Αν και θυμάμαι καθαρά τη σφαγή στη Γουιάνα (ήμουν 11 χρονών όμως περιστατικά τέτοιας έκτασης ήταν αρκετά ασυνήθιστα τότε –εδώ που τα λέμε, ακόμα και σήμερα, μια μαζική αυτοκτονία/εκτέλεση 900 και παραπάνω ανθρώπων δεν είναι κάτι που ακούμε καθημερινά. Ευτυχώς...) δε θυμάμαι καθόλου την αναφορά στο “Kool Aid”, το αναψυκτικό στο οποίο ο ηγέτης της οργάνωσης Τζιμ Τζόουνς και οι βοηθοί του έριξαν ένα μείγμα κυανίου και ψυχοφαρμάκων και το οποίο οι οπαδοί του ήπιαν μαζικά στις 18 Νοεμβρίου του 1978. Πολλές φορές από τότε ωστόσο, άκουσα την έκφραση “drinking the Kool-Aid” που στα καθημερινά αμερικανικά αγγλικά σημαίνει “πείθομαι τυφλά για κάτι χωρίς να το εξετάσω” –κάτι αντίστοιχο με την παλιότερη ελληνική έκφραση “καταπίνω κάτι αμάσητο”.
Η έκφραση είναι από τις αγαπημένες του Κιθ, ενός από τους Αμερικανούς που μελετούν κλασικές πολεμικές τέχνες στην ευρύτερη περιοχή του Τόκιο. Τη χρησιμοποιεί συχνά όταν αναφέρεται στον εαυτό του και στη σχολή κεντζούτσου που μελετάει. “Είμαι πραγματικά πολύ ευχαριστημένος με τη σχολή και ασχολούμαι συνέχεια με τη μελέτη της”, λέει. “Έχω πιει εντελώς το Kool-Aid και θεωρώ ότι είναι η καλύτερη σχολή κεντζούτσου που υπάρχει”. Αν δε η συζήτηση πάει λίγο παραπέρα, γενικεύει την πεποίθησή του λέγοντας ότι αν κανείς αποφασίζει να μελετήσει την Χ ή την Ψ τέχνη, παλιά ή νέα, κλασική ή σύγχρονη, είναι αναπόφευκτο (για την ακρίβεια, είναι αναγκαίο) να “πιει το Kool-Aid”, τουλάχιστον ως κάποιο βαθμό. Και παρότι η δήλωση ίσως ξενίσει, αυτό που μπορώ να καταθέσω από προσωπική εμπειρία είναι ότι ο Κιθ δεν είναι ο μόνος που εκφράζει τέτοιες απόψεις. Για την ακρίβεια, δεν έχω ακούσει κανέναν ασκούμενο που να μην πιστεύει κάτι ανάλογο για την τέχνη την οποία μελετάει.
Ξέρω ότι ορισμένοι θα σπεύσουν να φέρουν τον εαυτό τους (ή κάποιον δάσκαλο ή υψηλόβαθμο ασκούμενο) ως παράδειγμα για το αντίθετο: πολλοί δηλώνουν ότι “όλες οι πολεμικές τέχνες είναι καλές” ή ότι “υπάρχουν πολλά μονοπάτια όμως όλα οδηγούν στην κορυφή του βουνού” –για να προλάβω τα σχόλια, και εγώ έχω χρησιμοποιήσει παρόμοιες εκφράσεις. Όμως οι απόψεις αυτές εκφέρονται συνήθως (όχι πάντα, αλλά συνήθως) προς αποφυγή εντάσεων και τριβών, ειδικά όταν πρόκειται για ανθρώπους που έχουν κάνει την εκπαίδευση στις πολεμικές τέχνες μέσο βιοπορισμού. Στην πραγματικότητα, και αυτό επίσης είναι κάτι που έχω δει με τα μάτια μου και ακούσει με τα αυτιά μου, σε κατ' ιδίαν συζητήσεις ιδιαίτερα αν στο τραπέζι υπάρχουν και μερικά ποτά, ακόμα και άνθρωποι που δημόσια υποστηρίζουν ότι καμία τέχνη δεν έχει το μονοπώλιο των καλών στοιχείων, παραδέχονται ότι θεωρούν την τέχνη τους καλύτερη· για να γίνω σαφής, ως έκφραση της παραδοχής αυτής θεωρώ και τις έντονες επικρίσεις απέναντι στις υπόλοιπες τέχνες.
Στις πολιτικώς ορθές εποχές μας, κάτι τέτοιο ξενίζει. Όμως αν κανείς σταθεί λίγο και αναλογιστεί τι βρίσκεται στην καρδιά κάθε πολεμικής τέχνης και πώς αυτό διαμορφώνει τον τρόπο σκέψης που χτίζεται γύρω του και καταλήγει σε αυτό που πολλοί εσφαλμένα αποκαλούν “φιλοσοφία” της τέχνης, θα συνειδητοποιήσει ότι τα πράγματα δε θα μπορούσαν να είναι αλλιώς. Αν μια πολεμική τέχνη διδάσκει τον άνθρωπο που τη μελετάει πώς να παραμείνει ζωντανός, είναι απόλυτα λογικό ο άνθρωπος αυτός να θεωρεί ότι η συγκεκριμένη μελέτη είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να κάνει –σε αντίθετη περίπτωση θα είναι σαν να παραδέχεται, σε εαυτόν και αλλήλους, ότι περνάει τον χρόνο του μαθαίνοντας κάτι που τελικά δε θα του προσφέρει τον δρόμο για την επιβίωση. Αν όλες οι πολεμικές τέχνες ήταν εξίσου καλές, δε θα υπήρχαν νικητές και ηττημένοι στις συμπλοκές, έτσι δεν είναι;
Βεβαίως το παραπάνω σκεπτικό εμπεριέχει ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό σοφιστείας: μια τέχνη μπορεί να είναι εξαιρετικά καλά οργανωμένη όμως αυτό δε σημαίνει ότι κάθε ασκούμενός της μπορεί σε κάθε δεδομένη στιγμή της πορείας του σ' αυτήν να την εξασκήσει εξίσου καλά· πιο απλά, ένας ασκούμενος με πέντε χρόνια εμπειρίας σε μια τέχνη, είναι πιθανότατα υποδεέστερος από έναν ασκούμενο με δέκα χρόνια εμπειρίας σε μια άλλη τέχνη και μια συμπλοκή μεταξύ τους θα φέρει στην επιφάνεια τη διαφορά επιπέδου τους. Ακόμα και αν δύο ασκούμενοι από δύο διαφορετικές τέχνες βρίσκονται στο ίδιο ακριβώς επίπεδο, μια σειρά από εντελώς εξωτερικούς παράγοντες που σχετίζονται με τα συγκεκριμένα άτομα (ηλικία, ταλέντο, κατάσταση τη συγκεκριμένη στιγμή κ.λπ.) μπορούν να συνεισφέρουν καθοριστικά στο αποτέλεσμα.
