Λόγω συγκυριών, είχα την ίδια συζήτηση με δύο διαφορετικούς ανθρώπους που ζουν μεν στην ίδια χώρα και ασκούνται στην ίδια κλασική παράδοση αλλά που δεν έχουν καμία ουσιαστική σχέση μεταξύ τους –μάλιστα μένουν τόσο μακριά που αμφιβάλω αν συναντιούνται παραπάνω από μια φορά τον χρόνο. Και το σημείο που θέλω να σταθώ είναι ότι και οι δύο μου είπαν, πάνω-κάτω “ο δάσκαλός μου με προτείνει για το Χ δίπλωμα αλλά αισθάνομαι άβολα γιατί δεν το αξίζω” συνεχίζοντας λέγοντας, επίσης πάνω-κάτω “πιστεύω ότι αυτό που έχει σημασία είναι η ίδια η εξάσκηση”.
Δε θα επεκταθώ στο θέμα των διπλωμάτων και των βαθμών: έχω αναφερθεί αρκετά σ’ αυτό, σε ένα παλιότερο κείμενο με τίτλο “
Σημαντικά κι ασήμαντα” οπότε όποιος θέλει την άποψή μου σχετικά μπορεί να τη διαβάσει εκεί· όποιος θέλει την TLDR εκδοχή, αντίθετα με τον περισσότερο κόσμο, δεν σνομπάρω τους βαθμούς αλλά τους θεωρώ σημαντικό κομμάτι της πορείας καθενός στην τέχνη του. Και για την ακρίβεια, τους θεωρώ σημαντικό κομμάτι της ίδιας της τέχνης –αν δεν ήταν, οι άνθρωποι που έφτιαξαν την τέχνη και οι άνθρωποι που την εξέλιξαν και την εξελίσσουν, δε θα το είχαν συμπεριλάβει στη δομή της.
Επίσης δε θα επεκταθώ στο θέμα της αξίας της εξάσκησης: σχεδόν όλα τα κείμενα που έχω γράψει σ’ αυτό εδώ το σάιτ -και τα περισσότερα που έχω γράψει σχετικά με τις πολεμικές τέχνες τα τελευταία κοντά 25 χρόνια- περιστρέφονται γύρω από την αξία της σε σημείο που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ασκήσεις ταυτολογίας· όποιος θέλει την TLDR εκδοχή, πιστεύω ότι η εξάσκηση είναι το άλφα και το ωμέγα και ότι χωρίς αυτή οποιαδήποτε θεωρητική μελέτη είναι καταδικασμένη στην ίδια αποτυχία στην οποία είναι καταδικασμένη η μουσικολογία αν ο μελετητής της δεν είναι μουσικός.
Αυτό που με ενδιαφέρει εδώ, είναι αυτό που εκφράζεται με την πρόταση “αισθάνομαι άβολα γιατί δεν το αξίζω”. Και με ενδιαφέρει αφενός επειδή δεν είναι η πρώτη φορά που το βλέπω (στην πραγματικότητα, πρόκειται για κάτι που το έχω δει πάρα πολλές φορές) και αφετέρου επειδή πιστεύω ότι φέρνει στην επιφάνεια δύο προβληματικά σημεία στην αντίληψη αυτού που το λέει --ενίοτε και τρία, αν προστεθεί η υποτίμηση και/ή η περιφρόνηση των ίδιων των βαθμών, αλλά όπως είπαμε, γι αυτό έχουμε μιλήσει ξανά στο παρελθόν οπότε ας μείνουμε στα άλλα δύο. Τα οποία είναι η υποτίμηση εκ μέρους ομιλητή τόσο του δασκάλου του όσο και του ίδιου του εαυτού του.
Όταν ένας μαθητής δηλώνει ότι θεωρεί τον εαυτό του ανάξιο για τον βαθμό που έχει, αμφισβητεί το δικαίωμα του δασκάλου του να τον κρίνει, αμφισβητεί την ικανότητά του να το κάνει και, ουσιαστικά υποσκάπτει την ίδια την ιδιότητα του δασκάλου...
Όταν ένας δάσκαλος αποφασίζει να δώσει έναν βαθμό σε έναν μαθητή, με ή χωρίς εξετάσεις αναλόγως του συστήματος βάσει του οποίου είναι οργανωμένο το σύστημα που διδάσκει, ο δάσκαλος εξασκεί την ικανότητα και το δικαίωμά του να κρίνει, στοιχεία που είναι ταυτόσημα με την ιδιότητά του ως δασκάλου (βλ. και το κείμενο “
Περί κριτικής” που είχα γράψει πριν από λίγο καιρό). Όταν ένας μαθητής δηλώνει ότι θεωρεί τον εαυτό του ανάξιο για τον βαθμό που έχει, αμφισβητεί το δικαίωμα του δασκάλου του να τον κρίνει, αμφισβητεί την ικανότητά του να το κάνει και, ουσιαστικά υποσκάπτει την ίδια την ιδιότητα του δασκάλου. Την οποία ιδιότητα, προϊόντος του χρόνου, θα αποκτήσει και ο ίδιος.
