Είχα πολλή δουλειά και ήμουν κουρασμένος. Είχα παραφάει και δεν μπορούσα να σηκωθώ από το τραπέζι. Έκατσα λίγο στον καναπέ και με πήρε ο ύπνος. Δεν είχα κοιμηθεί καλά το βράδυ και όλη μέρα ήμουν πεσμένος. Έπρεπε να πάω για ψώνια. Τα παιδιά μου χρειάζονταν βοήθεια στα μαθήματά τους. Είχε ματς που δεν μπορούσα να χάσω. Κόλλησα με το βιβλίο που διάβαζα. Ήμουν πιασμένος και δεν μπορούσα να στρίψω τον σβέρκο μου. Η γυναίκα μου είχε πάρει το αμάξι. Οι συγκοινωνίες είχαν απεργία. Δεν είχα πλύνει τη φόρμα μου. Δεν μου αρέσει ο δάσκαλος που κάνει το μάθημα της Τετάρτης.
Σας θυμίζουν τίποτα τα παραπάνω; Απλές καθημερινές καταστάσεις, από αυτές που συμβαίνουν σε όλους μας και μας κάνουν τη ζωή λίγο πιο δύσκολη και που συνήθως επικαλούμαστε για να μην πάμε για προπόνηση σήμερα, ή αύριο ή μεθαύριο. Αλλά έτσι κι αλλιώς, υπάρχει και η επόμενη εβδομάδα, και έτσι κι αλλιώς ασκούμαστε ήδη έναν χρόνο, ή δύο ή πέντε οπότε και να χάσουμε μια προπόνηση δεν έγινε τίποτα. Τέτοιες καθημερινές δυσκολίες δεν αρκούν για να μας βγάλουν από τον δρόμο της τέχνης μάς -άλλωστε, οι τέχνες αυτές είναι τέχνες ζωής και μέρος της ζωής είναι και οι μικρές παρεκτροπές, σωστά;
Μερικές φορές δεν είναι τίποτα από αυτά –ή από τα εκατοντάδες άλλα πρακτικά μικρό-εμπόδια- ο λόγος που δεν πάμε στο ντότζο. Είναι η ψυχολογική μας κατάσταση. Είμαστε στενοχωρημένοι γιατί είναι άρρωστος ο πατέρας μας, είμαστε αγχωμένοι γιατί δεν μας φτάνουν τα χρήματα του μήνα, είμαστε ανήσυχοι γιατί τα παιδιά μας δίνουν πανελλήνιες, έχουμε κρίση μέσης ηλικίας, δεν μπορούμε να είμαστε αδιάφοροι απέναντι στα προβλήματα της ανθρωπότητας, δεν μπορούμε να μη σκεφτούμε την κλιματολογική αλλαγή, τους πρόσφυγες ή τις μειονότητες, εδώ ή στο εξωτερικό. Μετά από όλα αυτά με τι μυαλό μπορεί κανείς να πάει εκεί και να παριστάνει τον σαμουράι;
Οι σημερινοί πολεμικοτεχνίτες θα δυσκολευτούν να το πιστέψουν –ίσως- όμως τα ίδια ακριβώς προβλήματα αντιμετώπιζαν οι ομόλογοί τους πριν από πενήντα, εκατό ή διακόσια χρόνια –προφανώς όταν οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τις γνώσεις αυτές ή κάποιες παρόμοιες για να πολεμήσουν σε πραγματικούς πολέμους, τα πράγματα ήταν διαφορετικά, όπως είναι ακόμα διαφορετικά για στρατιώτες ενεργών στρατών που ασκούνται σε αντίστοιχα αντικείμενα σήμερα, οπότε ας συγκρίνουμε όμοια πράγματα: αναφέρομαι σε ανθρώπους που ασκούνταν ή ασκούνται στις πολεμικές τέχνες σε καιρό ειρήνης, χωρίς να είναι στρατιώτες και για λόγους ατομικής καλλιέργειας. Αυτό δηλαδή που κάνουμε όλοι εμείς που γράφουμε και διαβάζουμε κείμενα όπως αυτό.