Αυτά λέει η ρεαλιστική θεώρηση του πράγματος. Όμως η δήλωση του Κιθ (και όλων όσων την προσυπογράφουν) δε χάνει το κύρος της: όταν κανείς ξεκινάει να ασχολείται με ένα αντικείμενο και δη με ένα αντικείμενο που απαιτεί τόσο χρόνο για να κατακτηθεί, μια δόση πίστης είναι απαραίτητη. Προφανώς δεν είναι απαραίτητο η πίστη αυτή να είναι τόσο τυφλή όσο αυτοί των οπαδών του Τζιμ Τζόουνς ώστε να οδηγήσει τον πιστό σε αυτοκτονία, όμως είναι απαραίτητο να υπάρχει έστω και σε κάποιον βαθμό επειδή η πλειονότητα των ανθρώπων που αποφασίζουν να ασχοληθούν με μια δραστηριότητα όπως οι πολεμικές τέχνες, δεν έχει τα απαιτούμενα κίνητρα ώστε να καταφέρει να φτάσει ως το σημείο που η τέχνη θα αποδείξει τις αρετές της. Ή αλλιώς, μόνο αν είναι κανείς πεπεισμένος ότι ένα φιλί μπορεί να μετατρέψει έναν βάτραχο σε πρίγκιπα/πριγκίπισσα θα αντέξει να φιλήσει εκατοντάδες, κατά τα λοιπά αηδιαστικά, βατράχια προκειμένου να βρει το σωστό.
Και μη γελιόμαστε: όσοι έχουν περάσει έστω και μερικές εβδομάδες σε ένα ντότζο –και πολύ περισσότερο εκείνοι που έχουν περάσει μήνες και χρόνια και δεκαετίες- ξέρουν πολύ καλά πόσα είναι αυτά τα βατράχια. Αμέτρητες επαναλήψεις των ίδιων οδηγιών και των ίδιων κινήσεων, αμέτρητες επισημάνσεις της άγνοιας και της έλλειψης ικανότητάς του, αμέτρητες υπενθυμίσεις της έλλειψης προορισμού στη διαδρομή, αμέτρητες λεπτομέρειες, αντιφάσεις, σημειώσεις και υποσημειώσεις, νουθεσίες, οδηγίες, προτροπές και επιπλήξεις, αμέτρητοι τραυματισμοί, αμέτρητος ιδρώτας, αμέτρητη κούραση, αμέτρητοι συμβιβασμοί με την καθημερινότητα κ.λπ., κ.λπ., κ.λπ. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που μπορούν να αποδεχθούν εξαρχής μια ενασχόληση που τους υπόσχεται όλα τα παραπάνω χωρίς να τους δίνει τίποτα σαν αντάλλαγμα οπότε η πίστη στην παντοδυναμία της ενασχόλησης, ειδικά στο μέτρο που επιβεβαιώνεται από τον τρόπο εκτέλεσης των τεχνικών από τον εκπαιδευτή και τους υψηλόβαθμους μαθητές είναι αναπόφευκτη.
Αν υπάρχει κάτι στο οποίο θα εφιστούσα την προσοχή όσων συμμερίζονται την πεποίθηση του Κιθ (ή, πιο σωστά “συμμεριζόμαστε” –θα ήμουν ψεύτης αν έλεγα ότι δεν το έχω κάνει ποτέ και ο ίδιος) είναι ο βαθμός αποδοχής της ιδέας. Ο ιστορικός Βούδας προτρέπει στην “Καλάμα Σούτρα” τους ακροατές του να μην εμπιστεύονται τίποτα –είτε προερχόμενο από την παράδοση, είτε προερχόμενο από την λογική- μέχρι να το δοκιμάσουν οι ίδιοι και μέχρι να το διασταυρώσουν με την εμπειρία άλλων ανθρώπων που εμπιστεύονται· μια πολύ καλή υπενθύμιση ότι η τυφλή αποδοχή είναι, συνήθως, προβληματική. Μερικές γουλιές Kool-Aid ίσως είναι αναγκαίες για το ξεκίνημα μιας πορείας (ή για την ανάκτηση δυνάμεων μετά από κάποιο ιδιαίτερα εκτεταμένο τέλμα από αυτά που όλοι συναντούμε στη διάρκειά της) όμως σίγουρα δεν μπορεί όλη μας η διαδρομή σε μια πολεμική τέχνη να στηρίζεται στην πίστη και μόνο –όσοι θέλουν κάτι τέτοιο, μπορούν να το αναζητήσουν στις περισσότερες θρησκείες.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
