Τον Νοέμβριο είχα πάει στην Ιαπωνία για να δώσω εξετάσεις για το 5ο μου νταν στο τζόντο –πήγα μια βδομάδα πριν από την εξέταση ώστε να προετοιμαστώ και στο ταξίδι μου με συνόδευε ο φίλος μου ο Μπίτζαν ο οποίος θα έδινε εξετάσεις για το 4ο νταν. Στα ιαπωνικά ντότζο υπάρχουν τόσοι πολλοί άνθρωποι που εξασκούνται για πολλές δεκαετίες που ποτέ ως τώρα δεν είχα καθίσει να σκεφτώ σοβαρά τι πρέπει να κάνουν οι παλιοί.
Φτάσαμε λοιπόν με τον Μπιτζάν στο ντότζο του σενσέι Ισέκι και μπήκαμε για προπόνηση. Το κανονικό μάθημα είχε διάφορους μαθητές, από κατόχους 5ου νταν όπως ο κ. και η κα. Φουτζίτα μέχρι αρχάριους που δεν είχαν κανέναν βαθμό. Ακόμα δεν έχω συνηθίσει να είμαι στην πλευρά των παλιών στα ιαπωνικά ντότζο όμως στην πραγματικότητα εκεί είμαι.
Ο σίχαν Ματσούντα επισκέπτεται διάφορα ντότζο στην περιοχή της Οσάκα για να διδάσκει τους μαθητές τους και να καθοδηγεί την πορεία τους και το Γιόσουνκαν Ντότζο του σενσέι Ισέκι είναι ένα από αυτά όπως είναι και το ντότζο του σενσέι Χοτάνι στο Σονάι. Και ο σενσέι Ισέκι και ο σενσέι Χοτάνι είναι κάτοχοι 7ου νταν και είχαν ήδη υψηλούς βαθμούς πριν εγώ αρχίσω να ασχολούμαι με το τζόντο. Τα ναφούντα-κάκε (τα πλαίσια από τα οποία κρέμονται ταμπελάκια με τα ονόματα των μελών) στα ντότζο τους είναι γεμάτα με παλιούς μαθητές που έχουν 5ο, 6ο και 7ο νταν –τι κάνουν στ’ αλήθεια όλοι αυτοί οι υψηλόβαθμοι μαθητές σε ένα ντότζο στο οποίο δεν είναι δάσκαλοι;
Τα παραδοσιακά ντότζο, ειδικά αυτά των κορίου μπουγκέι δε λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν τα ντότζο των σύγχρονων τεχνών όπως το τζούντο, το κέντο και το αϊκίντο. Οι δάσκαλοι δεν δείχνουν τεχνικές και μετά αφήνουν τους μαθητές τους να προσπαθούν να τις δοκιμάσουν, να τις μιμηθούν και να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους –δεν είναι λοχίες-εκπαιδευτές που ουρλιάζουν διαταγές τις οποίες οι μαθητές τρέχουν να εκτελέσουν. Όλοι αυτοί οι υψηλόβαθμοι μαθητές είναι πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία του ντότζο και χρησιμοποιούνται διαρκώς.
Η εξάσκηση στα ντότζο αρχικά δείχνει κάπως γνώριμη: στα ντότζο του σενσέι Ισέκι και του Χοτάνι σενσέι, αρχίζουμε με τις βασικές τεχνικές όμως μόλις ζεσταθούμε και τις ξεπεράσουμε, τα πράγματα αλλάζουν. Οι ασκούμενοι γινόμαστε ζευγάρια στα οποία πάντα ο ένας είναι νεότερος και ο άλλος παλιότερος –ποτέ δύο νεότεροι δεν πάνε μαζί γιατί στα παραδοσιακά ντότζο, μια από τις βασικές ευθύνες των παλιών μαθητών είναι να δουλεύουν με τους αρχάριους και τους νέους μαθητές. Το να μπουν σωστές βάσεις είναι πολύ σημαντικό για το ντότζο και για το μέλλον της τέχνης για να επιτρέψει ο δάσκαλος στους αρχάριους και στους νέους μαθητές να παραπατάνε δεξιά-αριστερά χωρίς τη σταθερή καθοδήγηση κάποιου πιο έμπειρου.
