Η εικόνα που συνοδεύει το κείμενο αυτό, είναι ίσως ό,τι πιο εύστοχο έχω δει σχετικά με τις πολεμικές τέχνες (και όχι μόνο όμως όπως έχω πει κι άλλοτε, αφού βρισκόμαστε σε σάιτ σχετικό με τις πολεμικές τέχνες, προτιμώ να μην ξεφεύγω σε άλλους χώρους). Οι παλιότεροι θα αναγνωρίσουν τον Κουάι Τσανγκ Κέιν και τον Δάσκαλο Πο από τη σειρά “Κουνγκ Φου” της δεκαετίας του 1970, της σειράς που χτίζοντας πάνω στη δημοτικότητα του Μπρους Λι και της παραγωγής ταινιών κουνγκ φου του Χονγκ Κονγκ πιστώνεται την εξάπλωση των πολεμικών τεχνών στη Δύση. Και στον διάλογό τους θα αναγνωρίσουν έναν τυπικό διάλογο της σειράς –ως ένα σημείο.
“Γιατί δεν προοδεύω στην τεχνική μου δάσκαλε;” ρωτάει ο μαθητής και ο δάσκαλος απαντάει “Είδες το ηλιοβασίλεμα όταν οι γλάροι πετούν σαν να έχουν πάρει φωτιά πάνω από τις πεδιάδες;” “Ναι, δάσκαλε”, απαντάει ο μαθητής. “Και είδες το νερό από τον καταρράκτη να πέφτει στους βράχους χωρίς να καταφέρνει τίποτα;” “Ναι, δάσκαλε”, απαντάει ξανά ο μαθητής. “Και είδες το φεγγάρι να καθρεφτίζεται στο ήρεμο νερό;” “Ναι, δάσκαλε”, απαντάει για τρίτη φορά ο μαθητής. “Να το πρόβλημά σου. Κάθεσαι και κοιτάς βλακείες αντί να κάνεις προπόνηση” είναι η τελευταία απάντηση του δασκάλου αφήνοντας, υποθέτουμε, τον μαθητή αποσβολωμένο.
Όπως συχνά συμβαίνει με το χιούμορ, είναι εύκολο κάποιος να μείνει στο αστείο μέρος της εικόνας και να χάσει την ουσία· εξίσου εύκολο είναι να τη χάσει αν σκοντάψει πάνω στη φαινομενική διάσταση μεταξύ Ανατολής και Δύσης, επισημαίνοντας ότι η τελική ατάκα του δασκάλου προέρχεται από μια πρακτική (και άρα “δυτική”) νοοτροπία και άρα το αστείο του πράγματος βρίσκεται στην πολιτισμική σύγκρουση. Όμως κάτι τέτοιο θα ήταν λάθος: καμία σοβαρή ασιατική παράδοση, τουλάχιστον στο μέτρο που μπορώ να το πω αυτό έχοντας εκτεθεί πολύ σε μία και έχοντας συζητήσει πολύ με ανθρώπους που έχουν εκτεθεί πολύ σε άλλες, δεν απορρίπτει την πρακτική. Και πώς θα μπορούσαν άλλωστε, ειδικά όταν πρόκειται για πολεμικές τέχνες, την απόλυτη ίσως έκφανση της πρακτικότητας;
Αυτό που βρίσκω ιδιοφυές στην εικόνα είναι ότι χρησιμοποιεί όλα μας τα στερεότυπα και όπως τα εξέφραζε η σειρά τότε και όπως τα συντηρούμε σήμερα (συμπεριλαμβανομένων και αυτών που σχετίζονται με την ίδια τη σειρά!) για να υπογραμμίσει το μεγάλο λάθος όλου του Οριενταλισμού: την προβολή στη συμπεριφορά των Ασιατών των δικών μας προκαταλήψεων και το χτίσιμο πάνω στις προκαταλήψεις αυτές ολόκληρων ιδεολογικών οικοδομημάτων. Τα οποία είναι τόσο σαθρά, όσο σαθρά είναι τα θεμέλια πάνω στα οποία τα χτίζουμε και τα οποία καταρρέουν με την πρώτη μας πραγματική επαφή με τους πολιτισμούς αυτούς που “αγαπάμε”.
Με την ιδιότητα του ξεναγού και του ταξιδιωτικού συμβούλου, άλλοτε επ αμοιβή και άλλοτε απλώς φιλικά, το φαινόμενο αυτό το βλέπω πολύ τακτικά –για την ακρίβεια, αν έφτιαχνα “τύπους ταξιδιωτών/τουριστών στην Ιαπωνία” θα ήταν ο πρώτος που θα εντόπιζα. Είναι οι άνθρωποι που θαμπωμένοι από μια ανερμάτιστη αγάπη απέναντι σε αυτό που νομίζουν ότι είναι η χώρα, έρχονται εδώ προκειμένου να επιβεβαιώσουν τα στερεότυπά τους. Και επειδή η ανθρώπινη φύση είναι αυτή που είναι, αν και για την πλειονότητα τα στερεότυπα καταρρίπτονται, πολλοί επιστρέφουν στις χώρες τους (δεν αναφέρομαι μόνο σε Έλληνες) και προβάλλουν στο περιβάλλον τους τα κομμάτια της εικόνας που αποκόμισαν και που εξακολουθούν να τα στηρίζουν.
