Έχουν περάσει 22 χρόνια από τότε που η Νταϊάν Σκος ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα ονόματα στον χώρο των κλασικών ιαπωνικών πολεμικών τεχνών, έγραφε στο στο τεύχος 107 του “Aikido Journal” το άρθρο “Θέλετε κορίου; Ελάτε στην Ιαπωνία!” (“You want koryu? Come to Japan!”), ίσως το μόνο άρθρο που έχουν διαβάσει όλοι όσοι έχουν ασχοληθεί με τις τέχνες αυτές έκτοτε (αν ο αναγνώστης δεν το έχει δει, υπάρχει στο σάιτ του ζεύγους Σκος koryu.com και συγκεκριμένα
εδώ. Και έχουν περάσει άλλα 43 από τότε που ο Ντον Ντρέγκερ ολοκλήρωνε την τριλογία βιβλίων “Πολεμικές Τέχνες και Δρόμοι της Ιαπωνίας”, το έργο που κατά κοινή ομολογία έβαλε σε μια σειρά στη συνείδηση των Δυτικών τις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες –η “Φθινοπωρινή Αστραπή” του Ντέιβ Λόουρι δεν έχει κλείσει ακόμα την πρώτη της εικοσαετία (εκδόθηκε το 2001 και στα ελληνικά το 2008), όμως η στήλη του στο “Black Belt” ξεκίνησε το 1995 οπότε η συνεισφορά του στη φιλολογία των ιαπωνικών πολεμικών τεχνών συναγωνίζεται επάξια αυτή των Σκος (και παρεμπιπτόντως, το πρώτο βιβλίο του, το “Bokken: Art of the Japanese Sword” χρονολογείται στις αρχές-μέσα της δεκαετίας του 1980.)
Επί σχεδόν μισό αιώνα οι άνθρωποι αυτοί, και λίγες δεκάδες ακόμα (μεταξύ των οποίων και ένας Έλληνας, ο Γεράσιμος Αρτινός –οι άνω των 40 θα τον θυμούνται από τη συμμετοχή του στο θρυλικό περιοδικό “Δυναμικό”) αφιέρωσαν τη ζωή τους τόσο στην εξάσκηση των πολεμικών τεχνών, κλασικών και σύγχρονων της Ιαπωνίας, όσο και στη διάδοσή τους μέσα από άρθρα, βιβλία, συνεντεύξεις και προφορική παράδοση. Και αμφιβάλω αν το τοπίο των πολεμικών τεχνών σήμερα θα ήταν αυτό που είναι χωρίς την τεράστια αυτή συνεισφορά τους· παρεμπιπτόντως, στην παραπάνω φράση αναφέρομαι όχι μόνο στο τοπίο των τεχνών που προέρχονται από την ιαπωνική παράδοση αλλά γενικότερα καθώς δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το παράδειγμά τους ακολούθησαν και άλλοι ασκούμενοι-ερευνητές αλλά προς την κατεύθυνση της Κίνας, της Κορέας, των Φιλιππίνων κ.λπ.
Κι όμως, διαβάζοντας κανείς τα κείμενα εκείνα της Νταϊάν Σκος, του Ντον Ντρέγκερ, του Ντέιβ Λόουρι και όλων όσων βρίσκονταν στο κοντινό ή στο λίγο πιο μακρινό περιβάλλον τους (πρόκειται για έναν πολύ μικρό κόσμο όπου όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους, πράγμα αναμενόμενο αν σκεφτεί κανείς ότι οι περισσότεροι συνέπεσαν στην Ιαπωνία το ίδιο χρονικό διάστημα και ασκήθηκαν στα ίδια ντότζο, με τους ίδιους δασκάλους και στις ίδιες ή συγγενείς ή παρεμφερείς τέχνες), εντυπωσιάζεται με το πόσο έξω έχουν πέσει ακόμα και σε βασικά θέματα. Αν κανείς δει τον κόσμο των ιαπωνικών πολεμικών τεχνών σήμερα, θα παρατηρήσει ότι πολλά από τα πράγματα στα οποία αναφέρονταν οι άνθρωποι εκείνοι, είτε δεν ισχύουν σήμερα, είτε δεν ίσχυσαν ποτέ και όποτε ισχύουν, ο βαθμός στον οποίο ισχύουν δεν είναι σε καμία περίπτωση τόσο καθοριστικός όσο τον παρουσίαζαν στα κείμενά τους.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τη μεγάλη εισήγηση του Ντον Ντρέγκερ περί διαχωρισμού των συστημάτων “τζούτσου” και των τεχνών “ντο”. Τόνοι μελάνης, κανονικής και ηλεκτρονικής έχουν χυθεί στην επεξήγηση αυτών των όρων και στη χρήση τους για την τεκμηρίωση κάθε πιθανού (και πολύ συχνά απίθανου) επιχειρήματος και για την ανάλυση κάθε πιθανής (και πολύ συχνά απίθανης) όψης της ιαπωνικής ιστορίας. Κι όμως, λίγη μόνο συναναστροφή με ιάπωνες πολεμικοτεχνίτες αρκεί για να δει κανείς ότι εννέα στις δέκα περιπτώσεις, οι όροι χρησιμοποιούνται εναλλάξ και αν κανείς (συνήθως αλλά όχι πάντα) Δυτικός επισημάνει τη διαφορά τους, αντιμετωπίζεται με περιέργεια και αμηχανία –στη σχολή ξιφομαχίας την οποία μελετάω, η οποία ιδρύθηκε στις αρχές της περιόδου Έντο, δηλαδή στις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα, συχνά αναφέρεται σ’ αυτό που κάνει σαν “κέντο” ενώ προκειμένου να διαφοροποιηθεί από αυτό που εννοούμε όλοι λέγοντας “κέντο”, αναφέρεται σ’ εκείνο ως “σινάι κέντο”.
