Σαμουράι και πραγματικότητα

εικόνα άρθρου
Όπως ίσως γνωρίζουν κάποιοι, τα τελευταία δύο χρόνια διατηρώ μια στήλη περί Ιαπωνίας γενικότερα στο σάιτ του Ελληνοϊαπωνικού Κέντρου, το Greecejpan.com Η στήλη έχει τίτλο «Γράμματα από έναν αιωρούμενο κόσμο» και άπτεται διαφόρων θεμάτων που σχετίζονται με τον παλιό και τον σύγχρονο ιαπωνικό πολιτισμό∙ αν και προσπαθώ να αποφεύγω τα τετριμμένα, είναι αναπόφευκτο από καιρού εις καιρόν να περνάω και απ’ αυτά καθώς δεν παύουν να είναι μέρος της ιαπωνικής πραγματικότητας. Και κοιτάζοντας πίσω, ένα από τα πιο πετυχημένα (σε θεάσεις/αναγνώσεις, likes, shares κ.λπ.) είναι αυτό που έγραψα πριν από ενάμιση μήνα σχετικά με τους σαμουράι –αντίθετα, πολύ χειρότερη τύχη είχε εκείνο που έγραψα πριν από έξι μήνες για τους «47 ρονίν» καίτοι, και στο μέτρο που μπορώ να το πω ο ίδιος, η ποιότητα των κειμένων δεν είναι πολύ διαφορετική (για την ακρίβεια, νομίζω μάλιστα ότι το δεύτερο είναι και πιο καλογραμμένο).

Βεβαίως ξέρω ποιος είναι ο λόγος που συμβαίνει αυτό: το κείμενο για τους «47» ήταν απομυθοποιητικό και άρα, σκόνταψε πάνω στις προϊδεάσεις των αναγνωστών μου (το αστείο είναι ότι και αυτό για τους σαμουράι ήταν –απλώς μάλλον οι αναγνώστες μου δεν το συνειδητοποίησαν!) Το να γράφει κανείς ότι το περιστατικό της βεντέτας των 47 ακόλουθων του φεουδάρχη του Άκο, Ασάνο Ναγκανόρι Τακούμι νο Κάμι δεν εξελίχθηκε όπως το περιγράφει το έργο του κουκλοθέατρου Μπουνράκου και αργότερα του θεάτρου Καμπούκι, «Τσουσινγκούρα» αλλά όπως δείχνουν σχεδόν όλες οι ιστορικές αναφορές της εποχής είναι εγγύηση ότι κάποιοι θα ενοχληθούν γιατί θα αναγκαστούν να παραδεχτούν ότι η συναισθηματική τους επένδυση στη μυθολογία των σαμουράι ήταν ατυχής∙ επειδή η ανθρώπινη φύση είναι αυτή που είναι, στους περισσότερους έρχεται πιο εύκολο να απορρίψουν την απομυθοποίηση σαν «αιρετική» και να συνεχίσουν να πιστεύουν αυτό που πίστευαν.

Στο μέτρο που ο κόσμος των πολεμικών τεχνών είναι κατά μια έννοια η συνέχεια του κόσμου των σαμουράι (και γι αυτό υπάρχουν επίσης μεγάλες ιστορικές διαφωνίες –αλλά ας βάλουμε το συγκεκριμένο θέμα στην άκρη προς το παρόν), είναι εξίσου γεμάτος από ανάλογες μυθολογίες –το βιβλίο «Στο Ντότζο» του Ντέιβ Λόουρι που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών, είναι γεμάτο από τέτοιες απομυθοποιήσεις σχετικά με διάφορα πράγματα τα οποία συναντάμε τόσο στον ίδιο τον χώρο του ντότζο όσο και κατά την ευρύτερη μαθητεία μας στις πολεμικές τέχνες. Και παρότι ο κ. Λόουρι είναι εγνωσμένης αξίας στο παγκόσμιο στερέωμα και πολύ κοντά σ’ αυτό που θα αποκαλούσε κανείς «αυθεντία» δεν είναι λίγοι αυτοί που απορρίπτουν κάποια από αυτά που λέει ακριβώς επειδή δεν ταιριάζουν με τον κόσμο που έχουν δημιουργήσει στο νου τους.

Παρένθεση προς αποφυγή παρεξηγήσεων: σε καμία περίπτωση δε βάζω τον εαυτό μου στην ίδια θέση με τον Ντέιβ Λόουρι! Είναι δάσκαλος σε μια από τις σημαντικότερες σχολές ξιφομαχίας που έχει γεννήσει η ιαπωνική παράδοση (τη Γιάγκιου Σινκάγκε Ρίου) και η ευρύτερη ενασχόλησή του με τις πολεμικές τέχνες ξεκίνησε όταν ήμουν ενός έτους, πράγμα που σημαίνει ότι θα έχει πάντοτε ένα συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι μου. Ταυτόχρονα όμως προσπαθώ να δω και αυτόν τον ίδιο στην πραγματική του διάσταση: έχει ζήσει στην Ιαπωνία πολύ λιγότερο από εμένα (και κατά δήλωσή του στη συζήτηση που είχαμε επ’ αφορμή του «Στο Ντότζο» [διαβάστε την εδώ] δε χρειάστηκε να αντιμετωπίσει πολλά από τα πράγματα που αντιμετωπίζω και εγώ και οι υπόλοιποι μη-Ιάπωνες που ζούμε εδώ) και οι εμπειρίες του, του έχουν δώσει μια συγκεκριμένη οπτική γωνία η οποία δεν είναι κατ’ ανάγκη «καλύτερη» από τη δική μου –είναι απλώς «διαφορετική». Αυτό που έχει ενδιαφέρον πάντως είναι ότι, παρά τις διαφορές μας, η άποψή μας για το «πώς ήταν οι σαμουράι» σχεδόν ταυτίζονται. Και αυτό συμβαίνει επειδή (και) λόγω πολεμικών τεχνών μάθαμε να βλέπουμε τα πράγματα όπως είναι και όχι όπως θα θέλαμε να είναι.

