Σε προγενέστερο άρθρο του Οδηγού, με τον τίτλο:
«Μιγιαμότο Μουσάσι: O καλλιτέχνης πίσω απο τον διασημότερο ξιφομάχο της Ιαπωνίας» αναφέρθηκα στη στενή σχέση τoυ, με τις εικαστικές τέχνες και ειδικότερα τη ζωγραφική τέχνη της σουιμπόκουγκα και της σόντο, της ιαπωνικής καλλιγραφίας.
Όπως η σουιμπόκουγκα, όμοια και η σόντο χάρη στην ακρίβεια και την αυτοσυγκέντρωση που απαιτεί, αποτελούσε ιδανική άσκηση διαλογισμού για τους μαθητές του Ζεν και τους πολεμιστές και γι’ αυτό συνδέθηκε στενά μαζί τους και ειδικότερα με την κάστα των σαμουράι. Η καλλιγραφία, εισήχθη στην Ιαπωνία από την Κίνα και την Κορέα. Οι κινέζοι μοναχοί που εκδιώχθηκαν την περίοδο Καμακούρα (1192-1333) σχηματοποίησαν την ιαπωνική καλλιγραφία, γνωστή με το όνομα σόντο (δρόμος της καλλιγραφίας).
Οι απαρχές της καλλιγραφίας ανάγονται στην Κίνα. Τα πρώτα κινέζικα ιδεογράμματα εμφανίστηκαν το 4000 π. Χ. Κοντά στο 220 π.Χ. ο αυτοκράτορας Κιν Σιν Χουάνγκ αναμόρφωσε το γραπτό σύστημα, δημιουργώντας ένα σύνολο 3300 επίσημων χαρακτήρων. Οι χαρακτήρες αυτοί υιοθετήθηκαν από τους Ιάπωνες. Σήμερα οι καταγεγραμμένοι ιδεογραφικοί χαρακτήρες (κάνζι) είναι περίπου 40.000-50.000, αλλά ο συνολικός αριθμός τους εικάζεται ότι είναι περίπου 80.000. Ωστόσο, ο αριθμός που χρησιμοποιείται σήμερα, δεν ξεπερνά τις 8.000. Η μόνη βασική διαφορά μεταξύ της ιαπωνικής και κινέζικης καλλιγραφίας είναι πως οι Ιάπωνες υιοθέτησαν δυο επιπλέον είδη γραφής, τη χιρακάνα και κατακάνα, οι οποίες αποτελούν φωνητικά γράμματα και εισήχθηκαν τον 9ο αιώνα. Χρησιμοποιήθηκαν, ιδιαίτερα, από τις γυναίκες συγγραφείς. Στην Ιαπωνία δεσπόζουν πέντε μεγάλες σχολές καλλιγραφίας: η τένσο, ρέισο, κάισο, γκιόσο και σόσο. Η αποκαλούμενη κάνα καλλιγραφία, που αποτελείται από τις χιρακάνα και κατακάνα, είναι γυναικεία υπόθεση, αφού σχεδόν αποκλειστικά διδάσκεται σε γυναίκες οι οποίες και την προτιμούν. Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο αναπτύχθηκε και ένα νέο στυλ με το όνομα ζεν’έι.
Ο ιδρυτής του αϊκίντο, Μοριχέι Ουεσίμπα, ξεκίνησε να μελετά τη σόντο στα 70 του χρόνια και ομολόγησε πως ένα εξασκημένο μάτι, μπορεί να διακρίνει σε έναν καλλιγράφο τη δύναμη του κι του, στον τρόπο που κινεί το πινέλο του στο χαρτί που αποκαλύπτει, παράλληλα, την ψυχική και σωματική του κατάσταση. Γι’ αυτό και η σόντο θεωρείται μια έξοχη άσκηση καλλιέργειας του κι. Στη σόντο, κάθε κίνηση του πινέλου είναι μοναδική και ανεπανάληπτη, αστραπιαία, ακριβώς όπως του σπαθιού. Το ρυζόχαρτο είναι ο αντίπαλος και το πινέλο το σπαθί και κάθε ιδεόγραμμα πρέπει να έχει μια συμμετρική ισορροπία. Η στάση του σώματος και η αναπνοή παίζουν καθοριστικό ρόλο στο αποτέλεσμα. Η κίνηση του χεριού είναι στενά συνδεδεμένη με το χάρα (το κέντρο ενέργειας του κι, μερικά εκατοστά κάτω από τον ομφαλό) και ολόκληρο το σώμα. Η διατήρηση της ηρεμίας, της συγκέντρωσης και της πλήρης ψυχραιμίας, όλα όσα περιγράφονται στις έννοιες του ιαπωνικού πολεμικού νου: ζάνσιν (άφεση του πνεύματος), μουσίν (απουσία σκέψης), φούντοσιν (ακλόνητο πνεύμα), μπορούν να καλλιεργηθούν μέσα από την εξάσκηση της τέχνης της καλλιγραφίας.
