Πριν από λίγο καιρό, ένας υψηλόβαθμος (καίτοι με λίγα χρόνια ενασχόλησης με το αντικείμενο) ασκούμενος σε μια κλασική σχολή ξιφομαχίας, αναρωτιόταν γιατί ο ομόλογός του σε μια άλλη κλασική σχολή ξιφομαχίας η οποία ανήκει στην ίδια ευρύτερη οικογένεια με τη δική του (τέτοιου τύπου συγγένειες είναι αρκετά συνηθισμένες στον κόσμο των ιαπωνικών κορίου μπουγκέι, των κλασικών μαχητικών παραδόσεων), έχει κάνει ορισμένες αλλαγές σε ένα σετ κάτα που είναι κοινό και στις δύο σχολές. Ο πρώτος πραγματικά δεν αντιλαμβανόταν τους λόγους που οδήγησαν τον δεύτερο να αναθεωρήσει ορισμένα στοιχεία της τέχνης όμως πιθανότατα δε θα μπορούσε: η οπτική γωνία από την οποία ο δεύτερος βλέπει την τέχνη του έχει βάθος περίπου 75 χρόνων –με άλλα λόγια, άρχισε να ασκείται σ’ αυτή πριν γεννηθεί καν ο δάσκαλος του πρώτου και όταν ο δάσκαλος του δασκάλου του πρώτου ήταν, αν δεν κάνω λάθος, πέντε ετών.
Μια αρκετά συνηθισμένη κουβέντα στον χώρο των πολεμικών τεχνών είναι ότι αν και πάρα πολλοί (οι περισσότεροι, ίσως;) άνθρωποι που αποφασίζουν να ασχοληθούν μαζί τους, το κάνουν εξαιτίας μιας (πραγματικής ή φανταστικής) ανάγκης για απόκτηση ικανοτήτων αυτοάμυνας, ελάχιστοι είναι αυτοί που παραμένουν σ’ αυτές για τον ίδιο λόγο. Εκτός από συγκεκριμένες περιπτώσεις, η πλειονότητα των ασκούμενων, καθώς συνεχίζει να ασκείται αρχίζει να βλέπει όψεις τις τέχνης που αγνοούσε αρχικά και, πιο σημαντικό απ’ όλα, βλέπει την ίδια την τέχνη από μέσα. Και παρότι η απόκτηση των μαχητικών ικανοτήτων παραμένει ζητούμενο –δεν παύει να είναι το αντικείμενο των τεχνών αυτών άλλωστε- περνάει σε δεύτερη μοίρα καθώς οι προτεραιότητες του ασκούμενου αναδιατάσσονται και οι στόχοι μετακινούνται ή αλλάζουν εντελώς. Όπως και στην περίπτωση που ανέφερα παραπάνω, αυτό που αλλάζει τα πράγματα είναι το πέρασμα του χρόνου και η εμπειρία που φέρνει μαζί του.
Όπως πολλοί από όσους πέρασαν από τον Ελληνικό Στρατό, τρέφω μια ενστικτώδη αντιπάθεια στην παλαιότητα για χάρη της παλαιότητας· το συναίσθημα αυτό και η νοοτροπία που γεννιέται από αυτό και που το ανατροφοδοτεί με έχει δυσκολέψει αρκετά στη ζωή μου στην Ιαπωνία καθώς εδώ η σχέση σεμπάι-κοχάι, δηλαδή παλιού-νέου είναι από τις πολύ σημαντικές, κυρίως στο πανεπιστημιακό αλλά σε μεγάλο βαθμό και στο εργασιακό περιβάλλον και, βεβαίως, βρίσκεται σε περίοπτη θέση και στον κόσμο των πολεμικών τεχνών. (Αυτό δεν έχει περάσει απαρατήρητο και εκτός Ιαπωνίας: ακόμα και στην Ελλάδα, και ίσως περισσότερο στην Ελλάδα ακριβώς εξαιτίας του γεγονότος ότι ο μισός της πληθυσμός έχει περάσει από τον Ελληνικό Στρατό, οι “σεμπάι” θεωρούνται οργανικό τμήμα πολλών ντότζο). Αυτό που έχει βοηθήσει στην αποδοχή της κατάστασης είναι (α) ότι στην Ιαπωνία η παλαιότητα συνήθως έχει και κάποιο αντίκρυσμα σε γνώσεις και/ή εμπειρία και (β) ότι πλέον έχω περάσει εγώ το ορόσημο του μισού αιώνα ζωής. Και παρότι εξακολουθώ να πιστεύω ότι η παλαιότητα από μόνη της δεν είναι το καλύτερο μέτρο αξίας ούτε καν για τα κρασιά ή τα ουίσκι, έχοντας 30 χρόνια αθροισμένης εμπειρίας στις πολεμικές τέχνες, άλλα τόσα επαγγελματικής εμπειρίας και άλλα 50 συνολικής, πλέον ξέρω ότι σίγουρα δεν είναι και για πέταμα.
