Παρότι, κυριαρχεί η πεποίθηση πως το σύνδρομο υπερπροπόνησης αφορά μονάχα στους αθλητές που ασχολούνται με τον πρωταθλητισμό -διότι το βαρύ προπονητικό τους πρόγραμμα είναι πολλές φορές μεγαλύτερο από τις δυνατότητες ή τις δυνάμεις τους- ωστόσο, ασκούμενοι όλων των επιπέδων μπορούν -εν δυνάμει- να παρουσιάσουν σύνδρομο υπερπροπόνησης. Μάλιστα, λιγότερο έμπειροι ασκούμενοι-σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες- εμφανίζονται πιο επιρρεπείς στην ανάπτυξη υπερκόπωσης, καθώς αδυνατούν να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα. Eπιπρόσθετα, ο πόθος για γρήγορη βελτίωση και ορατά αποτελέσματα, τους ωθεί σε υπερβολική προπόνηση με όλα τα συνεπακόλουθα. Επίσης, οι γυναίκες αποδεικνύεται ότι μπορούν να πιέσουν περισσότερο τον εαυτό τους σε αντιδιαστολή με τους άνδρες, κάτι που αυξάνει τα ποσοστά εμφάνισης του συνδρόμου σε αυτές.
Κάθε ασκούμενος που έχει στόχο την βελτίωση της απόδοσής του, οφείλει να προπονείται συστηματικά. Ο ορθός συνδυασμός επιβάρυνσης-παραγωγής έργου και ανάληψης (αποθεραπείας), τον βοηθά να βελτιώνεται χωρίς ιδιαίτερους κινδύνους. Η ανομοιογενής επιβάρυνση που προκαλείται από λάθη στην προπόνηση, μη άρτιο τρόπο ζωής, περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς παράγοντες και προβλήματα υγείας, σπάει τον κύκλο της ισορροπίας, προκαλεί υπερφόρτιση στον ασκούμενο, με αποτέλεσμα να μην καταφέρνει να αναλάβει ο οργανισμός. Το αποτέλεσμα όλων αυτών, προκαλεί σημαντική έκπτωση της απόδοσης και αποκαλείται, «υπερπροσπάθεια». Πολλές φορές παρουσιάζεται στην φάση της ανάπτυξης φυσικής κατάστασης, στην αρχή μιας προπονητικής σαιζόν και θεωρείται φυσιολογικό φαινόμενο, γιατί η επαρκής ανάπαυση οδηγεί στην πλήρη και σύντομη αποκατάσταση του οργανισμού.
Συνήθως το σύνδρομο εμφανίζεται όταν ο αθλητής αλλά και ο συναφής του περίγυρος δε εντοπίζουν το πρόβλημα, ή δεν μπορούν να το διαγνώσουν. Ως αποτέλεσμα, δεν λαμβάνονται έγκαιρα τα κατάλληλα μέτρα και ο αθλητής συνεχίζει την καταπόνηση. Αν η καταπόνηση διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε εμφανίζεται το σύνδρομο που αποκαλούμε χρόνια υπερπροπόνηση. Πρέπει να τονίσω δε, πως το σύνδρομο επιμένει τις περισσότερες φορές αρκετές εβδομάδες ή μήνες από την ανάπαυση του αθλητή. Για το λόγο αυτό είναι επιβεβλημένη ανάγκη να αντιμετωπίζεται το ολιγότερο, στην οξεία φάση του, δηλαδή άμεσα.
Η υπερβολική, μονότονη, σκληρή προπόνηση και ο μεγάλος αριθμός αγώνων, οι συχνές αποτυχίες λόγω υπερβολικών απαιτήσεων και προσδοκιών, η αθλητική στασιμότητα, η κακή σχέση με τον προπονητή, τους συναθλητές, η έλλειψη κοινωνικής ζωής και δραστηριοτήτων, ο ανεπαρκής ύπνος, ένα ακανόνιστο καθημερινό πρόγραμμα, η μεγάλη κατανάλωση οινοπνεύματος, νικοτίνης και καφεΐνης, κακές συνθήκες στέγασης (θόρυβοι, υγρασία, κακή υγιεινή κλπ), κακή ή ελλιπής διατροφή, ενδο-οικογενειακές εντάσεις αλλά και εργασιακές, συχνά εμπύρετα κρυολογήματα, χρόνια διαπύηση, λοιμώδη νοσήματα, αποτελούν όλα, παράγοντες που συμβάλουν στην πρόκληση συνδρόμου υπερπροπόνησης. Χαρακτηριστικά συμπτώματα είναι η ελάττωση της απόδοσης, οι διαταραχές του ύπνου και η παρουσία αδικαιολόγητης κόπωσης.