Σήμερα, στην Κίνα οι τέσσερις εθνικοί θησαυροί της είναι οι πολεμικές τέχνες, η παραδοσιακή ιατρική, η όπερα του Πεκίνου και η καλλιγραφία. Η καλλιγραφία (σούφα), αποτελεί μια ιδανική άσκηση τσι κουνγκ, δηλαδή ροής της βιοενέργειας (τσι) διαμέσου της αναπνοής. Εμπεριέχει δε, πολλές ομοιότητες με το τσι κουνγκ του Τάι τσι, λόγω της κυκλικής της κινησιολογίας, που συναντάται σ’ αυτή την πολεμική τέχνη. Η σούφα, αποτελούσε σταθερά, μια μέθοδο εξάσκησης του τσι κουνγκ για την κάστα των πολεμιστών. Εξάλλου, καθώς το σπαθί χαρακτηρίζεται ως γιανγκ και η καλλιγραφία γιν έκφραση, η εξάσκηση και στις δυο τέχνες, δημιουργούσε την απόλυτη ισορροπία στον πολεμιστή.
Οι πέντε μεγάλες σχολές καλλιγραφίας είναι: η τσουάν σου (σφραγίδας), η αρχαιότερη όλων, η λι σου (επίσημη),η τσάο σου (τρεχούμενη), η σιν σου (συνεχής) και η κάι σου (κλασική), που χρησιμοποιείται ευρέως σήμερα. Στα στυλ, στα οποία τα ιδεογράμματα δεν έχουν έντονες γωνίες, είναι στρογγυλά, μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι η κίνηση του πινέλου του καλλιτέχνη είναι πιο αργή, ήρεμη, στιβαρή και στέρεη, σταθερή. Το αποτέλεσμα στο χαρτί είναι έντονο και διακρίνεται από μια λιτή ανάγλυφη ομορφιά και γαλήνη. Στα στυλ, όπου παρατηρεί κανείς γωνίες στα ιδεογράμματα, η κίνηση του καλλιτέχνη είναι δυναμική και ελαστική, έχει ταχύτητα, κομψότητα και το αποτέλεσμα αφήνει πιο ντελικάτα και ραφιναρισμένα αποτυπώματα στο χαρτί. Από κάποιους, τα πρώτα χαρακτηρίζονται, άτυπα, ως εσωτερικά στυλ και τα δεύτερα, ως εξωτερικά.
Ο κινέζος δάσκαλος Σι Ντετσάο, ένας μάστερ της τεχνικής της «σιδερένιας παλάμης» και ασκούμενος της σόντο αναφέρει: «Να έχετε το συνδυασμό του ευγενή λόγιου και του πολεμιστή, της καρδιάς και του νου, της συμπόνιας και του ελέους. Χρησιμοποιώ την καλλιγραφία για να αναδείξω το τσι. Πολλοί δεν μπορούν να το διακρίνουν ή να το νιώσουν, αλλά μπορούν να το δουν στην καλλιγραφία».
Σοφία Ξυγαλά
ΠΗΓΕΣ
J. S. BAKER: Qi-Energy in Chinese Calligraphy, http://www.xuxiaohu.org/?p=831
D. LOWRY: Autumn Lighting, The Education of an American samurai, editions Shambhala, 1985.
H.E. DAVEY: Budo and the Art of Japanese Calligraphy, article on Furyu: The Budo Journal, 1995.
KUNG FU MAGAZINE: “Iron Palm and Wolf's Hair Brush” by Gene Ching, Gigi Oh. January/February 2009.
S. SATO: Shodo,The quite art of Japanese Zen Calligraphy, editions Tuttle, 2013.
W. S. Wilson: The Lone Samurai- The Life of Miyamoto Musashi, editions Shambhala, 2013.
