Δεύτερο ντότζο

Πρώτα απ΄ όλα να ξεκαθαρίσω κάτι: δεν αντέχω τη μπίρα. Λόγω τιμής και και χαμηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ ήταν το πρώτο ποτό που δοκίμασα όταν ήμουν έφηβος (δεκαετία του ‘80 –άλλες εποχές) όμως μεταξύ μιας περιστασιακής δυσανεξίας στο ανθρακικό, της αύξησης του ρυθμού επισκέψεων στην τουαλέτα που επιβάλλει και της αντιπάθειας στην  ίδια τη γεύση της, την έκοψα σχεδόν αμέσως αρχικά στρεφόμενος προς τη σαγκρία (δεκαετία του ‘80 –άλλες εποχές) και αργότερα προς τη βότκα (Στόλι με μια φέτα πορτοκάλι), το ουΐσκι (Κάτι με έναν  πάγο), το μπέρμπον (Μέικερς με έναν πάγο) και τα τελευταία έξι χρόνια, μάλλον προβλέψιμα, στο σάκε. Συνεπώς, εξ ορισμού η ιδέα “πάμε για μπίρες μετά την προπόνηση” σκοντάφτει μέσα στο μυαλό μου από το πρώτο της βήμα. 

Μην έχοντας ασχοληθεί με τα σπορ, δεν ξέρω αν οι άνθρωποι που προπονούνται σ’ αυτά συμμερίζονται την κουλτούρα του ποτού μετά την προπόνηση. Ξέρω όμως ότι ένας λόγος που το κάνουν οι ασκούμενοι στις πολεμικές τέχνες είναι η έννοια του “δεύτερου ντότζο” (ντάι νι ντότζο/第二道場), η οποία είναι ευρέως διαδεδομένη μεταξύ των ιαπώνων ομολόγων τους και η οποία συχνά προβάλλεται και ενθαρρύνεται από υψηλόβαθμους ιάπωνες εκπαιδευτές όταν επισκέπτονται χώρες του εξωτερικού για σεμινάρια. Αυτό που υπονοείται με την έκφραση είναι ότι πέρα από την απλή κατανάλωση ποτών, μια τέτοια έξοδος μαζί με τους εκπαιδευτές τους μετά την προπόνηση, προσφέρει στους ασκούμενους τη δυνατότητα να συμμετάσχουν σε συζητήσεις που εμβαθύνουν στο νόημα της τέχνης –μ’ άλλα λόγια, αποτελούν οργανικό κομμάτι της προπόνησης. 

...Οι χαλαρές και ανεπίσημες συζητήσεις μετά την κύρια δραστηριότητα και σε ένα διαφορετικό περιβάλλον υπάρχουν στον εταιρικό κόσμο της Ιαπωνίας ώστε να αντισταθμίσουν και να εκτονώσουν πιέσεις που προκύπτουν στον χώρο εργασίας...

Έχω την εντύπωση ότι όπως πολλές (όλες;) από τις έννοιες που προέρχονται από την Ιαπωνία, και η συγκεκριμένη εισάγεται στις κοινωνίες εκτός Ιαπωνίας χωρίς τις αποσκευές της: όπως έχω γράψει επανειλημμένα, καμία συνήθεια δεν είναι αποκομμένη από την κοινωνία που την περιβάλλει και εν προκειμένω έχουμε να κάνουμε με μια συνήθεια που συνδυάζει διάφορες όψεις της ιαπωνικής κοινωνίας. Οι χαλαρές και ανεπίσημες συζητήσεις μετά την κύρια δραστηριότητα και σε ένα διαφορετικό περιβάλλον υπάρχουν στον εταιρικό κόσμο της Ιαπωνίας ώστε να αντισταθμίσουν και να εκτονώσουν πιέσεις που προκύπτουν στον χώρο εργασίας και το οινόπνευμα λειτουργεί, σαν “λιπαντικό” ειδικά με δεδομένη την άδηλη παραδοχή ότι ό,τι λέγεται σε κατάσταση αλκοολικής ευθυμίας δεν θα χρησιμοποιηθεί εναντίον αλλήλων την επόμενη μέρα στο γραφείο, όταν οι συμπότες ξαναγίνονται προϊστάμενοι και υφιστάμενοι. 