Οι επιπτώσεις του συνδρόμου κατανέμονται σε σωματο-λειτουργικό και ψυχολογικό επίπεδο. Σε αθλήματα σύντομης διάρκειας και έκρηξης, όπως οι πολεμικές τέχνες, τα κλινικά συμπτώματα που παρατηρούνται είναι: μείωση της αγωνιστικής απόδοσης, κόπωση μετά από λίγα λεπτά άσκησης που προκαλεί εγκατάλειψη ή δυσκολία ολοκλήρωσης της προπόνησης, λάθη ρυθμού και συντονισμού. Στο λειτουργικό τομέα, εμφανίζονται συμπτώματα μείωσης βάρους λόγω ανορεξίας, αύξηση καρδιακής συχνότητας και αρτηριακής πίεσης σε κατάσταση ηρεμίας, αργή επαναφορά της καρδιακής συχνότητας κατά την διάρκεια της αποκατάστασης, διαταραχές ύπνου, αυξημένη εφίδρωση, αιματολογικές διαταραχές, αυξημένα επίπεδα ΒΜR, αρνητικό ισοζύγιο αζώτου, ανωμαλίες στο ECG. Στον ψυχολογικό τομέα, παρατηρείται ελάττωση ενδιαφέροντος για προπόνηση, παραίτηση, έλλειψη συναγωνισμού, σύγχυση, νευρικότητα, επιθετικότητα.
Η ασφαλής διάγνωση μπορεί να γίνει με βιοχημικές εξετάσεις για να ελεγχθούν: η μείωση της αλμπουμίνης στο πλάσμα, η συνολική συγκέντρωση των αμινοξέων στο πλάσμα, τα επίπεδα σιδήρου και φεριττίνης στο πλάσμα, το άθροισμα των λευκών αιμοσφαιρίων και τα επίπεδα ενεργειακών πηγών, όπως του μυϊκού γλυκογόνου. Ο βιοχημικός δείκτης που αποτελεί βασική ένδειξη της υπερκόπωσης, είναι τα μειωμένα επίπεδα γλουταμίνης στο πλάσμα του ασκούμενου, τα οποία παραμένουν χαμηλά, ακόμα και εάν αυτός έχει σταματήσει για μέρες τη προπόνηση. Σε πρακτικό επίπεδο, υψηλή καρδιακή συχνότητα σε επίπεδο άνω των 100 σφυγμών/λεπτό 10’ μετά την άσκηση με εργοτάπητα ή εργοποδήλατο και ο έλεγχος μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου μπορούν να αποτελέσουν ενδείξεις του συνδρόμου.
Η θεραπευτική προσέγγιση του συνδρόμου υπερπροπόνησης, συνίσταται στην ανάπαυση του αθλητή και αποχή του από προπόνηση μέχρι να υποχωρήσουν τα συμπτώματα. Ενδείκνυται παρακολούθηση από κλινικό ψυχολόγο και αθλίατρο, ο οποίος σε συνεργασία με διατροφολόγο, θα καταρτίσει ένα πρόγραμμα διατροφής (όξινη δίαιτα) σε πρώτη φάση, σωματικής και κλιματολογικής θεραπείας σε πιο σοβαρές περιπτώσεις.
Η πρόληψη του συνδρόμου σε πρωτογενές επίπεδο, επιτυγχάνεται με την εκμάθηση ενός υγιούς τρόπου ζωής στον ασκούμενο και με σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης με τον εκπαιδευτή/προπονητή του. Σε δευτερογενές επίπεδο, μόλις εμφανιστούν τα σημάδια «υπερφόρτισης» ή οξείας υπερπροπόνησης (κόπωση που είναι φυσιολογική και εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της άσκησης και μετά τη λήξη της, όμως, δεν υποχωρεί σχετικά γρήγορα, περιλαμβάνει περιοδικές διαταραχές ύπνου και κυρίως αϋπνία, νυχτερινή εφίδρωση μετά από προπόνηση, αυξανόμενο εκνευρισμό, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης), πρέπει να αντιμετωπιστούν έγκαιρα, καθώς αποτελούν σημάδια προ-συνδρόμου. Μείωση του προπονητικού όγκου, ενεργή αναψυχή, μαλάξεις, δινόλουτρα, τροφή πλούσια σε βιταμίνες κλπ., βοηθούν στην εύκολη αποκατάσταση. Στο στάδιο της υπερφόρτισης δεν ενδείκνυται η πλήρης αποκατάσταση, γιατί δύναται να προκαλέσει το αντίθετο αποτέλεσμα στον ασκούμενο, δηλαδή το φαινόμενο του οξύ συνδρόμου ελάφρυνσης.
Σοφία Ξυγαλά
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α. Π. ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ: ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΗΣ ΑΘΛΗΣΗΣ εκδ. University Studio Press
D. HARRE: ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗ, εκδ. Κλεισούρας
Ε. ΑΥΛΩΝΙΤΟΥ: ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΥΠΕΡΠΡΟΠΟΝΗΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΘΛΗΤΕΣ (ΕΙΣΗΓΗΣΗ στο 20 Πανελλήνιο Συνέδριο Αθλητιατρικής Εταιρείας Ιατρών Αγώνων, Μάρτιος 2009)
Α. ΜΑΡΚΑΤΗ, Μ. ΨΥΧΟΥΝΤΑΚΗ, Κ. ΚΑΡΤΕΡΟΛΙΩΤΗΣ, Ν. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ: ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΔΙΑΣΤΑΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΤΗΣ ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ
ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ, ερευνητική εργασία στην ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ, 22, 3-19
