Στις περισσότερες πολεμικές τέχνες, ειδικότερα σε αυτές που καλούνται παραδοσιακές, οι φόρμες κατέχουν σημαντική θέση και συμπεριλαμβάνονται στη βασική εκπαίδευση. Για την ιστορία θέλω να αναφέρω ότι φόρμες υπάρχουν σχεδόν σε όλα τα είδη πολεμικών τεχνών Ανατολής και Δύσης. Στην ιαπωνική γλώσσα, για παράδειγμα, κάτα (φόρμα) σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «ο δρόμος της πράξης», «μέθοδος εξάσκησης», ή και «μεθοδευμένη άσκηση» και έχει πολλές εφαρμογές από τους Ιάπωνες και στο χώρο των επιχειρήσεων.
Σε γενικές γραμμές, οι πολεμικές φόρμες αποτελούν μια προσεκτικά χορογραφημένη μίμηση μάχης και αποτελούνται από στυλιζαρισμένες επιθετικές και αμυντικές τεχνικές που πραγματοποιούνται από ένα άτομο ή ζευγάρι, άοπλο ή ένοπλο. Η έννοια του γιν-γιανγκ είναι ορατή σε κάθε φάση της φόρμας. Στην κίνηση και στις παύσεις, στις εναλλαγές του τέμπο (αργό-γρήγορο), άμυνας-επίθεσης, στις μαλακές και σκληρές τεχνικές.
Στις μέρες μας, οι φόρμες έχουν γνωρίσει την αμφισβήτηση, ως προς την αξία και την ουσιαστική τους χρησιμότητα στην πολεμική εκπαίδευση. Οι περισσότεροι επικριτές τους ισχυρίζονται πως η σύγχρονη εξέλιξη τις καθιστά παρωχημένες. Δυστυχώς, φοβάμαι ότι όσοι επιμένουν σ’ αυτό, δεν γνωρίζουν μάλλον και πολλά πράματα για τη μεθοδολογική τους χρησιμότητα. Προφανώς, γιατί υποθέτουν πως οι φόρμες αποτελούν μια μέθοδο εξάσκησης στη ρεαλιστική μάχη. Η πραγματικότητα, είναι λίγο διαφορετική. Οι φόρμες αποτελούν μια μέθοδο αναδόμησης σώματος και πνεύματος και προετοιμασία για εξάσκηση στη ρεαλιστική μάχη. Μπορεί η επιστήμη της βιομηχανικής του σώματος να έχει εξακοντίσει σε υψηλά επίπεδα τον τρόπο που μπορεί να ασκείται κανείς προς όφελος του, ωστόσο, η εξέλιξη και η ανάπτυξη της τεχνικής και σωματοδομής του σύγχρονου ανθρώπου, όσο κι αν έχει εξελιχθεί, δεν αναιρεί την αξία εξάσκησης στις φόρμες, τουναντίον, του δίνει την ελευθερία να τις εκτελεί με μοντέρνο τρόπο, με διαφορετική ταχύτητα και δύναμη και θα τολμούσα να πω, ίσως πιο εντυπωσιακά. Ως καθηγήτρια φυσικής αγωγής, πρέπει να καταθέσω ότι η μεθοδολογία των φορμών, παραμένει πιο σύγχρονη από ποτέ, διότι προσφέρει όλα όσα χρειάζεται ένας αρχάριος αλλά και ένας έμπειρος ασκούμενος και θα αναφερθώ, ευθύς αμέσως, πιο αναλυτικά επί τούτου.
Σε ένα πρώτο επίπεδο, οι φόρμες είναι ένας εξαιρετικός παιδαγωγικός τρόπος να διδαχτεί ένας αρχάριος τα βασικά μιας πολεμικής τέχνης. Ταυτόχρονα, επιτυγχάνει ενδυνάμωση ολόκληρου του σώματος του, ανάπτυξη της νευρομυϊκής συναρμογής και ισορροπίας, εκμάθηση της διαχείρισης του ρυθμού και του έλεγχου του κέντρου βάρους του. Όποιος ασχολείται συστηματικά με τις πολεμικές τέχνες, γνωρίζει πόσο σημαντικά είναι όλα όσα αναφέρθηκαν και για έναν έμπειρο ασκούμενο. Συμπληρώνω δε, πως οι φόρμες είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο για την προσωπική έκφραση του καθενός.
