Έχω ακούσει ασκούμενους σε διάφορες πολεμικές τέχνες να λένε πόσο “φυσική” είναι η τέχνη τους –διατείνονται ότι αυτό που κάνουν είναι βασισμένο σε φυσικές κινήσεις, κάποιες που λέγεται ότι στηρίζονται σε κινήσεις ζώων και κάποιες που υποστηρίζουν ότι βασίζονται στην φυσική κίνηση του ανθρώπινου σώματος. Σήμερα το πρωί, δούλευα με έναν μαθητή μου σε ένα κάτα της Σίντο Χατακάγκε-ρίου: η κίνησή του γίνεται καλή και συμπαγής και μου ήρθε η ιδέα ότι η δυνατή και ομαλή κίνησή του ήταν αποτελεσματική και δομημένη και κομψή αλλά καθόλου φυσική. Και όταν άρχισα να το σκέφτομαι παραπέρα, συνειδητοποίησα ότι δεν μπορώ να σκεφτώ καμία πολεμική τέχνη που οι κινήσεις της να έρχονται φυσικά στους ανθρώπους· λέγοντας “φυσικά” εννοώ ότι πρόκειται για κινήσεις που ένας άνθρωπος μπορεί να τις κάνει χωρίς να χρειαστεί να εξασκηθεί για χιλιάδες ώρες.
Εκτός από την Σίντο Χατακάγκε-ρίου Χέιχο διδάσκω και Σίντο Μούσο-ρίου Τζο και Κόντοκαν Τζούντο. Και από τις κινήσεις και τις αρχές που διδάσκονται στις τρεις αυτές τέχνες, δεν μπορώ να σκεφτώ ούτε μια κίνηση ή μια τεχνική που θα αποκαλούσα φυσική. Στην πραγματικότητα, το χαρακτ3ηριστικό του καλού, αποτελεσματικού μπούντο μοιάζει να είναι πόσο αφύσικο είναι αυτό. Το να αποκτήσει κανείς ικανότητα σε οποιαδήποτε κίνηση μπούντο απαιτεί χρόνια εξάσκησης με έναν καλό δάσκαλο –ποτέ δεν συμβαίνει έτσι απλά. Ακόμα και οι μαθητές που έχουν φυσική ροπή σε μια τέχνη χρειάζονται χρόνια, ίσως τα μισά από όσα ένας φυσικός αδέξιος όπως εγώ, αλλά χρόνια.
Έχω γράψει και άλλοτε (https://budobum.blogspot.com/2013/09/the-only-things-i-really-teach-are-how.html) ότι το μόνο που διδάσκω είναι πώς να περπατάει και πώς να αναπνέει κανείς –ήμουν κάπως υπερβολικός σ’ αυτό και ο Έλις Άμντουρ είχε την γενναιοδωρία να με επιπλήξει σ’ αυτό και σε αρκετά ακόμα σημεία. Ωστόσο, το βάδισμα και η αναπνοή είναι παραδείγματα αφύσικης κίνησης στο μπούντο. Λίγα πράγματα είναι πιο φυσικά από το βάδισμα και η αναπνοή πρέπει να είναι το πιο φυσικό πράγμα που κάνουμε όμως παρόλα αυτά, ως μπουντόκα, ξοδεύουμε χρόνια ολόκληρα μαθαίνοντας πώς να αναπνέουμε σωστά από την κοιλιά μας και πώς να είμαστε σταθεροί και ισορροπημένοι όταν περπατάμε.