Και μετά υπάρχει το ίδιο το θέμα του αλκοόλ: όλες οι κουλτούρες περιλαμβάνουν κάποιας μορφής μέθη με αλκοόλ ή με κάποια άλλη ουσία όμως η ιαπωνική την περιλαμβάνει σε υπερθετικό βαθμό, πιθανότατα λόγω της ανάγκης που μόλις περιέγραψα· όποιος έχει επισκεφθεί οποιαδήποτε μεγάλη πόλη της Ιαπωνίας και έχει κυκλοφορήσει στους σταθμούς των τρένων και γύρω από αυτούς, όπου συχνά βρίσκονται δεκάδες και ενίοτε εκατοντάδες εστιατόρια και μπαρ τις ώρες μεταξύ 21:00 και 23:30, δηλαδή στο τελευταίο κομμάτι της λειτουργίας των τρένων, ξέρει ότι ο αριθμός των μεθυσμένων Ιαπώνων είναι απίστευτα μεγάλος και ότι το “μεθυσμένων” περιλαμβάνει πολύ πιο συχνά ακραίες συμπεριφορές από ό,τι θα περίμενε κανείς από τους Ιάπωνες (το γεγονός ότι οι συμπεριφορές αυτές σε μεγάλο βαθμό δεν είναι επιθετικά αντικοινωνικές, δείχνει ότι ακόμα και στα πρόθυρα της αλκοολικής δηλητηρίασης, οι Ιάπωνες παραμένουν Ιάπωνες). 

...Όπως μάλλον φαντάζεται ο αναγνώστης, αναφέρομαι στην ιδέα ότι μέρος της ανδροπρέπειας είναι η οριακά ανεξέλεγκτη κατανάλωση οινοπνεύματος και η ανάγωγη συμπεριφορά που συνήθως τη συνοδεύει και που περιλαμβάνει χοντροκομμένα αστεία, χειρονομίες και την πίεση προς τα νεότερα μέλη της παρέας να πιουν περισσότερο από όσο θέλουν...

Και  πιο μετά υπάρχει το θέμα της συμπεριφοράς των αντρών ηλικίας 50 και άνω –δηλαδή της ηλικιακής ομάδας στην οποία ανήκουν οι περισσότεροι μακρόχρονοι ασκούμενοι στις πολεμικές τέχνες και δη όσοι είναι εκπαιδευτές: ο ρόλος που οι άνθρωποι αυτοί, ακόμα και αν η τελευταία φορά που βρέθηκαν σε ντότζο ήταν πριν από 30 χρόνια, όταν πήγαιναν στο πανεπιστήμιο, καλούνται να παίξουν στην ιαπωνική κοινωνία, περιλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό μια εικόνα ανδρισμού που στις δυτικές κοινωνίες τείνει να εξαλειφθεί. Όπως μάλλον φαντάζεται ο αναγνώστης, αναφέρομαι στην ιδέα ότι μέρος της ανδροπρέπειας είναι η οριακά ανεξέλεγκτη κατανάλωση οινοπνεύματος και η ανάγωγη συμπεριφορά που συνήθως τη συνοδεύει και που περιλαμβάνει χοντροκομμένα αστεία, χειρονομίες και την πίεση προς τα νεότερα μέλη της παρέας να πιουν περισσότερο από όσο θέλουν. 

Και ακόμα πιο μετά υπάρχει η σχέση μεταξύ πολεμικών τεχνών και οινοπνεύματος η οποία αρχίζει και γίνεται ορατή την περίοδο Έντο (1600-1868) όταν οι σαμουράι έπαψαν να είναι πολεμιστές και έγιναν οργανικό κομμάτι των κοινωνιών των μεγάλων πόλεων (Έντο, Κιότο, Οσάκα, Ναγκόγια κ.λπ.) στις οποίες το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού ήταν αστοί που δεν δεσμεύονταν από τις ίδιες αρχές, άγραφες και γραπτές που δεσμεύονταν αυτοί. Και μόνο το γεγονός ότι το καθεστώς Τοκουγκάουα προωθούσε κάθε λίγο και λιγάκι την Νέο-Κομφουκιανική ηθική βάσει της οποίας οι σαμουράι έπρεπε να ζουν τη ζωή τους, δείχνει ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν δεδομένο και ότι οι κατ’ όνομα “πολεμιστές” είχαν υιοθετήσει τη συμπεριφορά των απλών πολιτών (και) απέναντι στο αλκοόλ και καθώς το μόνο “πολεμικό” στη ζωή τους συχνά ήταν η εξάσκησή τους στις πολεμικές τέχνες, τα δύο συνδέθηκαν. 

