Η μια από τις δύο σχολές που μελετάω, η Όνο-χα Ίτο-ρίου, είναι διάσημη για διάφορα πράγματα: είναι μια από τις δύο σχολές ξιφομαχίας που διδάσκονταν στους πρώτους σογκούν της δυναστείας Τοκουγκάουα, είναι μια από τις σχολές που προσδιόρισαν το σύγχρονο κέντο, είναι η πρώτη σχολή που δημοσιοποίησε όλα της τα μυστικά ήδη από το 1965 με το βιβλίο “Ίτο-ρίου Γκόκουϊ” (“一刀流極意”/“Τα Ουσιώδη Στοιχεία της Ίτο-ρίου”) του τότε επικεφαλής της, εκπαιδευτικού, πολιτικού και διάσημου κεντόκα Τζούνζο Σασαμόρι (1886-1976) και είναι μια από τις σχολές που έχουν επηρεάσει ακόμα και το λεξιλόγιο των ιαπωνικών πολεμικών τεχνών με όρους τεχνικούς όπως το κάθετο κόψιμο (κίρι-οτόσι/切り落とし) ή και πιο θεωρητικούς, όπως ο άδειος από προκαταλήψεις νους (μου-σιν/無心) που ακόμα και αν προέρχονται από αλλού ή χρησιμοποιούνται και αλλού, στα δικά της κείμενα καθιερώθηκαν ως όροι των πολεμικών τεχνών.
Ήταν λοιπόν εντυπωσιακό αυτό που συνέβη όταν προ ημερών, ο επικεφαλής της σχολής, ανακάλυψε σε κάποιο ντουλάπι και έδωσε σε όσους ενδιαφέρονταν (μεταξύ των οποίων και εγώ) μερικά καλής ποιότητας αντίγραφα μιας καλλιγραφίας που είχε κάνει ο προ-προκάτοχός του, ο Τζούνζο Σασαμόρι που ανέφερα πιο πάνω και τα οποία φτιάχτηκαν για να μοιραστούν στην πρώτη επέτειο του θανάτου του, στις 2 Φεβρουαρίου του 1977. Ο άνθρωπος που επιμελήθηκε τα αντίγραφα αυτά ήταν ο διάδοχος του Τζούνζο Σασαμόρι στην Όνο-χα Ίτο-ρίου και γιος του, Σασαμόρι Τακέμι (1933-2017) άρα θεώρησε ότι η επιγραφή εξέφραζε καλύτερα τη φιλοσοφία του πατέρα του. Και η επιγραφή είναι “愛他人如己” (διαβάζεται “άι τανίν νιόκο”) και σημαίνει “αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν”. Κυριολεκτικά και χωρίς καμία διάθεση για φιλολογική μετάφραση –αν στη φωτογραφία τα ιδεογράμματα μοιάζουν διαφορετικά, αυτό συμβαίνει συχνά με τις ιαπωνικές καλλιγραφίες και θεωρείται ένδειξη δημιουργικότητας.
Ομολογώ ότι η πρώτη μου αντίδραση ήταν έκπληξη: έχεις την ευκαιρία να αποτυπώσεις τη σκέψη ενός ανθρώπου που άφησε ανεξίτηλη τη στάμπα του στις πολεμικές τέχνες της Ιαπωνίας τον 20ο αιώνα και επιλέγεις αυτό; Την πιο εμβληματική φράση του χριστιανισμού που είναι ταυτόχρονα και ένα από τα μεγαλύτερα κλισέ όχι μόνο του δυτικού πολιτισμού αλλά και, ως βάση του Χρυσού Κανόνα, πανταχού παρούσα σε όλους τους πολιτισμούς του κόσμου – από το Μεσαίο Βασίλειο της Αιγύπτου ως τη Μαχαμπαράτα και από τον Θαλή τον Μιλήσιο ως τις βουδιστικές σούτρες και από εκεί ως τους θεολόγους της Αναγέννησης και τον Σαρτρ; Ναι, υπάρχει κάπου εκεί μέσα και ο Κομφούκιος και ο Λάο Τσε όμως χάθηκε ο κόσμος για κάτι πιο ταιριαστό για ξιφομάχους; Εν ολίγοις για κάτι που μπορείς να τυπώσεις σε ένα τενουγκούι και να φορέσεις στην επόμενη προπόνηση σου στο κέντο;
Υπάρχει μια εύκολη απάντηση: ο Τζούνζο Σασαμόρι ήταν χριστιανός (μάλιστα είχε σπουδάσει θεολογία στις ΗΠΑ) και ο γιος του, ο Τακέμι Σασαμόρι δεν ήταν μόνο χριστιανός (επίσης με σπουδές θεολογίας στις ΗΠΑ) αλλά και μεθοδιστής πάστορας με δική του εκκλησία στο Τόκιο (η οποία μάλιστα, είναι και το ντότζο της Όνο-χα Ίτο-ρίου, άλλη μια ιδιομορφία που έχει κάνει διάσημη τη σχολή). Έργο ζωής του Τακέμι Σασαμόρι είναι ένα βιβλίο που εξετάζει τη σύνδεση μεταξύ μπούντο και χριστιανισμού, οπότε δεν είναι περίεργο ότι όταν θέλησε να επιλέξει κάτι που να εκφράζει και τον πατέρα του και τον εαυτό του και τα δύο στοιχεία που χαρακτήρισαν τη ζωή και των δυο τους, τις πολεμικές τέχνες και τον χριστιανισμό, να επιλέξει κάτι από τον τελευταίο. Ειδικά όταν αυτό είναι κάτι που μοιάζει να ενοποιεί τόσες διαφορετικές κοσμοθεωρίες και αντιλήψεις σε Ανατολή και Δύση, Βορρά και Νότο.