Γιατί χρειάζεται τόση πολλή προσπάθεια για να μάθει κανείς κάτι που το ξέρουμε από τη στιγμή που γεννιόμαστε; Η αναπνοή είναι το πρώτο πράγμα που κάνουμε μόνοι μας μόλις γεννηθούμε: παίρνουμε μια ανάσα και μ’ αυτή λέμε στον κόσμο πόσο δυστυχισμένοι είμαστε που μας πέταξαν έξω από το ωραιότατο σπίτι στο οποίο περάσαμε τους τελευταίους εννέα μήνες. Από τη στιγμή που το κάνουμε αυτό, δεν σταματάμε ποτέ να αναπνέουμε οπότε τι παραπάνω μπορεί να χρειάζεται να μάθουμε σχετικά με την αναπνοή; Ένα σωρό, αν το ψάξει κανείς. Τα φυσικά μας ένστικτα δεν είναι πολύ καλά σε ό,τι αφορά την αναπνοή και ακόμα και αν αφήσουμε κατά μέρος όλους τους ανεπαρκείς τρόπους με τους οποίους αναπνέουν οι άνθρωποι, αν υποβάλλει κανείς κάποιον σε λίγο στρες είναι εντυπωσιακό πόσο γρήγορα ξεχνάει να αναπνεύσει –και μιλάμε για κάτι που είναι φυσικό και αυτόματο! Ένα πολύ μεγάλο μέρος του χρόνου διδασκαλίας μου, αναλώνεται στο να υπενθυμίζω στους μαθητές να αναπνεύσουν στα πρώτα ένα-δυο χρόνια εξάσκησής τους.
Και όταν θυμούνται να αναπνεύσουν, συνήθως το κάνουν ανεπαρκώς: αναπνέουν με τους ώμους τους ή παίρνουν ρηχές αναπνοές ή βρίσκουν κάποιον άλλο τρόπο για να κάνουν λάθος το πιο φυσικό πράγμα του κόσμου. Η σωστή αναπνοή πρέπει να διδαχτεί και να εξασκηθεί κανείς σ’ αυτή μέχρι να γίνεται ασυνείδητα. Όταν παίζεις ελεύθερα, δεν έχεις αρκετή διανοητική ικανότητα ώστε να σκεφτείς να αναπνέεις σωστά οπότε αν οι αναπνευστικές σου δεξιότητες δεν είναι δουλεμένες τόσο ώστε η σωστή αναπνοή να συμβαίνει ακόμα και όταν δεν την σκέφτεσαι, δεν θα μπορέσεις να αναπνεύσεις καλά υπό πίεση.
Οι καινούριοι μαθητές περνάνε ώρες ακούγοντάς με να τους διορθώνω τον τρόπο που περπατάνε –εξαιτίας όλων των κακών συνηθειών που οι άνθρωποι συσσωρεύουν στη ζωή τους, το να μάθουν να βαδίζουν με έναν σταθερό, συγκροτημένο και ισορροπημένο τρόπο χρειάζεται χρόνο για να μπορεί να γίνει συνειδητά και χρειάζεται ακόμα περισσότερο χρόνο για να μπορεί να γίνει ασυνείδητα, όταν βρίσκεσαι υπό πίεση. Το καλό περπάτημα δεν είναι καθόλου φυσικό.
Αισθανόμαστε ότι το περπάτημα είναι τόσο φυσικό όσο και η αναπνοή. Κανείς δε σε διδάσκει πώς να περπατάς: το ανακαλύπτεις μόνος σου και το κάνεις για πολύ περισσότερο καιρό από όσο θυμάσαι οπότε τι παραπάνω υπάρχει για να μάθει κανείς γύρω από αυτό; Κρίνοντας από την κατάσταση των μαθητών που έρχονται στο ντότζο ή απλώς παρατηρώντας τον κόσμο στον δρόμο, μπορούμε να δούμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν μάθει και πολλά για το πώς να περπατάνε σωστά. Κινούν πολύ τη λεκάνη τους, καμπουριάζουν, χτυπάνε τα πέλματά τους στο έδαφος, γέρνουν τον κορμό τους προς τα εμπρός πέρα από το σημείο ισορροπίας, στέκονται στις φτέρνες τους. Οι καινούριοι μαθητές περνάνε ώρες ακούγοντάς με να τους διορθώνω τον τρόπο που περπατάνε –εξαιτίας όλων των κακών συνηθειών που οι άνθρωποι συσσωρεύουν στη ζωή τους, το να μάθουν να βαδίζουν με έναν σταθερό, συγκροτημένο και ισορροπημένο τρόπο χρειάζεται χρόνο για να μπορεί να γίνει συνειδητά και χρειάζεται ακόμα περισσότερο χρόνο για να μπορεί να γίνει ασυνείδητα, όταν βρίσκεσαι υπό πίεση. Το καλό περπάτημα δεν είναι καθόλου φυσικό.