Πόσο στενά; Και πόσο στενά παραμένουν συνδεδεμένα; Δεν υπάρχει ακριβώς κανόνας. Προσωπικά τα τελευταία 25 χρόνια έχω υπάρξει ενεργό μέλος σε έξι ντότζο, δύο στην Ελλάδα και τέσσερα στην Ιαπωνία και κανένα από αυτά δεν ακολουθεί τη συνήθεια του “δεύτερου ντότζο” αν και όλα έχουν κάποια εκδήλωση μια-δυο φορές τον χρόνο η οποία περιλαμβάνει έξοδο με φαγητό και ποτό· από ό,τι ακούω από φίλους και γνωστούς, δεν είμαι η μοναδική εξαίρεση όμως ταυτόχρονα τα ντότζο που την ακολουθούν σταθερά, κάθε εβδομάδα είναι επίσης λίγα. Κρίνοντας δε από αυτά που μου έχουν πει πιο ηλικιωμένοι ασκούμενοι και/ή εκπαιδευτές, τείνω να πιστέψω ότι αυτό έχει να κάνει και με τις αλλαγές που έχουν προκύψει τα τελευταία 20-30 στον ευρύτερο τρόπο ζωής, στο προφίλ των ασκούμενων στις πολεμικές τέχνες και στη νοοτροπία τους.   

...Σε ό,τι αφορά την έκθεση σε διαστάσεις των πολεμικών τεχνών δυσκολεύομαι πολύ να ανασύρω από τη μνήμη μου έστω και ένα πραγματικά σημαντικό στοιχείο που να μην έχει προέλθει είτε μέσα στο ντότζο, είτε από βιβλία ή οπτικοακουστικό υλικό –αν υπάρχει κάποια άλλη αξία, ούτε την έχω βιώσει προσωπικά, ούτε την έχω δει στην κατανόηση ανθρώπων που γνωρίζω και που η πραγματικότητά τους περιλαμβάνει πολύ περισσότερες τέτοιες εμπειρίες...

Το ερώτημα τελικά είναι: η ύπαρξη ή η έλλειψη του δεύτερου ντότζο και η συμμετοχή ή μη σ’ αυτό, διαφοροποιεί την αντίληψη του ασκούμενου στις πολεμικές τέχνες; Και πάλι μιλώντας προσωπικά, παρότι συμμετέχω πάντοτε σε εκδηλώσεις όπως αυτές που ανέφερα παραπάνω, η προστιθέμενη αξία που έχω αποκομίσει από αυτές είναι τόσο μικρή που να τη θεωρώ αμελητέα· λέγοντας “προστιθέμενη αξία” εννοώ πέρα από την ενίσχυση των γενικών κοινωνικών σχέσεων με τους συνασκούμενούς μου και με τους εκπαιδευτές μου. Σε ό,τι αφορά την έκθεση σε διαστάσεις των πολεμικών τεχνών δυσκολεύομαι πολύ να ανασύρω από τη μνήμη μου έστω και ένα πραγματικά σημαντικό στοιχείο που να μην έχει προέλθει είτε μέσα στο ντότζο, είτε από βιβλία ή οπτικοακουστικό υλικό –αν υπάρχει κάποια άλλη αξία, ούτε την έχω βιώσει προσωπικά, ούτε την έχω δει στην κατανόηση ανθρώπων που γνωρίζω και που η πραγματικότητά τους περιλαμβάνει πολύ περισσότερες τέτοιες εμπειρίες. 

Βεβαίως η εμπειρία μου είναι δική μου και η εμπειρία των γνωστών και των φίλων μου είναι δική τους –η εμπειρία του αναγνώστη μπορεί να είναι διαφορετική και αν κάτι τέτοιο ισχύει και αν τον έχει βοηθήσει να προάγει την αντίληψή του για την τέχνη που εξασκεί, ειλικρινά χαίρομαι πολύ. Παραμένω ωστόσο πεπεισμένος ότι μπορεί κανείς να περάσει όλη του τη ζωή κάνοντας πολεμικές τέχνες και φτάνοντας στα πιο ψηλά τους επίπεδα χωρίς να χρειαστεί να μεθύσει ούτε μια φορά παρέα με κάποιον μεσήλικα εκπαιδευτή, είτε είναι αυτός που βλέπει στο ντότζο κάθε εβδομάδα, είτε κάποιος προσκεκλημένος σίχαν στις σύντομες διακοπές από την ιαπωνική του καθημερινότητα κάπου στην Ευρώπη. Αν δε, ο εν λόγω εκπαιδευτής υποστηρίζει το αντίθετο, πιστεύω ότι θα ήταν χρήσιμο να εξετάσει κανείς τον ισχυρισμό του μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό συγκείμενο από το οποίο προέρχεται: κάτι τέτοιο μπορεί να αποδειχθεί άκρως πιο διαφωτιστικό από οποιοδήποτε άλλο “μάθημα” του “δεύτερου ντότζο”.    

Γρηγόρης Α.Μηλιαρέσης