, το παραπάνω κρύβει μια από τις συνηθέστερες παρερμηνείες, όχι μόνο από τον χώρο των πολεμικών τεχνών αλλά από την ανθρώπινη διανόηση γενικότερα. Συνοπτικά μιλώντας, θα μπορούσα να το πω ως εξής: όταν καταλαβαίνεις μια τεχνική, δεν ξέρεις καμία τεχνική –απλώς καταλαβαίνεις μια τεχνική. Και όταν καταλαβαίνεις μια έννοια, δεν ξέρεις χίλιες τεχνικές –απλώς καταλαβαίνεις μια έννοια. Για να ξέρεις έστω και μια τεχνική (και πολύ περισσότερο, χίλιες τεχνικές) απαιτείται κάτι πολύ παραπάνω από την κατανόηση της τεχνικής ή του κόνσεπτ το οποίο βρίσκεται πίσω της: απαιτούνται εκατοντάδες, χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες ίσως επαναλήψεις ώστε η τεχνική να γίνει κτήμα σου και δεύτερή σου φύση.
Όμως ο πολιτισμός μας, ειδικά στη Δύση αλλά πλέον σε μεγάλο βαθμό και στην Ανατολή, νομίζω, είναι ένας πολιτισμός διάνοιας, ένας πολιτισμός στον οποίο αν κάτι αναλυθεί στα στοιχεία που το αποτελούν και αν κάθε ένα από τα στοιχεία αυτά εξεταστεί διεξοδικά και γίνει κατανοητό με τον λογικό νου, θεωρείται “γνωστό”, μπαίνει στην αποθήκη και γίνεται βάση για περαιτέρω αναζήτηση. Και παρότι η παραπάνω διαδικασία είναι απαραίτητη για την ανθρώπινη πρόοδο και παρότι η ζωή μας σήμερα είναι αδιαμφισβήτητα καλύτερη από ό,τι ήταν ποτέ από σχεδόν όλες τις απόψεις, όταν πρόκειται για τομείς στους οποίους υπάρχει ανάγκη σωματικής γνώσης (και αυτοί δεν είναι μόνο όσοι σχετίζονται με την οποιασδήποτε μορφής εκγύμναση –ρωτήστε οποιονδήποτε μουσικό ή τεχνίτη), η διανοητική γνώση δεν είναι αρκετή.
Το έχω δει να συμβαίνει αμέτρητες φορές, κατ’ αρχάς στον εαυτό μου και εν συνεχεία σε συνασκούμενους σε όλες τις τέχνες με τις οποίες έχω εμπλακεί –βρισκόμαστε σε ένα σάιτ σχετικό με τις πολεμικές τέχνες οπότε ας αφήσουμε εκτός τους υπόλοιπους τομείς στους οποίους επίσης ισχύει η παραπάνω αρχή και ας παραμείνουμε σ’ αυτές: ο εκπαιδευτής δείχνει μια τεχνική, ο ασκούμενος την καταλαβαίνει (και εννοώ όντως την καταλαβαίνει: μπορεί να την εξηγήσει με σχεδόν απόλυτη ακρίβεια) σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, ενίοτε και με την πρώτη, και στη συνέχεια αποτυγχάνει παταγωδώς να την εκτελέσει. Και μετά αποτυγχάνει ξανά και ξανά και ξανά, για μέρες και εβδομάδες και μήνες. Και κάθε φορά που ο εκπαιδευτής του τον διορθώνει, εκείνος αποδεικνύει για μια ακόμα φορά ότι έχει καταλάβει τι πρέπει να κάνει –απλώς δεν μπορεί να το κάνει.
Το φαινόμενο είναι ακόμα πιο εντυπωσιακό στην περίπτωση ανθρώπων που έχουν παρελθόν σε άλλες πολεμικές τέχνες (έχοντας υπάρξει νομάδας σε πάνω από μισή ντουζίνα από αυτές, αισθάνομαι αρμόδιος να το πω καθώς μου έχει συμβεί σχεδόν με όλες!) και που ξεκινούν μια ακόμα: ειδικά αν πρόκειται για τέχνες που προέρχονται από τον ίδιο πολιτισμό, οι ομοιότητες και στις αρχές/έννοιες/κόνσεπτ και σε αυτές τις τεχνικές είναι τόσο μεγάλες που οι άνθρωποι που έχουν κάνει μια (και ακόμα περισσότερο, δύο ή παραπάνω) θεωρούν ότι καταλαβαίνουν ακριβώς περί τίνος πρόκειται. Και πράγματι καταλαβαίνουν –διανοητικά! Όταν έρχεται η στιγμή να κάνουν, καταλαβαίνουν με την πληρέστερη σημασία της λέξης ότι η διανοητική κατανόηση είναι ένα πράγμα, η σωματική ένα άλλο και η ολοκληρωμένη ένα τρίτο.
Θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς ότι από μια άποψη οι άνθρωποι που έρχονται σε μια σχολή πολεμικών τεχνών χωρίς καμία προηγούμενη ενασχόληση είναι σε καλύτερη μοίρα: το φλιτζάνι τους δεν είναι ήδη γεμάτο (κατά τη γνωστή ιστορία) οπότε δε χρειάζεται να πολεμήσουν με πολλές προϊδεάσεις (βλ. και τη σχετική παλιότερη συζήτηση σχετικά με τον “νου του αρχάριου” στη σχετική... τριλογία
εδώ,
εδώ, κι
εδώ). Όμως ακόμα κι αυτοί δεν καταφέρνουν να ξεφύγουν πάντα από τη βεβαιότητα ότι η διανοητική κατανόηση ενός πράγματος είναι το ίδιο με την ολοκληρωμένη: όπως έγραψα παραπάνω, ο πολιτισμός μας έχει εξιδανικεύσει τη διάνοια και η καθημερινή μας ζωή επιβεβαιώνει την εξιδανίκευση αυτή. Ένας άνθρωπος που έχει τελειώσει το πανεπιστήμιο θεωρεί ότι το επίτευγμά του αυτό τον καθιστά απολύτως ικανό να αντιληφθεί μια τεχνική μιας πολεμικής τέχνης –μερικά λεπτά σε μια σχολή πολεμικών τεχνών είναι συνήθως αρκετά για να του αποδείξουν ότι κάνει λάθος.
Προσωπικά πιστεύω ότι μια από τις προστιθέμενες αξίες των πολεμικών τεχνών είναι ακριβώς αυτή: σε μια περίοδο υπερβολικής έμφασης στη διάνοια, ο ασκούμενος μαθαίνει να αξιολογεί την κατανόηση που δεν περνάει αποκλειστικά από αυτή αλλά που προέρχεται από τη συνέργειά της με τη συντονισμένη λειτουργία του σώματος. Και κατ’ αυτόν τον τρόπο έρχεται σε επαφή με όψεις του εαυτού του που ως τώρα είχε αφήσει να ατροφήσουν και, αν έχει τη στοιχειώδη οξύνοια για να το κάνει, χρησιμοποιεί τη γνώση αυτή και στη ζωή του έξω από τη σχολή των πολεμικών τεχνών. Και θα του φανεί χρήσιμη γιατί παρότι έχουμε χτίσει την κοινωνία μας έτσι που να εκθειάζει τη διάνοια, η καθημερινή μας πραγματικότητα παραμένει αθεράπευτα οργανική και συχνά (και παρά την απροθυμία μας να το παραδεχτούμε) τόσο ζωώδης όσο ήταν και την εποχή που οι προγονοί μας ζούσαν στα δάση.
Όπως έχω γράψει και άλλοτε, δεν πιστεύω ότι οι πολεμικές τέχνες έχουν καμία φιλοσοφία –τουλάχιστον καμία άξια λόγου. Είναι ωστόσο φορείς σοφίας όπως αυτή προκύπτει από την καθημερινή τριβή με ένα αντικείμενο τόσο άγριο όσο η συμπλοκή και από αυτή την άποψη προσυπογράφω ολόψυχα την άποψη ότι έχουν να μας διδάξουν αρκετά. Για να γίνει όμως αυτό θα πρέπει να τις δούμε μέσα στο πραγματικό τους πλαίσιο, απογυμνωμένες από ρομαντικές ανοησίες και από κοινοτοπίες και σε όλη τους την τραχύτητα. Αν υπάρχει κάτι που αξίζει στις πολεμικές τέχνες (και εδώ που τα λέμε, όχι μόνο σ’ αυτές) αποκαλύπτεται μόνο μέσα από την κουραστική διαδικασία της ανελέητης εξάσκησης –οτιδήποτε πέρα από αυτή είναι κλισέ που απλώς μας κάνουν να φαινόμαστε “ψαγμένοι” στο Ίντερνετ.
Γρηγόρης Α.Μηλιαρέσης