Αν σκεφτεί κανείς τις διακριτές κινήσεις και πράξεις που αποτελούν οποιαδήποτε τέχνη μπούντο, τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο αφύσικα. Σχεδόν το πρώτο πράγμα που διδάσκουμε στο τζούντο και η τεχνική που περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη προστατεύει τους περισσότερους ανθρώπους από το να τραυματιστούν εκτός ντότζο είναι το πώς να πέφτουν με ασφάλεια. Ένα παιδί δύο χρονών πέφτει αρκετά καλά: είναι χαλαρό και άνετο με το να πέφτει, πιθανότατα επειδή το κάνει συνέχεια, όμως όταν φτάσουμε σε ηλικία σχολείου, αντιμετωπίζουμε την πτώση με σφίξιμο και φόβο.Δεν υπάρχει τεχνική στο τζούντο στην οποία να εξασκούμαστε περισσότερο από τις πτώσεις: απαιτούν συντονισμό όλου του σώματος και δεν έχω συναντήσει ποτέ κανέναν, πέρα από εξασκημένους γυμναστές, που να τις καταφέρνουν χωρίς πολλές ώρες εξάσκησης. Είναι μια εντελώς αφύσικη πράξη γιατί δεν μας αρέσει να πέφτουμε.
Και δεν έχω πιάσει καν τις πνευματικές διαστάσεις αυτού που διδάσκουμε στο ντότζο –το Μουσίν, το Φουντόσιν, το Χέιτζοσιν. Τα πάντα γύρω από τις πνευματικές διαστάσεις του μπούντο είναι αφύσικα καθώς προσπαθούμε να ξεπεράσουμε όλες τις φυσικές αντιδράσεις μας απέναντι στην πίεση: να μην σφιγγόμαστε, να διατηρήσουμε την αναπνοή μας και τους παλμούς μας ήρεμα και σταθερά, να αγνοήσουμε τον νου-πίθηκο που επιμένει ότι πρέπει είτε να παλέψουμε, είτε να ξεφύγουμε, να διατηρήσουμε τον διανοητικό μας έλεγχο αντί να πανικοβληθούμε, να προσαρμοστούμε στην κατάσταση εύκαμπτα αντί να προσπαθούμε να επιβάλουμε μια λύση. Τίποτα από αυτά δεν μας έρχεται φυσικά –όλα χρειάζονται εξάσκηση και προπόνηση.
Όλα όσα κάνουμε στο ντότζο, μας οδηγούν να μπορούμε να αντιδρούμε σε καταστάσεις πίεσης με αυτές τις αφύσικες ικανότητες. Όλη αυτή η σωματική εξάσκηση επηρεάζει τη διανοητική μας κατάσταση: η σωστή αναπνοή είναι χρήσιμη όταν τα πράγματα πιέζονται πολύ και ο νους-πίθηκος θέλει να αρχίσει να υπεραερίζεται. Έχοντας εξασκηθεί στην καλή αναπνοή στατικά, στα διάφορα κάτα και στην ελεύθερη εξάσκηση που σταδιακά αυξάνουν την διανοητική και σωματική πίεση, μπορούμε με τον καιρό να διατηρούμε πιο εύκολα την αναπνοή μας και τους παλμούς μας ήρεμα και αυτή η κατάσταση ηρεμεί και τον νου μας.