Βεβαίως όλα αυτά δεν είναι πρωτότυπα. Ο λόγος που τα αναφέρω στο πλαίσιο ενός Μέσου όπως ο Πανελλήνιος Οδηγός Πολεμικών Τεχνών είναι ως υπενθύμιση του σε τι αντιστοιχούν οι βαθμοί και οι ζώνες στις πολεμικές τέχνες: βεβαίως πρόκειται για ενδείξεις τεχνικού επιπέδου όμως σχεδόν σε όλα τα συστήματα που έχω δει, κλασικά ή σύγχρονα, το επίπεδο αυτό αντιστοιχεί και σε κάποιο χρονικό ορόσημο –έναν αριθμό “ενσήμων” θα μπορούσε να πει κανείς. Και πριν βιαστεί κάποιος να επισημάνει ότι τα ένσημα αντιστοιχούν και σε δίδακτρα, να θυμίσω ότι για κάποιους εξ ημών (και όχι μόνο για τους ενασχολούμενους με τις κλασικές μαχητικές παραδόσεις της Ιαπωνίας) δίδακτρα είτε δεν υπάρχουν, είτε αν υπάρχουν είναι αμελητέα και/ή συμβολικά, συνεπώς οι δάσκαλοι και οι οργανώσεις με τις οποίες σχετιζόμαστε δεν έχουν να κερδίσουν οικονομικά από εμάς είτε ασκούμαστε έναν χρόνο, είτε δέκα. Ο χρόνος αντιστοιχεί –ή εν πάση περιπτώσει οφείλει να αντιστοιχεί, αν το σύστημα είναι καλά δομημένο- σε γνώσεις και εμπειρία ώστε η θεώρηση του ασκούμενου για την τέχνη του να είναι όσο το δυνατόν πληρέστερη.
Δεν είναι περίεργο ότι κάτι τέτοιο ισχύει στις πολεμικές τέχνες αν σκεφτεί κανείς ότι αν το μισό της ενασχόλησης με τις δραστηριότητες αυτές είναι η εξάσκησή τους, το άλλο μισό είναι η διδασκαλία τους η οποία, αν παραμερίσει κανείς την παραδοσιακή ορολογία και τα πολιτισμικά μπαγκάζια ειδικά της Άπω Ανατολής και των επιρροών από τον κομφουκιανισμό, καλύπτει και αυτό που στις μέρες μας λέμε “προπονητική”. Από τη στιγμή που ο κανόνας στις τέχνες αυτές είναι ότι από κάποιο επίπεδο και πάνω, ο ασκούμενος θα διδάξει (με τη στενότερη ή την ευρύτερη έννοια –δεν έχει σημασία), η εμπειρία γίνεται σημαντικό εφόδιο, εξίσου σημαντικό με την τεχνική δεινότητα. Και ακόμα πιο σημαντικό εφόδιο είναι η ωρίμανση του χαρακτήρα του ατόμου (που υποτίθεται ότι είναι η μεγαλύτερη ωφέλεια της εμπειρίας), ιδιαίτερα σε τέχνες που έχουν και έναν χαρακτήρα μαχητικού αθλήματος και, άρα, η παγίδα της εμμονικής προσήλωσης στην νίκη μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε ακρότητες αλλά και στις τέχνες που βρίσκονται στο άλλο άκρο, δηλαδή σε αυτές που λόγω της μακρόχρονης παράδοσης, μπορούν εξίσου εύκολα να μεταμορφωθούν σε μουσειακά κομμάτια. Και ναι, ξέρω, ότι το παραπάνω είναι το ιδεώδες αφού και άφθονοι ανώριμοι δάσκαλοι/προπονητές υπάρχουν και ακόμα περισσότεροι ανώριμοι μαθητές/αθλητές.
Στην ιδανική εκδοχή πάντως, και ευτυχώς υπάρχουν επίσης αρκετές περιπτώσεις που τη βλέπουμε να πραγματώνεται, η πολυετής ενασχόληση επιτρέπει στον ασκούμενο να δει την τέχνη του από διαφορετικές απόψεις (και αυτό έχει να κάνει τόσο με το βάθος που –σχεδόν- επιβάλλει ο χρόνος όσο και με τις αλλαγές που συμβαίνουν στον ίδιο τον ασκούμενο προϊόντος του χρόνου αυτού) και εκφρασμένη από διαφορετικά άτομα· αν η εμπειρία έχει όντως ωριμάσει τον ασκούμενο, τα παραπάνω θα του επιτρέψουν να κατανοήσει το αντικείμενό του περισσότερο, να το εξελίξει και να το διδάξει όχι απλώς επαρκώς αλλά και εμπνευσμένα και η τέχνη θα συνεχίσει να υπάρχει. Ώστε να συνεχίσει να προσελκύει ασκούμενους και δη ταλαντούχους που με τη σειρά τους θα τη ζήσουν για πολλά χρόνια και θα την εξελίξουν συμβάλλοντας στην αέναη ροή που υπαινίσσεται το ιδεόγραμμα “ρίου” που τόσο συχνά βλέπουμε στον κόσμο των τεχνών, πολεμικών και μη.
κείμενο-φωτογραφία: Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