Σε αυτό το σημείο ήταν που συνειδητοποίησα ότι η έκπληξή μου (την οποία παρεμπιπτόντως, μοιράστηκαν και πολλοί από τους ιάπωνες συμμαθητές μου: και αυτοί περίμεναν ότι η σοφία πατρός και υιού Σασαμόρι θα ήταν πιο αμιγώς ιαπωνική –οι Ιάπωνες άλλωστε έχουν και κάποιες εμμονές με την καθαρότητα) ήταν απλώς μια σύγκρουση των προκαταλήψεών μου με την πραγματικότητα. Ο λόγος που το “αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν” ή η παραλλαγή του, το “φέρσου στους άλλους όπως θέλεις να σου φέρονται αυτοί” του Χρυσού Κανόνα, παρουσιάζεται σε τόσους πολιτισμούς και σε τόσες διαφορετικές ιδεολογίες και φιλοσοφίες είναι ακριβώς επειδή έχει μια αξία που υπερβαίνει τα στενά πολιτισμικά όρια και αγγίζει κάτι βαθιά ανθρώπινο, την ανάγκη δηλαδή για δικαιοσύνη και εντιμότητα και ανταπόδοση και, γιατί όχι, για καλοσύνη. Θα πρέπει να είναι κανείς μάλλον ρηχός ώστε να θεωρήσει ότι κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται στο μπούντο στην ιδανική του μορφή.
Αν πραγματικά νοιάζεσαι για τους άλλους αυτούς (υπάρχουν πολλοί ορισμοί της αγάπης οπότε ας παραμείνουμε στον απλούστερο προς το παρόν), αν πραγματικά πραγματικά τους συμπεριφέρεσαι όπως θα ήθελες να σου συμπεριφέρονται αυτοί και αν πραγματικά αυτός είναι ο βασικός κανόνας που διέπει τις σχέσεις σου και προσδιορίζει κάθε επικοινωνία σου, από την πιο επιφανειακή ως την πιο ουσιαστική, πιθανότατα δε θα χρειαστεί ποτέ να βρεθείς σε συμπλοκή. Και αν βρεθείς, θα ξέρεις ότι απέναντί σου βρίσκεται κάποιος που δεν έχει κάνει την ίδια επιλογή και, άρα, δεν έχει το δίκιο με το μέρος του· η ζωή δεν είναι κινηματογράφος οπότε κάτι τέτοιο δε σημαίνει ότι θα βγεις νικητής από την αναμέτρηση αλλά τουλάχιστον μπορείς να είσαι σίγουρος ότι μπαίνεις σ’ αυτή για τους σωστούς λόγους. Ήτοι, έχεις κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσες –ποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι υπάρχει κάτι περισσότερο από αυτό;
Η καλλιγραφία του Τζούνζο Σασαμόρι είναι από χαρτόνι στο μέγεθος και σχήμα που στα ιαπωνικά λέγεται “σικίσι” και που συχνά χρησιμοποιείται για αυτόγραφα, ποίηση κ.λπ. –κάποια στιγμή, όταν θα βρω την ευκαιρία, θα αγοράσω ένα ειδικό πλαίσιο (επίσης από χαρτόνι αλλά χρωματιστό) που χρησιμοποιείται για το κορνιζάρισμα τέτοιων χαρτονιών και θα το κρεμάσω κάπου κοντά στο γραφείο μου ώστε να το βλέπω συχνά. Για να μου θυμίζει όχι μόνο το περιεχόμενό του αλλά και ότι η ουσία (ή η “σοφία” για όσους αρέσκονται σ’ αυτή τη διατύπωση) πολύ συχνά βρίσκεται κρυμμένη σε κοινή θέα και ότι ο λόγος που δεν τη βλέπουμε είναι επειδή οι φαντασιώσεις μας μπαίνουν στη μέση και περιορίζουν το οπτικό μας πεδίο. Κάτι δηλαδή που οφείλει να έχει πάντοτε στον νου του κάποιος που μελετάει τις πολεμικές τέχνες.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