Όσο αναπτύσσεται το επίπεδο του ασκούμενου, αρχίζει να ενσωματώνεται ο έλεγχος της αναπνοής στη διαχείριση του ρυθμού και σ’ αυτό βοηθά η συνεχόμενη ροή που διαθέτει η χορογραφία των φορμών. Ο ασκούμενος μαθαίνει να αναπνέει διαφραγματικά και πλευρικά, αυτό του παρέχει τη δυνατότητα να εκτελεί τη φόρμα αβίαστα, χωρίς τον κίνδυνο να αναγκαστεί να διακόψει από αναπνευστική άπνοια. Ο έλεγχος της αναπνοής βοηθά την κίνηση του σώματός του από το κέντρο ενέργειάς του (χάρα/ ντατιέν) προς κάθε κατεύθυνση στο χώρο, με ευκολία. Τέλος, η συγκέντρωση του ασκούμενου αφυπνίζεται και καλλιεργείται η πνευματική έννοια του μουσίν, όπως αναφέρουν οι Ιάπωνες. Μουσίν ερμηνεύεται ως η κατάσταση αυτή παράγεται όταν δεν επηρεάζουν κρίσεις, σκέψεις, ιδέες και κάθε είδους συναισθήματα το νου. Ο ασκούμενος είναι έτοιμος να αντιδράσει στην εντέλεια, στη σωστή στιγμή και με τον ακριβή χρονισμό. Η αντίδραση είναι ενστικτώδης και αυθόρμητη, άμεση και αποτελεσματική, δεν υπάρχει ίχνος δισταγμού.
Πρέπει να προσθέσω, πως η απουσία αντίπαλου βοηθά την ανάπτυξη όλων όσων αναφέρθηκαν παραπάνω. Η παρουσία αντιπάλου, δημιουργεί στρες και συνήθως δυσκολεύει τη συγκέντρωση και τον έλεγχο του ασκούμενου. Χωρίς αντίπαλο- και δεν πρέπει να τον συγχέουμε με τον παρτενέρ στις φόρμες-ο ασκούμενος μαθαίνει να δουλεύει χωρίς αντιπερισπασμούς. Μπορεί να εντοπίσει ευκολότερα τα λάθη του δίχως να τον απασχολεί η σωματική του ακεραιότητα, επικεντρωμένος σε τεχνικές που σε ρεαλιστικές συνθήκες θα ήταν δύσκολο να εφαρμόσει.
Πέρα από την πρακτική έννοια, η εξάσκηση στις φόρμες, φέρνει σε επαφή τον ασκούμενο με τη φιλοσοφία, πολεμική και όχι μόνο, των μεγάλων δασκάλων της τέχνης που εξασκεί. Αυτό καθαυτό, έχει από μόνο του μια συγκεκριμένη σημαντικότητα.
Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να προσθέσω πως δεν είναι διόλου τυχαίο, ότι και σε πολλά μαχητικά αθλήματα, υπάρχουν ασκήσεις σκιαμαχίας οι οποίες -κατ’ ουσίαν - αποτελούν ένα είδος φόρμας. Η σκιαμαχία είναι μια βασικότατη-από τις παλαιότερες-άσκηση στην πυγμαχία. Αυτό, βεβαίως, δε σημαίνει απαραίτητα πως άλλες πολεμικές τέχνες ή μαχητικά αθλήματα, που χρησιμοποιούν εναλλακτικές μεθόδους εξάσκησης με απουσία ενδεχομένως φορμών στην μεθοδολογία τους, είναι να δυνατόν να υπολείπονται σε ποιότητα, αξία και ουσία.
Σοφία Ξυγαλά
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
J. Barnes: Speed Training for Combat, Boxing, Martial Arts, and MMA, editions Fitness Lifestyle.
J. Bluestein: Research of martial arts, editions Create Space Independent Publishing Platform.
M. Hatmaker Boxer's Book of Conditioning & Drilling, editions Tracks Publishing.
T. Καζούμι : Μυστικές τακτικές, εκδόσεις Αλκίμαχον.
Dave Lowry: Inside Japanese Martial Arts: The True Role of Kata in Karate, Black Belt Magazine.
M. Νακαγιάμα: Το καλύτερο Καράτε, εκδ. Kodansha.
T. Nakamura: Karate, Technique and Spirit, editions Tuttle.