Ή ας πάρουμε το διάσημο κείμενο της Νταϊάν Σκος: αν και σε ορισμένα σημεία αποδομεί τον Ντρέγκερ (και σίγουρα το κάνει με βαθιά γνώση του κειμένου του καθώς ο σύζυγός της, Μάικ Σκος, υπήρξε “μαθητής” του), η επιχειρηματολογία της σχετικά με το ότι η διδασκαλία των κορίου μπορεί να γίνει μόνο στην Ιαπωνία (αν και για να είμαστε δίκαιοι, το κείμενο γράφτηκε προκειμένου να εξηγήσει μια φράση που επίσης προέρχεται από τον σύζυγό της), πλέον δεν ισχύει ενώ κάποια από τα επιχειρήματα σχετικά με την υπεροχή της Ιαπωνίας όπως η παντοδυναμία των οργανώσεων Νίχον Κομπούντο Κιοκάι και Νίχον Κομπούντο Σινκοκάι, επιδέχονται πολύ μεγάλης συζήτησης και μπορεί κανείς εύκολα να βρει αντεπιχειρήματα εξίσου ισχυρά. Με άλλα λόγια, ίσως ο τίτλος του κειμένου της θα έπρεπε να είναι “Θέλετε κορίου; Ξεκινήστε από την Ιαπωνία!”
Ή ας πάρουμε τον Ντέιβ Λόουρι και τη μύησή του στη Γιάγκιου Σινκάγκε-ρίου από έναν συμπατριώτη των Γιάγκιου που έτυχε να βρεθεί στο Μιζούρι στη δεκαετία του 1960 –η ιστορία είναι τόσο ιδιαίτερη που θα μπορούσε να γίνει κινηματογραφική ταινία και έγινε αρκετές φορές με πιο γνωστή αυτή που ξέρουμε ως “Καράτε Κιντ”. Και επειδή είναι τόσο ιδιαίτερη, έχει οδηγήσει όλους όσους τη γνωρίζουν, ξεκινώντας από τον ίδιο τον Λόουρι, σε μερικά πολύ συγκεκριμένα συμπεράσματα σχετικά με το πώς διαβαίνει κανείς την πύλη μιας κλασικής παράδοσης: σήμερα, αυτό βασικά γίνεται στέλνοντας κανείς μέιλ στον υπεύθυνο της σχολής, παίρνοντας τη διεύθυνσή του από το σάιτ της. Και ναι, την εποχή που ο νεαρός Ντέιβ γνώριζε τον Ριοκίτσι Κοτάρο, Ίντερνετ δεν υπήρχε (για την ακρίβεια, στην άλλη άκρη των ΗΠΑ, κάποιοι το σχεδίαζαν ακριβώς εκείνη την εποχή), όμως η ιδέα ότι θα χρειαστεί να επισκεφθεί κανείς ένα ντότζο περισσότερες από δέκα φορές μέχρι κάποιος να του επιβεβαιώσει ότι όντως πρόκειται για ντότζο και θα του επιτρέψει να περάσει για να δει, είναι εξίσου ξένη στους σημερινούς Ιάπωνες όσο είναι και στους Δυτικούς.
Όπως προκύπτει ειδικά από την τελευταία παράγραφο και προς υπεράσπιση των ανθρώπων χάρη στους οποίους μάθαμε να ξεχωρίζουμε τις μαύρες ζώνες από τις μαύρες γραβάτες, τα κείμενά τους γράφτηκαν σε διαφορετικές εποχές και αναφέρονται σε διαφορετικούς ανθρώπους, κάποιοι από τους οποίους είχαν όντως πιο παλιές αντιλήψεις για τα πράγματα. Όμως εκεί ακριβώς είναι το πρόβλημα: ότι ξεχνάμε τη σχετικότητα των πραγμάτων (όλων των πραγμάτων!) και αντιμετωπίζουμε ορισμένα από αυτά σαν ευαγγέλιο, δημιουργώντας ή συντηρώντας προκαταλήψεις που μας απαγορεύουν να δούμε την πραγματικότητα όπως είναι. Και όσο περίεργο και αν φαίνεται, η διαφορά μεταξύ της πραγματικότητας και της φαντασίας που έχουμε δημιουργήσει στο κεφάλι μας δεν είναι πάντα προς την κατεύθυνση της απογοήτευσης: μερικές φορές, μπορεί να μας εκπλήξει ευχάριστα, φέρνοντάς μας αντιμέτωπους με συνθήκες πολύ πιο εύκολες και φιλικές που θα μας επιτρέψουν να ασχοληθούμε με την τέχνη που θέλουμε πολύ πιο απροβλημάτιστα.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