Από τη στιγμή που καταφέρνεις να διατηρήσεις μια κατάσταση μουσίν (https://budobum.blogspot.com/2015/02/states-of-mind-mushin.html) ενώ κάποιος προσπαθεί σε χτυπήσει με ένα στειλιάρι ή να σε πνίξει μέχρι αναισθησίας, γίνεται λιγότερο δύσκολο να προσπαθήσεις να διατηρήσεις την ίδια πνευματική κατάσταση όταν βρίσκεσαι σε πίεση εκτός ντότζο. Το φουντόσιν (https://budobum.blogspot.com/2015/03/states-of-mind-fudoshin.html) είναι ακόμα καλύτερο: είναι ο αμετακίνητος νους που δεν διαταράσσεται από τίποτα, όση πίεση και αν υπάρχει. Οι άνθρωποι που έχουν φουντόσιν μοιάζουν σαν να μην είναι άνθρωποι –δεν είναι φυσικοί όπως δεν είναι φυσικό ένα Rolex: και τα δύο απαιτούν υπέρογκη δουλειά για να δημιουργηθούν, και τα δύο αποτελούν το αποκορύφωμα της ανθρώπινης εξέλιξης, καθένα στον τομέα του όμως παρά τον συνδυασμό ομορφιάς, σχεδιασμού και λειτουργικότητας, κανείς δε θα αποκαλούσε ένα Rolex “φυσικό”. Όπως το Rolex έτσι και ο νους που διαμορφώνεται μέσω του μπούντο είναι κομψός, καλοδουλεμένος και ανθεκτικός, ένας νους που μπορεί να επιλέξει μεταξύ του να εισχωρήσει στη γραμμή μιας επίθεσης, να την αποφύγει και να αντεπιτεθεί με την ίδια κίνηση ή να βγει έξω από τη γραμμή επίθεσης και μετά να αφοπλίσει τον αντίπαλο.
Χαλαρά όταν η φυσική αντίδραση είναι το σφίξιμο, ήρεμα όταν η φύση επιβάλει πανικό, απτόητα όταν η φύση πιέζει για προστασία και αμετακίνητα όταν τριγύρω υπάρχουν αμέτρητοι περισπασμοί, ο νους και το σώμα κάποιου καλά εξασκημένου στο μπούντο είναι κάθε άλλο παρά φυσικά. Έχουν ξεπεράσει αυτά που μας δίνει η φύση, εξευγενίζοντας τον φυσικό πυρήνα της ύπαρξής μας σε κάτι καινούριο που είναι τόσο φυσικό όσο το υψηλής ποιότητας ατσάλι. Το μπούντο δεν είναι φυσικό: είναι κάτι ακόμα καλύτερο.
Πίτερ Μπόιλαν
Ο Πίτερ Μπόιλαν ασχολείται με τις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες από το 1986 και είναι κάτοχος 5ου νταν ιάιντο, 4ου νταν τζόντο και 3ου νταν Κόντοκαν Τζούντο ενώ παράλληλα μελετάει Σίντο Μούσο-ρίου Τζο και διδάσκει Σίντο Χατακάγκε-ρίου Χέιχο της οποίας είναι πιστοποιημένος εκπαιδευτής. Έχει ζήσει 7 χρόνια στην Ιαπωνία την οποία και συνεχίζει να επισκέπτεται τακτικά για την εξάσκησή του ενώ εργάζεται ως στέλεχος ιαπωνικών επιχειρήσεων στις ΗΠΑ. Τέλος, διατηρεί το μπλογκ «The Budo Bum» στο οποίο αναρτήθηκε αρχικά το παραπάνω κείμενο (http://budobum.blogspot.com/2019/03/budo-isnt-natural.html)· μια ανθολογία από το μπλογκ αυτό, με τίτλο “Musings Of A Budo Bum” εκδόθηκε τον Ιούνιο του 2017.
Φωτογραφία:Ο Τζίζο-σάμα στο Όρος Κόγια, Copyright Πίτερ Μπόιλαν
