“Πρέπει να γράψουμε κάποια στιγμή κάτι για την αναπνοή” είναι η συνηθέστερη υπόδειξη που δέχομαι από τους ανθρώπους του Πανελλήνιου Οδηγού Πολεμικών Τεχνών. “Είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία των πολεμικών τεχνών και ταυτόχρονα ίσως αυτό που παραβλέπει ο περισσότερος κόσμος. Είναι δυνατόν να κάνει κανείς πολεμικές τέχνες και να μην δίνει βάρος στην αναπνοή;” Και βεβαίως έχουν δίκιο: σε όλη τη σωματική κουλτούρα της Ασίας, ξεκινώντας από την Ινδία και τη Χάθα γιόγκα (και τις τοπικές πολεμικές τέχνες που δανείστηκαν από αυτή διάφορα στοιχεία, μεταξύ των οποίων και η αναπνοή), περνώντας στα κινεζικά συστήματα (ιδιαίτερα τα εσωτερικά αλλά και τα εξωτερικά) και φτάνοντας στην Ιαπωνία, η αναπνοή θεωρούταν πάντοτε στοιχείο εκ των ων ουκ άνευ –σ' αυτή αποδίδονται σε μεγάλο βαθμό όλα τα επιτεύγματα που θεωρούμε θαυμαστά στους μεγάλους δασκάλους του παρελθόντος και του παρόντος.
Γιατί λοιπόν έχω αποφύγει να γράψω κάτι σχετικό ως τώρα; Επειδή, απολύτως ειλικρινά, δεν έχω εκπαιδευτεί συστηματικά σε κάτι τέτοιο σε καμία από τις επτά πολεμικές τέχνες με τις οποίες έχω ασχοληθεί, λιγότερο ή περισσότερο. Αν εξαιρέσει κανείς ορισμένες πολύ βασικές και στοιχειώδεις αρχές όπως η βαθιά αναπνοή από το διάφραγμα (όπου η κοιλιά φουσκώνει με την εισπνοή και ξεφουσκώνει με την εκπνοή) και η εκπνοή τη στιγμή που το σώμα καταβάλλει προσπάθεια (το πρώτο πράγμα δηλαδή που μαθαίνει κανείς όταν ξεκινάει την ενασχόληση με οποιαδήποτε μορφή εκγύμνασης), κανένας από τους δασκάλους μου δεν είχε κάποιο πρόγραμμα συγκεκριμένης άσκησης αναπνοής –ούτε καν ο δάσκαλός μου του αϊκίντο ο οποίος προερχόταν από το σύστημα του Κοΐτσι Τοχέι, ενός από τους ανθρώπους που έδωσαν ιδιαίτερη βάση στην αναπνοή (βλ. και το βιβλίο του τού 2005 “Κι νο Κόκιου-χο” ή “Αναπνοή Κι” –υπάρχει μάλιστα διαθέσιμο δωρεάν στα αγγλικά
εδώ.Και το πρόβλημα δεν ήταν του συγκεκριμένου ανθρώπου: έχω βρεθεί σε τουλάχιστον μισή ντουζίνα σεμινάρια με πολύ υψηλόβαθμους ιάπωνες δασκάλους διαφόρων τεχνών (αϊκίντο, κέντο, ιάιντο και τζούντο) που ενώ αφιέρωσαν ένα μέρος του μαθήματός τους σε διάφορες θεωρίες περί “αναπνοής από το χάρα” (το σημείο στο υπογάστριο που αντιστοιχεί στο κέντρο της βαρύτητας του σώματος), το καθαρά πρακτικό κομμάτι που ακολούθησε ήταν να ζητήσουν από τους παρευρισκόμενους να καθίσουν σέιζα και να παίρνουν βαθιές διαφραγματικές αναπνοές ενώ οι ίδιοι επαναλάμβαναν στερεότυπα “ίκι ο σίτε, χάιτε”, δηλαδή (“εισπνεύστε, εκπνεύστε”) –μετά από ένα πεντάλεπτο, η “άσκηση” τελείωσε και το σεμινάριο συνέχισε με τεχνικές χωρίς να υπάρξει καμιά σύνδεση της αναπνοής με την υπόλοιπη σωματική δράση.
Αντίστοιχα ανεπαρκείς είναι οι ασκήσεις αναπνοής και στο βουδισμό Ζεν, τουλάχιστον στη γραμμή Σότο-σου με την οποία έχω κάποια σχέση και άρα μπορώ να μιλήσω: τόσο ο ιδρυτής της γραμμής, ο Έιχεϊ Ντόγκεν (1200-1253) όσο και ο “διάδοχός” του, ο Κέιζαν Τζόκιν (1268-1325) στα κείμενα-οδηγούς που έχουν γράψει για την άσκηση ζαζέν δε λένε τίποτα περισσότερο πέρα από το “αναπνέετε μαλακά, εισπνέοντας από τη μύτη και εκπνέοντας από το στόμα”. Και δεν είναι περίεργο: το Σότο-σου θεωρεί ότι το άλφα και το ωμέγα του βουδισμού είναι το σίκαν-τάζα, το κάθισμα ζαζέν χωρίς καμία προσδοκία και χωρίς κανέναν περισπασμό –αν κανείς συγκεντρώνεται στην αναπνοή του, στην πραγματικότητα δεν κάνει ζαζέν αλλά διαλογισμό και άρα, από την πλευρά του Σότο-σου τουλάχιστον, έχει χάσει την ουσία.