Ακόμα και αν είναι κανείς διατεθειμένος να παρακάμψει αυτή την εκ βάθρων αποδόμηση της σχέσης πάνω στην οποία στηρίζεται όλο το οικοδόμημα των πολεμικών τεχνών, το δεύτερο σημείο είναι, ίσως, ακόμα πιο προβληματικό, ειδικά δεδομένου ότι απώτερο αντικείμενο όλων των πολεμικών τεχνών είναι αυτό που οι Ιάπωνες συνοψίζουν στη φράση “νίνγκεν κεϊσέι” (人間形成), ενίοτε γραμμένη και ως “τζινκάκου κεϊσέι” (人格形成) ήτοι η διαμόρφωση του χαρακτήρα· αν κανείς αμφιβάλλει, μπορεί να ρίξει μια ματιά στον ορισμό του μπούντο (
https://www.nipponbudokan.or.jp/english/teigi_eng) ή στον χάρτη του μπούντο (
https://www.nipponbudokan.or.jp/english/budochater) στο σάιτ του Νίπον Μπούντοκαν, του κεντρικού οργανισμού για την προώθηση των πολεμικών τεχνών.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό της ολοκλήρωσης του χαρακτήρα μας είναι η γνώση της πραγματικής αξίας μας –ούτε η υπερτίμηση, ούτε η υποτίμησή της. Και βεβαίως αυτή η γνώση είναι κάτι που αποκτάται με τον καιρό και μέσα από τη συνεχή εξάσκηση και τη συνεχή αξιολόγησή, από εμάς τους ίδιους, από τους συνασκούμενούς μας, από τους δασκάλους μας και, ενίοτε και από τρίτους παρατηρητές, στο μέτρο που πρόκειται για γνώστες του αντικειμένου. Και βεβαίως, μέρος αυτής της αξιολόγησης είναι η προσπάθεια να μην γλιστρήσουμε προς τα δύο άκρα και καταλήξουμε είτε στην έπαρση και στην αλαζονεία, είτε προς την συστολή και την ατολμία. Γιατί όλα αυτά είναι ασθένειες οι οποίες οδηγούν στην ήττα κάτι που, για να μην ξεχνιόμαστε, μέχρι πριν από 100 χρόνια ισοδυναμούσε με σωματική βλάβη ή θάνατο.
...όλοι έχουν την δυνατότητα να αλλάξουν όμως αν μιλάμε για τόσο βαθιά ελαττώματα, οι αλλαγές που απαιτούνται είναι (συνήθως) πέρα από αυτές που μπορεί να πυροδοτήσει η εξάσκηση στις πολεμικές τέχνες...
Και όλα αυτά αν μιλάμε για ειλικρινή αυτό-αμφισβήτηση. Διότι αν πρόκειται για την υποκριτική ταπεινοφροσύνη που συναντάει κανείς συχνά μεταξύ των πιστών των διαφόρων θρησκειών, τότε μιλάμε για ένα ελάττωμα πολύ βαθύτερο που κατά πάσα πιθανότητα συνοδεύεται από επιβλαβείς συμπεριφορές –ή που τις καθοδηγεί. Άνθρωποι με αυτόν τον χαρακτήρα είναι στην καλύτερη περίπτωση ενοχλητικοί και κουραστικοί και στη χειρότερη επικίνδυνοι και καλό θα είναι να μένει κανείς μακριά τους και, αν έχει τη δυνατότητα, να τους κρατάει μακριά από το ντότζο του. Φυσικά όλοι έχουν την δυνατότητα να αλλάξουν όμως αν μιλάμε για τόσο βαθιά ελαττώματα, οι αλλαγές που απαιτούνται είναι (συνήθως) πέρα από αυτές που μπορεί να πυροδοτήσει η εξάσκηση στις πολεμικές τέχνες.
Προσωπικά πιστεύω ότι για να μπορέσει κανείς να δουλέψει πάνω στον εαυτό του, χρειάζεται να είναι ειλικρινής απέναντί του, τόσο κατ’ ιδίαν όσο και όταν βρίσκεται μαζί με άλλους· ειδικά σ’ αυτό το τελευταίο είναι που χωλαίνουμε οι περισσότεροι! Οι πολεμικές τέχνες προσφέρονται για να καλλιεργήσει κανείς αυτή την ειλικρίνεια η οποία μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο ολοκληρωμένη προσωπικότητα που με τη σειρά της μπορεί να συνεισφέρει τα μέγιστα σε μια κοινότητα είτε αυτή λέγεται “ντότζο”, είτε λέγεται “οικογένεια”, είτε λέγεται “κοινωνία”. Οποιαδήποτε έκπτωση σ’ αυτή την ειλικρίνεια δείχνει ελλείμματα τα οποία ο μεγεθυντικός φακός του τατάμι/παρκέ φανερώνει σε όλη τους την αποκρουστική πραγματικότητα –αυτή που βρισκόμαστε εκεί για να αλλάξουμε.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
