Γονείς και προπονητές, αναρωτιούνται αν υπάρχει μια μαγική συνταγή που δημιουργεί πρωταθλητές. Νομίζω πως μαγικές συνταγές δύσκολα θα βρει κανείς και σε ψυχολογικό επίπεδο είναι πολύ συγκεκριμένα αυτά που μπορεί να κάνει κάποιος για να βοηθήσει έναν αθλητή να εξελιχθεί σε υψηλό επίπεδο.
Όπως έχω αναφέρει σε παλαιότερα άρθρα μου για τον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών, σύμφωνα με της «θεωρία της επάρκειας», το κίνητρο επάρκειας είναι μια έμφυτη ανάγκη στα παιδιά -και όχι μόνο- για αλληλεπίδραση με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Μια εσωτερική ενόρμηση, να πειραματίζονται για να διαπιστώσουν αν μπορούν να τα καταφέρουν, να δοκιμάσουν τις ικανότητές τους και τελικά να απολαύσουν την αίσθηση που θα αποκομίσουν, βιώνοντας συναισθήματα ικανοποίησης. Ως εκ τούτου, η «εσωτερικά κινητοποιούμενη συμπεριφορά» ή αλλιώς «εσωτερική παρακίνηση» ενός αθλητή, είναι η βάση για την καλή του ψυχολογία.
Από έρευνες που έχουν γίνει, έχει αποδειχτεί πως με την «εσωτερική παρακίνηση», τα παιδιά γίνονται πιο επίμονα, έχουν καλύτερη απόδοση και ενδιαφέρονται για μεγάλο χρονικό διάστημα γι’ αυτό που κάνουν. Στα πλαίσια του πρωταθλητισμού, ο αθλητής θέλγεται κάποιες φορές περισσότερο από «εξωτερικά κινητοποιούμενη συμπεριφορά» για να αποκτηθεί μια αμοιβή, γιατί κάτι τέτοιο εξυπηρετεί το σύλλογο όπου ανήκει ή ικανοποιεί την επιθυμία του γονιού του. Μέσα από τέτοιες διαδικασίες όμως, οδηγείται συχνά σε μεγάλη ψυχολογική φόρτιση. Η εξωτερική κινητοποίηση δε δημιουργεί πρωταθλητές, ή αν θέλετε, δεν… διατηρεί τους πρωταθλητές. Για το λόγο αυτό, ένα πρώτο βήμα για τη δημιουργία αθλητών με υψηλή εξέλιξη, είναι πρώτα απ’ όλα να δημιουργηθούν οι συνθήκες εκείνες που θα τους κάνουν να αγωνίζονται για την δική τους πρώτιστα ευχαρίστηση και ικανοποίηση.
Αλλά, ας πάρω τα πράγματα από την αρχή…
Η δημιουργία ενός ανθρώπου που έχει την ψυχική δύναμη και αντοχή να κάνει πρωταθλητισμό καθορίζεται από γονιδιακούς παράγοντες και από το περιβάλλον της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Το στενό οικογενειακό περιβάλλον στη ζωή ενός παιδιού, συμβάλλει αποφασιστικά στην προσωπικότητα του και τις πράξεις του, στην ενήλική ζωή του. Οι «σημαντικοί άλλοι» είναι πρώτιστα οι γονείς που μεγαλώνουν ένα παιδί, τα αδέρφια ή οι άνθρωποι που ζουν μαζί του τις περισσότερες ώρες. Σε μια οικογένεια, όπου το παιδί μεγαλώνει σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, ένα περιβάλλον αποδοχής και όχι επίκρισης, ένα περιβάλλον ανοχής, όπου χωρά η αποτυχία και κυριαρχεί η αγάπη και η αποδοχή του παιδιού από τους γονείς χωρίς όρους, ένα περιβάλλον όπου μπορεί να εκφράσει το παιδί όλα τα συναισθήματά του χωρίς νουθεσίες και τιμωρίες, θα δημιουργήσει έναν ενήλικα που η επιτυχία ή η νίκη, δεν καθορίζει την υπόστασή του. Το παιδί γνωρίζει ότι και να χάσει, θα εξακολουθούν να τον αγαπούν οι «σημαντικοί άλλοι». Η νίκη δεν καθορίζει δηλαδή τα συναισθήματα και την συμπεριφορά τους ως προς αυτό. Άρα, υπάρχει χώρος στη ζωή του για την ήττα και την αποτυχία. Κάτι τέτοιο σημαίνει πως δεν υπάρχει μεγάλη αγωνία, άγχος και στρες για νίκη. Τα κίνητρά του είναι εσωτερικά και όχι εξωτερικά. Δεν πρέπει να κερδίσει για να ευχαριστήσει τους άλλους, θέλει να κερδίσει για την προσωπική του χαρά πρώτιστα και για να τη μοιραστεί, έπειτα. Επομένως και το αγωνιστικό του στρες είναι πιο εύκολα διαχειρίσιμο.
Ένας άλλος παράγοντας που καθορίζει έναν πρωταθλητή, είναι το επίπεδο ζωής του και τι επίπεδο ζωής του υπόσχεται η νίκη κι η επιτυχία. Αυτός είναι και ένας βασικός λόγος που κάποιοι αθλητές από πολύ φτωχές οικογένειες, με δύσκολα παιδικά χρόνια, γίνονται μεγάλοι πρωταθλητές και φτάνουν σε υψηλό επίπεδο. Η επιτυχία στο άθλημά τους, θα αλλάξει τη ζωή τους, θα την κάνει καλύτερη κι αυτό αποτελεί ένα πολύ υψηλό κίνητρο, που υπερδπηδά όλα τα εμπόδια.
Σε κάθε περίπτωση, το οικογενειακό περιβάλλον αν δεν είναι ιδιαιτέρως υποστηρικτικό στην πορεία του ανήλικου αθλητή, δύσκολα αυτός θα τα καταφέρει στον σκληρό κόσμο του πρωταθλητισμού. Ελάχιστες μονάχα εξαιρέσεις, που επιβεβαιώνουν τον κανόνα, έχουν βρει το δρόμο τους χωρίς την συνεχή οικογενειακή υποστήριξη, που είναι ψυχολογική αλλά και οικονομική, σε αρκετές περιπτώσεις. Το αποτυπώνει χαρακτηριστικά και ένας έλληνας διεθνής αθλητής με τα λόγια του: « Θέλω πάντα να κερδίζω. Πρέπει να έχεις την κατάλληλη εκπαίδευση γι’ αυτό. Είμαι ευγνώμων στην οικογένειά μου. Με έκανε πολύ δυνατό πνευματικά, από παιδί.».
Διαφορετικές προσωπικότητες ανθρώπων έχουν γίνει πρωταθλητές και τα έχουν καταφέρει στον αθλητικό στίβο. Αλαζόνες, ντροπαλοί, παράτολμοι, συνεσταλμένοι, επιθετικοί, αμυντικοί, μετριοπαθείς, πληθωρικοί, όλοι έχουν συνήθως ένα κοινό χαρακτηριστικό, μια υποστηρικτική οικογένεια, που δημιουργεί για τους ίδιους ένα ασφαλές περιβάλλον για να ξεδιπλώσουν το ταλέντο τους.
Σοφία Ξυγαλά