Από την άλλη, θα ήταν ανόητο να υποστηρίξει κανείς ότι η ιαπωνική μαχητική παράδοση στερείται ασκήσεων αναπνοής. Ακόμα και στις δημόσιες επιδείξεις σχολών όπως η Κάσιμα Σίντεν Τζικισινκάγκε-ρίου, η Ίτο Σόντεν Μούτο -ρίου ή η (Μάνιουα) Νεν-ρίου είναι εμφανές ότι οι ασκούμενοι ακολουθούν συγκεκριμένους τύπους αναπνοής και αυτό εκφράζεται και μέσω των κιάι που συνοδεύουν τις τεχνικές τους –για την ακρίβεια, μπορεί κανείς να δει ότι ορισμένες τεχνικές εκτελούνται ακριβώς προκειμένου να λειτουργήσουν σαν ασκήσεις αναπνοής και, άρα, να προσφέρουν στους ασκούμενους της συγκεκριμένης παράδοσης μεγαλύτερη αντοχή και φυσική κατάσταση. Ή για να μιλήσω για κάτι που ξέρω καλύτερα, στη σχολή που μελετάω, την Τόντα-χα Μπούκο-ρίου, τα τέσσερα διαφορετικά κιάι της συνοδεύονται από τέσσερις διαφορετικούς τύπους αναπνοής, όμως πέρα από μια γενική αναφορά και περιγραφή, το βάρος που δίνεται καθαρά στις αναπνοές αυτές είναι μάλλον μικρό.
Όπως και να 'χει, και παρά τη γενικότερη προτίμησή μου προς τον ιαπωνικό πολιτισμό, όσο περνούν τα χρόνια συνειδητοποιώ ότι αν κανείς θέλει να μελετήσει την αναπνοή συστηματικά, σε βάθος και, κατά προτίμηση, με όρους που βγάζουν νόημα για τα δεδομένα της σκέψης του 21ου αιώνα, θα πρέπει να στραφεί στις κινεζικές πολεμικές τέχνες και ειδικά σ' αυτές που διδάσκονται είτε από δυτικούς που έχουν ζήσει στην Κίνα, είτε από Κινέζους που έχουν αρκετή επαφή με τον δυτικό πολιτισμό. Και αυτό επειδή οι άνθρωποι αυτοί έχουν τη δυνατότητα να ερμηνεύσουν ορισμένες ευεπίφορες σε παρεξηγήσεις έννοιες της κλασικής ασιατικής σκέψης με σύγχρονο τρόπο –το περιβόητο “τσι” (ή στα ιαπωνικά, “κι”) είναι ίσως το καλύτερο παράδειγμα μιας τέτοιας παρεξηγημένης έννοιας, η οποία μάλιστα παίζει κεφαλαιώδη ρόλο στις αναπνευστικές ασκήσεις των ασιατικών πολεμικών (και όχι μόνο) τεχνών.
Για όποιον επιμένει να ακούσει τη δική μου αντίληψη –η οποία όπως είναι φανερό από όλα τα παραπάνω είναι περισσότερο θεωρητική, παρά πρακτική- περιορίζεται στο εξής: ο συνεκτικός ιστός ή περιτονία μπορεί να είναι πηγή τεράστιας δύναμης και μάλιστα δύναμης που δεν εξαρτάται από το πόσο γυμνασμένοι είναι οι μύες. Ορισμένες ειδικές ασκήσεις αναπνοής (όπως η λεγόμενη “αντίστροφη αναπνοή”) προκαλούν εσωτερικές πιέσεις που χαρίζουν στην περιτονία μεγαλύτερη ελαστικότητα και άρα επιτρέπουν στο σώμα να κινηθεί πιο συγκροτημένα και να παράγει τη δύναμη αυτή –ορισμένοι αποκαλούν ένα σώμα που λειτουργεί κατ' αυτόν τον τρόπο “συνδεδεμένο σώμα”. Αν σε αυτό προστεθεί η δεδομένη ωφέλεια από την καλύτερη οξυγόνωση του αίματος και άρα την καλύτερη λειτουργία όλων των συστημάτων του σώματος που θα προκύψουν αν κανείς κάνει τις ασκήσεις αυτές, η φιλολογία περί της σημασίας της αναπνοής φαίνεται ότι έχει βάση. Αυτό που μένει είναι να βρει κανείς έναν εκπαιδευτή που όχι απλώς έχει δουλέψει πάνω στις ασκήσεις αυτές αλλά έχει διαμορφώσει και ένα σύστημα επεξήγησης της λειτουργικότητάς τους. Και αυτό είναι πιο δύσκολο από όσο ακούγεται –στην Ελλάδα ή στην Ιαπωνία.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
