Διάβαζα τις προάλλες στο Facebook, και συγκεκριμένα σε μια ομάδα με αντικείμενο το αϊκίντο, μια ακόμα συζήτηση γύρω από το θέμα των βαθμών (νταν και γενικότερα). Το αρχικό ερώτημα ήταν: «στο ντότζο σας, πόσο χρόνο χρειάζεται κατά μέσο όρο για να φτάσει κανείς στο πρώτο νταν;» και οι απαντήσεις ήταν πολλές και ποικίλες –εκείνη ωστόσο που μου κίνησε την προσοχή και που έδωσε το έναυσμα για το κείμενο αυτό ήταν ενός κυρίου ο οποίος αποφάνθηκε με στόμφο (και μάλλον εκτός θέματος): «όσοι ενδιαφέρονται για τους βαθμούς, δεν έχουν θέση στις πολεμικές τέχνες» –είμαι σίγουρος ότι όσοι διαβάζετε το κείμενο αυτό έχετε γνωρίσει πολλούς που εκφράζουν την άποψη αυτή. Ίσως μάλιστα να την προσυπογράφετε και οι ίδιοι.
Συγνώμη αν ακουστώ κάπως χοντροκομμένος, αλλά εγώ ενδιαφέρομαι για τους βαθμούς: έχω έξι σε ισάριθμες πολεμικές τέχνες και παρότι είναι όλοι χαμηλοί, τους θεωρώ όλους πολύ σημαντικούς για την πορεία μου τόσο στην εκάστοτε τέχνη όσο και για την πορεία μου στο χώρο γενικότερα. Κάθε ένας από τους βαθμούς αυτούς, ισοδυναμεί με μελέτη μηνών (στην καλύτερη) και χρόνων (στη χειρότερη), μελέτη που αντιστοιχεί σε δεκάδες (στην καλύτερη) και σε εκατοντάδες (στη χειρότερη) ώρες πολύ κουραστικής προπόνησης. Και ισοδυναμεί με μια εξέταση από ανθρώπους που βρίσκονται στον χώρο πολύ περισσότερα χρόνια από εμένα και άρα μπορούν να δουν όσο πιο καθαρά γίνεται αν αξίζω ή όχι το βαθμό τον οποίο ζητάω.
Αν οι βαθμοί ήταν ασήμαντοι, οι ιδρυτές των πολεμικών τεχνών δε θα τους είχαν συμπεριλάβει στα συστήματά τους (ναι, ξέρω, ο Μοριχέι Ουεσίμπα του αϊκίντο μοίραζε τα νταν σαν στραγάλια –όμως ακόμα κι έτσι, τα μοίραζε, χώρια που ακόμα και αν θεωρήσουμε ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος αδιαφορούσε για τους βαθμούς ήταν μάλλον μια εκκεντρική εξαίρεση). Ούτε οι επίγονοί τους, οι δάσκαλοι που σήμερα αποκαλούνται «σίχαν» θα φρόντιζαν να δημοσιοποιήσουν με την πρώτη ευκαιρία κάθε πρόοδό τους παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι από αυτούς είναι ήδη πολύ υψηλόβαθμοι. Αν δάσκαλοι των 5 νταν με δεκαετίες σε μια τέχνη θεωρούν ότι η προαγωγή τους στο 6ο νταν είναι κάτι σημαντικό, από πια θέση αμφισβητεί την ίδια την ιδέα των βαθμών ένας μαθητής τους, κάτοχος 1ου νταν; Και αν την αμφισβητεί, γιατί έδωσε εξετάσεις για το 1ο νταν;
Ως τώρα μάλλον όλοι (;) έχουν δει το βίντεο του «National Geographic» για τις εξετάσεις του 8ου νταν στο κέντο –όσοι δεν το έχουν δει, βρίσκεται
εδώ. Οι συγκεκριμένες εξετάσεις θεωρούνται από τις πιο δύσκολες που υπάρχουν στην Ιαπωνία, όχι μόνο για τις πολεμικές τέχνες, αλλά γενικά: το ποσοστό αποτυχίας ποικίλλει από 99 μέχρι 99,5%, ήτοι κόβονται σχεδόν όλοι∙ παρόλα αυτά, σε κάθε εξέταση υπάρχουν πολλές εκατοντάδες υποψήφιοι οι οποίοι δίνουν με τη βεβαιότητα (σχεδόν) ότι θα κοπούν. Είναι όλοι τους τόσο ανυποψίαστοι για την ουσία της τέχνης τους σε σημείο που να μπορεί κανείς να πει με την ελαφρότητα που χαρακτηρίζει την πλειονότητα των ποστ στο Facebook ότι «δεν έχουν θέση στις πολεμικές τέχνες»;