Ακόμα και στα μικρά ντότζο, ο δάσκαλος δεν μπορεί να είναι παντού οπότε οι παλιοί μαθητές είναι υπεύθυνοι για ένα μεγάλο μέρος της εκπαίδευσης που συμβαίνει σε ένα παραδοσιακό ντότζο. Στα ντότζο αυτά, όπως είναι τα ντότζο του σενσέι Ισέκι και του σενσέι Χοτάνι, οι παλιοί έχουν πολλές ευθύνες –δεν είναι εκεί απλώς για να βελτιώσουν τις δικές τους ικανότητες. Το να είναι κανείς μέλος ενός κορίου μπουγκέι συνοδεύεται από μια ευρύτερη ευθύνη από αυτή του να πληρώνεις τη μηνιαία σου συνδρομή και να διδάσκεσαι από τον σενσέι.
Στην τελευταία μου επίσκεψη, όταν μπήκαμε στη γραμμή για να κάνουμε υπόκλιση, ήταν σαφές ότι ήμουν στην “βαθιά” πλευρά του ντότζο. Δεν μπορώ πια να προσποιούμαι –ούτε καν στον εαυτό μου- ότι είμαι ένας από τους νέους: οι νέοι αισθάνονται άσχημα όταν προσπαθώ να μπω στη γραμμή πριν από αυτούς και οι παλιοί δε με αποθαρρύνουν κάθε φορά που προσφέρομαι να βοηθήσω σε κάτι στο ντότζο. Μετά την προθέρμανση, οι παλιοί μπαίνουν στη γραμμή στη μια πλευρά του ντότζο και οι νέοι στην άλλη.
Κάναμε όλα τα κιχόν που γίνονται σε ζευγάρια, με τους παλιούς να παίζουν τον ρόλο του ούτσι-τάτσι (έτσι λέγεται ο ούκε στο Σίντο Μούσο-ρίου) –ο σενσέι Ισέκι έλεγε τις τεχνικές και οι παλιοί καθοδηγούσαν και κατεύθυναν την εξάσκηση των νέων προσαρμόζοντας την απόσταση και δίνοντας τα σωστά ανοίγματα για κάθε επίθεση που περιλάμβανε κάθε κιχόν. Ενώ οι νεότεροι εξασκούνταν στα χόντε-ούτσι, χίκι-οτόσι-ούτσι, μάκι-οτόσι-ούτσι και στις άλλες βασικές τεχνικές, οι παλιότεροι είχαν την ευθύνη να τους βοηθήσουν να μάθουν την απόσταση και το εύρος κάθε τεχνικής.
Μετά τα κιχόν περάσαμε στα κάτα. Το τυποποιημένο τζόντο της Ομοσπονδίας του Κέντο αποτελείται από 12 κάτα που εκτελούνται σε ζευγάρια όπου ο ένας έχει τζο και ο άλλος, τάτσι. Και σ’ αυτό το κομμάτι της προπόνησης, κάθε νέος πήγαινε με έναν παλιό και αυτή τη φορά, η ευθύνη του παλιού ήταν να καθοδηγεί τον νέο στην πιο περίπλοκη εφαρμογή των κιχόν μέσα στα κάτα –για να το καταφέρει αυτό, ο παλιός πρέπει να ξέρει πολύ καλά και την πλευρά του τζο και την πλευρά του τάτσι.
Για τους παλιούς, η άσκηση αυτή δεν περιορίζεται στο να περνάνε σωστά από τη μια κίνηση του τάτσι στην άλλη: πρέπει να προσαρμόζουν την ταχύτητα και την ένταση των επιθέσεών τους κατά τρόπο που να ταιριάζει με αυτό που προσπαθεί να μάθει ο νέος. Αν πάνε πολύ αργά ή πολύ ήπια, ο νέος δε δοκιμάζεται αρκετά και αν πάνε πολύ γρήγορα ή πολύ σκληρά, ο νέος απλώς θα υποκύψει στην ένταση της επίθεσης του παλιού –και στις δύο περιπτώσεις, ο νέος δε θα έχει την ευκαιρία να μάθει κάτι από την εξάσκηση.