Ευτυχώς στην εποχή μας η πληροφόρηση για την εποχή των σαμουράι (και για οποιοδήποτε άλλο θέμα εδώ που τα λέμε) είναι πολύ καλύτερη από αυτή που ήταν πριν από 30 ή 20 χρόνια. Η εκτός Ιαπωνίας βιβλιογραφία είναι πολύ μεγαλύτερη και οι ιστορικοί έχουν καταφέρει να λειτουργήσουν πολύ πιο απελευθερωμένοι από τις δεσμεύσεις του παρελθόντος και να μας δώσουν μια πληρέστερη εικόνα διαφόρων περιόδων της ιαπωνικής ιστορίας. Και μόνο το «Samurai Archives» και το αδελφό του μπλογκ «Shogun-ki» περιέχουν υλικό για αμέτρητες ώρες ανάγνωσης και παραπομπές σε άλλα σάιτ και στη βιβλιογραφία που θα καλύψουν ακόμα και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη ενώ αν είναι κανείς διατεθειμένος να πληρώσει μια μικρή συνδρομή στην ψηφιακή βιβλιοθήκη JSTOR –για απεριόριστη πρόσβαση καθώς η περιορισμένη είναι δωρεάν- θα βρεθεί αντιμέτωπος με εκατοντάδες πηγές όπως το «Monumenta Nipponica» του Πανεπιστημίου Σοφία του Τόκιο.

Τι θα συνειδητοποιήσει όποιος αποφασίσει να ασχοληθεί λίγο σοβαρά με το διάβασμα; Ότι ο κόσμος των ιαπώνων πολεμιστών που ξεκινάει, χοντρικά, από το 1150 και τελειώνει, επίσης χοντρικά, στο 1868 είναι ένας κόσμος συναρπαστικός, περίπλοκος –σχεδόν μαγευτικός- όμως σε καμία περίπτωση μυθικός. Οι άνθρωποι εκείνοι, όπως όλοι οι άνθρωποι του πολέμου σε όλες τις εποχές και σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης είχαν προτερήματα που τους κάνουν αξιοθαύμαστους αλλά και ελαττώματα που τους κάνουν περιφρονητέους –ήταν ικανοί για άθλους που αποτέλεσαν υλικό για έπη αλλά και για αθλιότητες που αποτέλεσαν παραδείγματα προς αποφυγή ακόμα και για τις ίδιες τους τις οικογένειες. Και αυτό που κάνει τα πράγματα ακόμα πιο ενδιαφέροντα ήταν ότι συχνά ήταν τα ίδια πρόσωπα αυτά που έκαναν και τα μεν και τα δε καθώς οι συνθήκες της ζωής τους άλλαζαν και τους παρέσυραν μαζί τους –η ιστορία του σογκούν Μιναμότο νο Γιοριτόμο και του αδελφού του, Μιναμότο νο Γιοσιτσούνε είναι η πρώτη που έρχεται στο νου.

Το «Γράμμα» μου για τους σαμουράι στο Greecejpan.com τελείωνε με τη φράση «[…]εξακολουθώ να πιστεύω ότι η πραγματικότητα, αυτή που περιλαμβάνει και τα ελαττώματα και τις αδυναμίες [των σαμουράι] είναι πολύ πιο ελκυστική» και είναι μια φράση την οποία θα μπορούσα να τη χρησιμοποιήσω σχεδόν οπουδήποτε. Αν θέλουμε η εμπλοκή μας με τις πολεμικές τέχνες να έχει κάποιο αντίκρισμα πέρα από την αυταρέσκεια που αισθανόμαστε κάθε φορά που πατάμε το πόδι μας στο τατάμι ή το παρκέ του ντότζο, αυτό δεν μπορεί παρά να περνάει μέσα από το κοιτάμε την πραγματικότητα κατάματα και να αντιδρούμε σ’ αυτό που βλέπουμε με καθαρό νου και χωρίς περισπασμούς, εσωτερικούς ή εξωτερικούς –σε τελική ανάλυση, αυτό ακριβώς έκαναν και οι καλύτεροι από τους σαμουράι που έχουμε εξιδανικεύσει.

Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης


ΥΓ
Για όσους ενδιαφέρονται, το «Γράμμα» μου για τους σαμουράι βρίσκεται εδώ και αυτό για τους «47 ρονίν» εδώ.
×
Πανελλήνιος οδηγός πολεμικών τεχνών

Κουπόνι Δωρεάν Μαθημάτων

Κερδίσατε 2 δωρεάν μαθήματα γνωριμίας στις συνεργαζόμενες σχολές του Πανελλήνιου Οδηγού Πολεμικών Τεχνών!

Κατεβάστε το κουπόνι