Αν ναι, γιατί όλοι σπεύδουμε να παρακολουθήσουμε σεμινάρια με τους δασκάλους αυτούς και γιατί οι άνθρωποι που οργανώνουν τα σεμινάρια αυτά, οι δάσκαλοί μας των 4 ή των 5 νταν, κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να τους φέρουν να μας διδάξουν; Γιατί στα ντότζο μας έχουμε ναφούντα-κάκε με τα ονόματά μας –από τα οποία δεν απουσιάζει το ναφούντα με το όνομα του δασκάλου μας και των εκπαιδευτών μας και γιατί εκείνοι φροντίζουν με πολλή επιμέλεια να τα μετακινούν ανάλογα με την επιτυχία τους ή όχι στις τελευταίες εξετάσεις; Και γιατί οι δάσκαλοί μας κορνιζάρουν και κρεμούν στον τοίχο του γραφείου του ντότζο το δίπλωμά τους; Πιστεύει κανείς ότι είναι αποκλειστικά και μόνο για τη διαφήμιση και την προσέλκυση νέων μαθητών/πελατών οι οποίοι έτσι κι αλλιώς δεν ξέρουν να διαβάσουν ιαπωνικά, ούτε έχουν ακριβώς αντίληψη του αντικρίσματός τους;
Όλα τα συστήματα εκπαίδευσης (και γενικότερα, όλα τα συστήματα οργάνωσης) έχουν έναν τρόπο αξιολόγησης και πιστοποίησης των μαθητών τους –τα BA, MA και PhD του αγγλοσαξονικού πανεπιστημιακού συστήματος δεν είναι επί της ουσίας τόσο διαφορετικά από το σοντέν, τσουντέν και όκουντεν των ιαπωνικών κορίου, τον λοχαγό, τον συνταγματάρχη ή τον στρατηγό των στρατών, τα νταν του τζούντο ή του καράτε ή τον συνδυασμό βαθμών νταν και τίτλων σόγκο (ρένσι, κιόσι, χάνσι) του κέντο ή του ιάιντο. Και αυτό δε συμβαίνει μόνο λόγω της ματαιοδοξίας των μαθητών αλλά και λόγω της ανάγκης κάθε συστήματος να διατηρήσει μια τάξη σε σχέση με το πόσοι και ποιοι δραστηριοποιούνται μέσα σ’ αυτό και ένα πλαίσιο αναφοράς σε σχέση με το τι γνωρίζει καθένας που δηλώνει μέλος του. Ο τρόπος που είναι οργανωμένο το σύστημα αυτό μπορεί να ποικίλλει όμως η ουσία του δεν αλλάζει.
Μας αρέσουν οι πομφόλυγες για το ότι οι πολεμικές τέχνες είναι «δρόμοι ζωής» όμως κάθε δρόμος ζωής (ακόμα και αυτός της φυσικής μας ζωής) είναι στρωμένος με ορόσημα –τα χρειαζόμαστε γιατί έτσι έχουμε οργανώσει τον κόσμο μας από τότε που κατεβήκαμε από τα δέντρα. Χωρίζουμε τον χρόνο σε δευτερόλεπτα, λεπτά, ώρες, μέρες, εβδομάδες και χρόνια –ή σε φεγγάρια ή σε 60ετείς κύκλους- και την πορεία μας εντός κάποιου αντικειμένου ή ενασχόλησης σε αντίστοιχες περιόδους γιατί έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε κι εμείς οι ίδιοι την πορεία αυτή –και μια φορά το χρόνο, στα γενέθλιά μας, προσθέτουμε ένα ακόμα «νταν» στη μαύρη ζώνη της ίδιας μας της ύπαρξης –πόσοι είναι εκείνοι που δε χρησιμοποιούν τα χρόνια τους και την εμπειρία στην οποία αυτά αντιστοιχούν (ή που ιδανικά οφείλουν να αντιστοιχούν) προκειμένου να υποστηρίξουν μια θέση απέναντι σε άλλους ή απέναντι στον εαυτό τους;
Οι βαθμοί έχουν σημασία –έχουν τεράστια σημασία! Αυτό που, ίσως, θέλουν να πουν όσοι εκ των υποστηρικτών της αντίθετης θέσης δεν είναι απλώς απερίσκεπτοι, είναι ότι οι βαθμοί δεν πρέπει να είναι το πρωταρχικό (ή, προς θεού, το αποκλειστικό) κίνητρο για να πορεύεται κανείς στην πολεμική τέχνη, τη δουλειά ή στη ζωή του. Αν όντως συμβαίνει αυτό, πράγματι πρόκειται για μια κοντόφθαλμη θεώρηση που αδικεί και την τέχνη (ή το όποιο άλλο αντικείμενο) και το ίδιο το άτομο που την έχει. Όμως στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται για αναγνώριση της σημασίας των βαθμών αλλά για παρανόηση της σημασίας αυτής και σ’ αυτό θα συμφωνήσω με οποιονδήποτε υποστηρίζει ότι θα πρέπει αυτός που κάνει την παρανόηση αυτή να το σκεφτεί κάπως καλύτερα.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
