Ο φίλος μου ο Πίτερ (κείμενά του έχουμε δημοσιεύσει και στον πανελλήνιο οδηγό πολεμικών τεχνών
εδώ ) ανέβασε στο μπλογκ του ένα πολύ ωραίο άρθρο σχετικά με το
«νιν» (忍) την επιμονή και υπομονή που συνοδεύει (ή που, εν πάση περιπτώσει πρέπει να συνοδεύει) την εξάσκηση στις πολεμικές τέχνες –και, τελικά, κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Το άρθρο αυτό μου έφερε στον νου την Τατσιμπάνα-σαν μια συμμαθήτριά μου στο ντότζο της Τόντα-χα Μπούκο-ρίου στο Τόκιο: στα χρόνια που ασχολούμαι με τις πολεμικές τέχνες, αμφιβάλω αν έχω δει κάποιον άλλο ασκούμενο που να εικονογραφεί καλύτερα την ιδέα του νιν καλύτερα από αυτή.
Όταν πήγα για πρώτη φορά στο ντότζο, η Τατσιμπάνα-σαν ήταν 79 ετών∙ όταν κανείς τη ρωτούσε πότε ξεκίνησε να ασκείται στην Μπούκο-ρίου, απαντούσε αόριστα «στην περίοδο Σόουα», κάτι που μπορούσε να σημαίνει οποτεδήποτε από το 1925 ως το 1989. Στην πραγματικότητα είχε ξεκινήσει στα τέλη της περιόδου Σόουα, δηλαδή περίπου 20 χρόνια πριν, όμως δύσκολα θα το καταλάβαινε κανείς από την εικόνα της στην προπόνηση: για να το πω όσο πιο κομψά μπορώ, η Τατσιμπάνα-σαν δεν ήταν καλή στην Μπούκο-ρίου και αν δεν ήταν καλή μετά από 20 χρόνια και στα 79 της, σίγουρα δε θα γινόταν καλύτερη στα επόμενα χρόνια καθώς από τη στιγμή που περνάει κανείς τα 70 (και ακόμα περισσότερο, από τη στιγμή που φλερτάρει τα 80), η φύση αρχίζει να βάζει μερικά απίθανα εμπόδια τόσο στο νου όσο και στο σώμα.
Στα χρόνια που εξασκούταν, τρεις μαθητές της Μπούκο-ρίου έγιναν σίχαν, δάσκαλοι και ένας έγινε σόκε, σχολάρχης, ενώ αρκετοί άλλοι πέρασαν από το πρώτο επίπεδο, το σόντεν, στο μεσαίο, το τσούντεν ή το ανώτερο, το όκουντεν. Η Τατσιμπάνα-σαν δεν πήρε κάτι παραπάνω από το σόντεν γιατί όπως και στις περισσότερες κορίου, η απονομή ενδεικτικών επιπέδου γίνεται με πολύ αυστηρά κριτήρια. Ποτέ δεν σχολίασε το γεγονός, ούτε με τον πολύ πλάγιο τρόπο που θα το έκανε μια Γιαπωνέζα της δικής της γενιάς, ούτε με τον πολύ άμεσο τρόπο που θα το έκανε μια ηλικιωμένη Γιαπωνέζα. Αντίθετα, χειροκροτούσε με ειλικρινή χαρά οποιονδήποτε έπαιρνε σόντεν, τσούντεν ή όκουντεν παρότι όλοι ήταν νεότεροί της στο ντότζο. Ίσως το γεγονός να την ενοχλούσε όμως, τουλάχιστον στα χρόνια που την ήξερα εγώ ούτε το εξέφρασε ούτε το έδειξε.
Η Τατσιμπάνα-σαν ερχόταν σε όλες τις προπονήσεις. Όχι σχεδόν σε όλες –σε όλες. Ερχόταν το χειμώνα, όταν έξω από το ντότζο το χιόνι ήταν στρωμένο στα τριάντα εκατοστά και το καλοκαίρι όταν οι 38 βαθμοί θερμοκρασίας συνδυάζονταν με το ποσοστό 80% της υγρασίας και έκαναν την αναπνοή σχεδόν αδύνατη. Ερχόταν τις εβδομάδες που ακολούθησαν το μεγάλο σεισμό του 2011 και τις ημέρες που λόγω των τυφώνων οι γραμμές των τρένων λειτουργούσαν στο μισό της χωρητικότητάς τους διπλασιάζοντας το συνωστισμό. Και επειδή το σπίτι της βρισκόταν περίπου μιάμιση ώρα με το τρένο από το ντότζο και επειδή το βάδισμά της ήταν αυτό που περιμένει κανείς από μια 80χρονη γυναίκα που έχει περάσει τη ζωή της καθισμένη σέιζα, κάθε προπόνηση σήμαινε γι αυτή ένα ταξίδι περίπου επτά ωρών.