Επειδή τα προβλήματα ήταν ίδια, οι δικαιολογίες ήταν επίσης ίδιες, προσαρμοσμένες στην πραγματικότητα της κάθε εποχής. Και μάλιστα όχι μόνο στις πολεμικές τέχνες: διαβάζοντας κανείς κείμενα του βουδισμού, και δη του βουδισμού της σέκτας Ζεν που περιλαμβάνει και σωματική άσκηση, θα δει ότι οι δάσκαλοι συχνά βρίσκονται αντιμέτωποι με μαθητές που συχνά χάνουν τον δρόμο τους, είτε εξαιτίας πρακτικών προβλημάτων, είτε ψυχολογικών, είτε πρακτικών που μετατρέπονται σε ψυχολογικά και το αντίστροφο. Όποιος είχε πει ότι η καλογερική είναι βαριά, το εννοούσε και για την καλογερική όπως ασκείται στον Άθω και, ίσως εν αγνοία του, για αυτή που ασκείται στο Σαολίν.
Ήδη από τον 5ο αιώνα, βρίσκει κανείς σε βουδιστικά κείμενα αναφορές στον νου-πίθηκο (στα ιαπωνικά “σινέν” 心猿) –το πιο παλιό που ξέρω είναι η σούτρα “Βιμαλακίρτι Νιρντέσα” αλλά πιθανότατα υπάρχει και αλλού. Η ιδέα διαδίδεται ακόμα περισσότερο τον 16ο αιώνα μετά την κυκλοφορία του κινεζικού μυθιστορήματος “Ταξίδι στη Δύση” όπου ο πίθηκος αποκτάει ανθρωπόμορφη υπόσταση και διαθέτει πολλές ικανότητες, μεταξύ των οποίων και στις πολεμικές τέχνες. Όμως παραμένει απειθάρχητος, υπερκινητικός και ανεξέλεγκτος, όπως ο νους τον οποίο συμβολίζει και στο μυθιστόρημα και στη βουδιστική φιλολογία –όλες οι δικαιολογίες που ανέφερα παραπάνω, λιγότερο ή περισσότερο, αυτόν έχουν πίσω τους.
Η καθημερινή μας ζωή είναι γεμάτη από μικρά και μεγάλα προβλήματα που ο νους μας, ο ασυγκράτητος πίθηκος που ζει στο κεφάλι μας, τα μεγεθύνει, τα διαστρεβλώνει, τα κάνει να μοιάζουν με τέρατα και παίζει με αυτά σαν ζογκλέρ, μέχρι να μην μπορούμε να ανταποκριθούμε στην πραγματικότητα· επειδή η άσκηση στις πολεμικές τέχνες συνήθως δεν είναι το πιο σημαντικό της κομμάτι, συχνά βγαίνει χαμένη. Αν είμαστε κάπως πειθαρχημένοι, θα την παρακάμψουμε μόνο αν υπάρχει πραγματικά σοβαρός λόγος, όμως όπως λέει ο Τέρι Πράτσετ “αν παραβείς τις αρχές σου για κάποιον σοβαρό λόγο, θα τις παραβείς και για κάποιον λιγότερο σοβαρό.”
Ο λόγος που δεν πρέπει να χάνουμε προπονήσεις δε σχετίζεται μόνο με την πρόοδό μας στην τέχνη. Σχετίζεται και με την πρόοδό μας στον έλεγχο του νου μας και στη δημιουργία μιας ισορροπίας που μας επιτρέπει να γίνουμε όχι μόνο καλύτεροι ξιφομάχοι, πυγμάχοι ή παλαιστές αλλά καλύτεροι σύζυγοι, γονείς ή επαγγελματίες. Δικαιολογίες υπάρχουν και μερικές φορές είναι πραγματικά σοβαρές όμως όλοι ξέρουμε βαθιά μέσα μας ότι η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων μας είναι δική μας και μπορούμε να την ανατρέψουμε όποτε θέλουμε. Οπότε το ερώτημα είναι: πόσο σοβαρή θεωρούμε ότι είναι πραγματικά η εξάσκησή μας –την απάντηση την ξέρουμε μόνο εμείς.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