Επιστρέφοντας στο... ντότζο, πραγματικά δεν μπορώ να μετρήσω πόσες φορές έχω έρθει αντιμέτωπος με επίδοξους μαθητές που ήρθαν με το κεφάλι τους γεμάτο, όπως ο Κέιν στην εικόνα, από τη “σοφία της Ανατολής” και ελπίζοντας να βρουν την πραγμάτωσή της μεταξύ των ανθρώπων που φορούν χακάμα και κιμονό και κρατάνε σπαθιά και χαιρετιούνται με υποκλίσεις και ξεκινούν την εξάσκησή τους με μερικά λεπτά σιωπηλής αυτοσυγκέντρωσης. Και πόσες φορές τους έχω δει να κρέμονται από τα χείλη του εκπαιδευτή αντιμετωπίζοντας με δέος ακόμα και την τελευταία κοινοτοπία που θα ξεστομίσει και σχολιάζοντας μετά πόσο βάθος έχει το αϊκίντο ή το τζούντο ή το κέντο ή το ιάιντο ή το κεντζούτσου.
Προσωπική παρένθεση: αν τα παραπάνω ακούγονται σαν κριτική αφ’ υψηλού, διαβεβαιώ τον αναγνώστη ότι δεν είναι! Στα χρόνια που ασχολούμαι με τις πολεμικές τέχνες έχω υποπέσει και ο ίδιος σχεδόν σε όλα τα ατοπήματα όλων των βαθμών προόδου που έχω φτάσει σε όλες τους, συνεπώς ο σχολιασμός μου έχει πάντοτε σαν αποδέκτη και τον εαυτό μου. Το θέμα που συζητάμε τώρα είναι ίσως το μόνο που είχα την τύχη να δω ξεκάθαρα εξ αρχής και σ’ αυτό με βοήθησαν πολύ περισσότερο τυχαίοι παράγοντες εκτός πολεμικών τεχνών καθώς και το γεγονός ότι οι εκπαιδευτές μου στις πολεμικές τέχνες ήταν σχεδόν στο σύνολό τους πολύ πρακτικοί άνθρωποι. Κλείνει η προσωπική παρένθεση.
Και έτσι το αϊκίντο ή το τζούντο ή το κέντο ή το ιάιντο ή το κεντζούτσου χάνουν την ουσία τους και γίνονται οχήματα έκφρασης κάποιας πλημμελώς προσδιορισμένης “ανατολικής φιλοσοφίας” που τσαλαβουτάει, αναλόγως με τις προτιμήσεις συχνά του εκπαιδευτή αλλά συχνότερα του εκπαιδευόμενου στον βουδισμό Ζεν ή στον βουδισμό Σίνγκον ή στον σιντοϊσμό ή στον ταοϊσμό ή στον κομφουκιανισμό ή σε κάποια άλλη διδασκαλία αρκετά μακρινή ώστε να είναι “βαθιά” και να καλύπτει τις ανάγκες μας για απαντήσεις. Που για κάποιον λόγο, συχνά άγνωστο, δεν μπορούμε να βρούμε ούτε στην αρχαία ελληνική σκέψη, ούτε στον χριστιανισμό, ούτε στη δυτική φιλοσοφία από τον Καντ ως τον Σαρτρ.
Κάποιοι αναγνώστες έχουν σχολιάσει ότι οι απόψεις μου για τις πολεμικές τέχνες όπως εκφράζονται μέσα από τα κείμενα αυτά φλερτάρουν με τον πραγματισμό –και ενίοτε ότι ξεπερνούν κατά πολύ τα όρια του απλού “φλερτ”! Όμως στ’ αλήθεια, δεν μπορώ να βρω τίποτα σε ό,τι έχω ακούσει από τους εκπαιδευτές μου και σε ό,τι έχω διαβάσει σε οποιοδήποτε από τα βιβλία για το αντικείμενο που θεωρώ σημαντικά, που να μην καταλήγει ουσιαστικά στο ίδιο σημείο στο οποίο καταλήγει εκείνο το παλιό ανέκδοτο: “Μπαμπά, είναι μακριά η Αμερική;” “Σκάσε και κολύμπα”. Ναι, μπορείς στη διαδρομή να απολαμβάνεις το τοπίο –και είναι θλιβεροί και μίζεροι αυτοί που δεν το κάνουν- και ναι, μπορεί να βρεις μερικά ενδιαφέροντα σουβενίρ για να αγοράσεις στους ενδιάμεσους σταθμούς όμως η ουσία της τέχνης βρίσκεται πάντα σε ένα και μοναδικό σημείο: στο ίδιο το κολύμπι.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