Ήξερε όλη την ύλη της Μπούκο-ρίου και θυμόταν κάθε λεπτομέρεια που είχαν δείξει οι εκπαιδευτές, άσχετα αν η ίδια μπορούσε να την εκτελέσει ή όχι. Η τεχνική της ήταν τσαπατσούλικη και το καταλάβαινε: ζητούσε συγνώμη κάθε φορά που κάτι δεν έκανε καλά –δηλαδή πάντοτε- και ενίοτε απέδιδε την αδυναμία ή την αργοπορία της στην ηλικία της. Ταυτόχρονα όμως δεν άφηνε ποτέ ασχολίαστες τις παραλείψεις ή τις αστοχίες των συνασκούμενών της και να προσπαθεί να τις διορθώνει –ακόμα και όταν δεν μπορούσε να σου εξηγήσει τι εννοούσε, περίμενε υπομονετικά να τελειώσει ο εκπαιδευτής και του ζήταγε να δείξει εκείνος αυτό που δεν μπορούσε αυτή. Και αν ο εκπαιδευτής έλεγε κάτι διαφορετικό από αυτό που είχε πει πριν από μια εβδομάδα (ή πριν από ένα μήνα ή πριν από ένα χρόνο) δεν παρέλειπε να του το επισημάνει∙ σαν τους πρακτικογράφους στα αμερικανικά δικαστήρια, η Τατσιμπάνα-σαν ήταν το αρχείο του ντότζο.
Κάθε φορά που έκανα προπόνηση μαζί της προσπαθούσα να είμαι όσο πιο ειλικρινής γίνεται, τόσο επειδή έτσι πρέπει, όσο και επειδή αν δεν το έκανα θα έδειχνα ασέβεια προς αυτήν αφού εκείνη το έκανε πάντα. Φυσικά ελάττωνα την ταχύτητά μου και τη δύναμή μου όμως ποτέ δεν της έκανα έκπτωση σε πρόθεση, σε απόσταση ή σε συγχρονισμό και το ίδιο έκαναν όλοι, από τους εκπαιδευτές ως τους αρχάριους: όταν ο συνασκούμενός σου κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί είναι ανέντιμο εσύ να κάνεις κάτι λιγότερο. Και τουλάχιστον μια φορά με εξέπληξε κάνοντας ένα από τα πιο δύσκολα κάτα της σχολής μας απολύτως τέλεια –έχω την τύχη να έχω ασκηθεί σχεδόν με όλους τους δασκάλους της Μπούκο-ρίου και σ’ εκείνο το κάτα ήταν εξίσου καλή με οποιονδήποτε από αυτούς.
Η συμμετοχή της στην Μπούκο-ρίου δεν περιοριζόταν στο ντότζο: παρότι ποτέ δε συμμετείχε σε καμία δημόσια επίδειξη (και δεν το ζήτησε –ήξερε ότι δεν ήταν αρκετά καλή), ερχόταν πάντα στις επιδείξεις στο Μέιτζι Τζίνγκου, στο Νίπον Μπούντοκαν ή οπουδήποτε αλλού, ακόμα και εκτός Τόκιο- αρκετά νωρίς ώστε να πιάσει μια καλή θέση και να πάρει τα προγράμματα, τα φυλλάδια και τα κουτιά ο-μπέντο με φαγητό που πρόσφεραν οι διοργανωτές στους συμμετέχοντες ώστε να τα δώσει στους υπόλοιπους μαζί με κάποια φαγητά ή γλυκά που έφερνε η ίδια από το σπίτι της. Και πάντα σχολίαζε εύστοχα τις επιδείξεις, εξισορροπώντας τα κολακευτικά σχόλια με τις παρατηρήσεις και τις συγκρίσεις με παλιότερες επιδείξεις –των ίδιων των συμμετεχόντων ή παλιότερων εκπαιδευτών και συνασκούμενων που πλέον είχαν εγκαταλείψει το ντότζο.
Η Τατσιμπάνα-σαν σταμάτησε να έρχεται πέρσι, πέντε χρόνια αφότου τη γνώρισα. Η ακοή της είχε επιδεινωθεί στο σημείο που ακόμα και το ακουστικό δεν τη βοηθούσε ιδιαίτερα και το αφύσικα αδύνατο σώμα της είχε σκεβρώσει πέρα από τα όρια της αντοχής της. Την τελευταία φορά που ήρθε για προπόνηση μας ζήτησε συγνώμη που σταματούσε, μας παρότρυνε να συνεχίσουμε, μας έφερε ντόνατς από ένα ζαχαροπλαστείο κοντά στο ντότζο και πήρε τη ναγκινάτα της, πιθανότατα για την ξεκουράσει κι αυτή μετά από 25 χρόνια προπόνησης. Με τον τρόπο της, υπήρξε για όλους μια έμπνευση ακριβώς επειδή το κίνητρό της για να είναι εκεί κάθε βδομάδα επί 25 χρόνια ήταν η ίδια η προπόνηση και το «νιν» που λέει ο Πίτερ Μπόιλαν στο άρθρο του∙ όπως είχε πει χαρακτηριστικά κάποια στιγμή ένας από τους σεμπάι μου, «Έξω έχει μείον 8 βαθμούς κι αυτή είναι εδώ –τι δικαιολογία έχουμε εμείς για να μην είμαστε;»
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
ΥΓ
Ο συγκεκριμένος σεμπάι σταμάτησε να προπονείται στα 43 του. Έχω την εντύπωση ότι δε θα επιστρέψει…
