Ο κανόνας ότι για να αντιληφθεί κανείς την πραγματική αξία ενός πολιτισμικού φαινομένου πρέπει να το δει μέσα στο πλαίσιο του πολιτισμού που το παρήγαγε όχι μόνο δεν είναι πρωτότυπος, είναι αυτονόητος. Είναι όμως εντυπωσιακό πόσο συχνά τον ξεχνάμε και αναλώνουμε χρόνο και ενέργεια στην προσπάθεια να αναλύσουμε αποκομμένα εκφάνσεις πολιτισμών πολύ διαφορετικών από τον δικό μας –τόσο διαφορετικών που κάνουν τις αναλύσεις μας στην καλύτερη περίπτωση περιορισμένες και στη χειρότερη εντελώς άστοχες. Και είναι ακόμα πιο εντυπωσιακό πόσο συχνά κάτι τέτοιο συμβαίνει ακόμα και στην περίπτωση που έχουμε ήδη κάποια ιδέα για τον περί ου ο λόγος πολιτισμό και για άλλες όψεις του.
Όπως ξέρουν οι αναγνώστες του ΠΟΠΤ, οι πολεμικές τέχνες της Ιαπωνίας είναι ένα σημαντικό μέρος της ζωής μου και της επαγγελματικής μου πορείας: αναγνώστης του “Δυναμικού” από το 1977, ασκούμενος από το 1989, με ενεργή παρουσία στη σχετικά αρθρογραφία και στις μεταφράσεις σχετικών βιβλίων από το 2000 και με ένα γενικότερο ενδιαφέρον για την Ιαπωνία να ωθεί όλα τα παραπάνω, θεωρώ τον εαυτό μου, και πιστεύω δίκαια, κάπως παραπάνω γνώστη από τον μέσο όρο σχετικά με τη μαχητική παράδοση της συγκεκριμένης χώρας. Κι όμως, χρειάστηκε να μεταναστεύσω στην Ιαπωνία για να καταλάβω πόσο σημαντικό είναι για αυτήν το κέντο, το μαχητικό άθλημα ξιφασκίας.
Το ειρωνικό είναι ότι είχα ασκηθεί στο κέντο για δυο-τρία χρόνια πριν πάω στην Ιαπωνία. Το ντότζο στο οποίο ασκούμουν στο ιάιντο για τέσσερα-πέντε χρόνια, κάποια στιγμή και κατόπιν πιέσεων διαφόρων μαθητών (μεταξύ των οποίων και εγώ!) ξεκίνησε ένα τμήμα κέντο και ήμουν ένας από τους πρώτους μαθητές. Ακόμα και τότε, ωστόσο, η αντίληψή μου παρέμεινε περιορισμένη: ναι μεν κατάλαβα αμέσως πόσο καλή προπόνηση είναι από καθαρά σωματική άποψη και πόσα χρήσιμα εργαλεία προσφέρει και για άλλες πολεμικές τέχνες και για την καθημερινή ζωή (εκρηκτικότητα, γρήγορη αξιολόγηση αποστάσεων, αντανακλαστικά κ.α.) όμως δεν μπορούσα να αντιληφθώ το ειδικό βάρος του κέντο στην Ιαπωνία.
Αυτό άλλαξε άρδην ήδη από την πρώτη μου επίσκεψη: αν πρέπει να το πω όσο πιο συνοπτικά γίνεται, για τους Ιάπωνες η λέξη “μπούντο” δηλαδή “πολεμικές τέχνες” σημαίνει κέντο –απλώς και χωρίς περιστροφές. Ναι μεν η ιαπωνική κυβέρνηση έχει προσδιορίσει ως “Νιχόν Μπούντο” οκτώ ακόμα πολεμικές τέχνες και μαχητικά αθλήματα (κιούντο, ναγκινάτα, τζούκεντο, καράτε, τζούντο, αϊκίντο, Σορίντζι Κέμπο και σούμο) όμως σε καμία περίπτωση οι τέχνες αυτές δεν είναι ισοδύναμες στη συνείδηση του μέσου Ιάπωνα. “Σούμο” σημαίνει “επαγγελματικό σούμο”, “τζούντο” σημαίνει “ολυμπιακοί αγώνες”, ναγκινάτα, τζούκεντο, Σορίντζι Κέμπο και αϊκίντο είναι γνωστά μόνο σε όσους ασχολούνται μαζί τους και το καράτε ακροβατεί μεταξύ της κακής φήμης που είχε παλιά, της λαϊκής παράδοσης της Οκινάουα και του αθλητικού/ολυμπιακού αγωνίσματος.
Δεν υπάρχει σχολείο -δημοτικό, γυμνάσιο ή λύκειο- δεν υπάρχει πανεπιστήμιο και δεν υπάρχει μεγάλη εταιρεία που να μην έχει τμήμα κέντο, με προπονητή τουλάχιστον πέντε νταν και με ιδιόκτητο ή σταθερά ενοικιαζόμενο χώρο για εξάσκηση
Τι μένει; Το κιούντο και το κέντο, μοιρασμένα στις γυναίκες (κυρίως) και τους άντρες (σχεδόν αποκλειστικά) αντίστοιχα. Και επειδή η Ιαπωνία είναι ακόμα πολύ πατριαρχική, το κέντο βρίσκεται πολύ πιο μπροστά –σε σημείο να έχει μόνο του περισσότερους ασκούμενους από ό,τι τα υπόλοιπα οκτώ Νιχόν Μπούντο μαζί. Δεν υπάρχει σχολείο -δημοτικό, γυμνάσιο ή λύκειο- δεν υπάρχει πανεπιστήμιο και δεν υπάρχει μεγάλη εταιρεία που να μην έχει τμήμα κέντο, με προπονητή τουλάχιστον πέντε νταν και με ιδιόκτητο ή σταθερά ενοικιαζόμενο χώρο για εξάσκηση. Δεν υπάρχει γειτονιά στις μεγάλες πόλεις ή πόλη η χωριό χωρίς κατάστημα που να πουλάει εξοπλισμό κέντο και δεν υπάρχει δήμος ή νομός που να μην οργανώνει κάποιου τύπου αγώνες ή πρωταθλήματα κέντο.
Ακόμα πιο εντυπωσιακή, ωστόσο, είναι η θέση του στη συνείδηση του κόσμου: στα 13 χρόνια μου στην Ιαπωνία δεν έχω γνωρίσει ούτε έναν Ιάπωνα ή Γιαπωνέζα, ασχέτως ηλικίας, μόρφωσης, επαγγελματικής δραστηριότητας ή τόπου διαμονής που να μην ξέρει τι είναι το κέντο και να μην καταλαβαίνει έστω τα βασικά του. Και, ακόμα περισσότερο, που να μη θεωρεί ότι το κέντο είναι η απολύτως φυσιολογική και ιστορική έγκυρη εξέλιξη της πολεμικής ιστορίας της χώρας και της κουλτούρας των σαμουράι, άσχετα αν σημειολογικά, ένας κεντόκα και το όπλο του οριακά και με πολλή φαντασία μόνο φέρνει στον νου τους πολεμιστές της Ιαπωνίας από τον μεσαίωνα ως τον 19ο αιώνα και τα σπαθιά τους.
Σοκ θα υποστούν και όσοι ασχολούνται με τις κλασικές πολεμικές τέχνες θεωρώντας ότι αυτές λειτουργούν σε ένα άλλο σύμπαν: το κέντο είναι η βασική δεξαμενή από την οποία αντλούν μαθητές οι κλασικές σχολές και αυτό δεν περιορίζεται στις σχολές κεντζούτσου που έχουν και τις προφανείς ιστορικές σχέσεις. Σχολές λόγχης, ραβδομαχίας και ακόμα και ναγκινάτα επανδρώνονται σε μεγάλο βαθμό από ανθρώπους με εμπειρία και κάποιο παρελθόν στο κέντο και οι άνθρωποι αυτοί συχνά διατηρούν τη σχέση τους με το κέντο παράλληλα με την ενασχόλησή τους με την Χ ή την Ψ κλασική σχολή. Και πολύ συχνά, αλλά όχι πάντα, κι αυτό είναι ένα θέμα που χρειάζεται ξεχωριστή συζήτηση, η μεταφορά γνώσης και δεξιοτήτων από το κέντο είναι που δίνει νέο αέρα στις σχολές αυτές.
Όλα τα παραπάνω εξηγούνται ιστορικά· όσοι θέλουν να μάθουν περισσότερα, η καλύτερη αγγλόφωνη πηγή είναι το “Kendo: Culture of the Sword” του Αλεξάντερ Μπένετ. Η σύντομη εκδοχή είναι ότι και στην Ιαπωνία υπήρχε μια λατρεία του ξίφους ως συμβόλου πολεμικής αρετής, λατρεία η οποία απέκτησε πρακτική υπόσταση μετά την περίοδο Έντο (1600-1868) και την προαγωγή του σε βασικό όπλο και σύμβολο της τάξης των σαμουράι. Όταν οι σαμουράι μετασχηματίστηκαν σε αστυνομικούς, στρατιωτικούς και πολιτικούς την περίοδο Μέιτζι (1868-1912), το ξίφος και η τέχνη/τεχνική του χειρισμού του ακολούθησαν μια παράλληλη πορεία και έγιναν το κέντο που ξέρουμε σήμερα. Και η πορεία αυτή, είναι βαθιά χαραγμένη στη συνείδηση κάθε Ιάπωνα ακόμα και αν πολύ συχνά σε πολύ αδρές γραμμές.
Ποιο ήταν το δικό μου λάθος και αυτό στο οποίο αναφέρομαι στον τίτλο; Αφενός η άγνοια όλου αυτού του σχεδόν απύθμενου βάθους που έχει το κέντο στην Ιαπωνία –προς υπεράσπισή μου, αυτό είναι κάτι που αν δεν το ζήσεις δεν μπορείς να το αντιληφθείς. Είναι όμως και κάτι ακόμα: έχοντας βασικά εκτεθεί στην αθλητική διάσταση του κέντο, αυτή δηλαδή που προβάλλεται περισσότερο και ειδικά εκτός Ιαπωνίας, χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να συνειδητοποιήσω ότι ακριβώς επειδή αποτελεί αντικείμενο μελέτης για εκατομμύρια ανθρώπους επί σχεδόν δύο αιώνες, έχει εξελιχθεί αρκετά ώστε να μπορεί να λειτουργήσει σαν σημαντική συνιστώσα στη διαμόρφωση μιας μαχητικής αντίληψης και αυτός είναι και ο λόγος που ακόμα και σήμερα αποτελεί σημαντικό κομμάτι στην εκπαίδευση της ιαπωνικής αστυνομίας --όχι, δεν είναι μόνο λόγω παράδοσης. Ή, μ’ άλλα λόγια, ότι αν δεν είχα διακόψει τη σχέση μαζί του, η ενασχόλησή μου με την Ιαπωνία και τις πολεμικές τέχνες θα είχε μια ακόμα διάσταση, τόσο ενδιαφέρουσα όσο και ωφέλιμη.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