Ο νέος με τον οποίο ήμουν εγώ ζευγάρι, ήξερε μόνο τα πρώτα 7 κάτα οπότε όταν φτάσαμε στο όγδοο, επιστρέψαμε στο πρώτο και συνεχίσαμε να δουλεύουμε από εκεί. Ο σενσέι είναι αυτός που αποφασίζει πότε ένας μαθητής είναι έτοιμος να μάθει ένα καινούριο κάτα –από την πλευρά του παλιού, ήμουν αρκετά απασχολημένος να προσαρμόζω τον τρόπο που εκτελώ τον ρόλο του τάτσι ώστε να ταιριάζει με το επίπεδο του συγκεκριμένου ατόμου με το οποίο δούλευα.
Η τεχνική μου δοκιμάστηκε όταν ήρθε η ώρα να ασκηθούμε οι παλιοί μεταξύ μας – τότε οι παρτενέρ μου με πίεσαν ως τα όρια των ικανοτήτων μου και με έκαναν να προσπαθήσω να πάω λίγο πιο πέρα. Την εβδομάδα πριν την εξέταση για το πέμπτο νταν, ο Φουτζίτα-σαν, ένας από τους μαθητές του σενσέι Ισέκι που είναι και ο ίδιος πέμπτο νταν, δούλευε μαζί μου σχεδόν κάθε μέρα, παίζοντας τον ρόλο του παλιού ώστε να μπορώ να πάρω τα μαθήματα που οι σενσέι Ισέκι και Χοτάνι και ο σίχαν Ματσούντα ήθελαν να πάρω. Ο Φουτζίτα-σαν διατηρούσε την ένταση και τη δύναμη της εξάσκησης σε υψηλό επίπεδο ώστε να αντιμετωπίζω πάντοτε την πρόκληση να πάω λιγάκι καλύτερα.
Όπως κάθε ντότζο έχει τη δική του πολεμική τέχνη, έτσι έχει και τον δικό του τρόπο που καθαρίζεται, που γίνονται οι διάφορες δουλειές και που γίνεται η προπόνηση. Δεν είναι δουλειά του σενσέι να διδάξει στους νέους μαθητές τα έθιμα και τον ρυθμό του ντότζο. Αυτά τα κάνουν οι παλιοί.
Η ευθύνη του να είσαι παλιός στο ντότζο δεν τελειώνει με το να βοηθάς τους νεότερους να μάθουν να ασκούνται. Στην Ιαπωνία, οι παλιοί είναι που κάνουν το ντότζο να λειτουργεί –ο σενσέι δεν ασχολείται με τη φροντίδα του ντότζο ή με το να εξηγεί στους νέους μαθητές τη ρουτίνα του ντότζο και τις δουλειές που πρέπει να γίνονται. Στο τέλος της προπόνησης, δεν είναι δουλειά των νέων μαθητών να τρέξουν να πάρουν τη σκούπα και να σκουπίσουν το ντότζο, είναι των παλιών. Όπως κάθε ντότζο έχει τη δική του πολεμική τέχνη, έτσι έχει και τον δικό του τρόπο που καθαρίζεται, που γίνονται οι διάφορες δουλειές και που γίνεται η προπόνηση. Δεν είναι δουλειά του σενσέι να διδάξει στους νέους μαθητές τα έθιμα και τον ρυθμό του ντότζο. Αυτά τα κάνουν οι παλιοί.
Όταν πηγαίνω στο ντότζο του σενσέι Χοτάνι στο Σονάι, είναι οι παλιοί αυτοί που σηκώνουν τα καλύμματα από τα στρώματα τατάμι πριν το μάθημα και είναι οι ίδιοι αυτοί που τα στρώνουν ξανά. Όταν έρχεται ένας νέος μαθητής, οι παλιοί του εξηγούν ήρεμα τα τυπικά των υποκλίσεων στο ντότζο και τις διαδικασίες που γίνονται στην αρχή και στο τέλος της προπόνησης. Οι παλιού βοηθούν τους νέους να καταλάβουν τι εξοπλισμό χρειάζονται και τους συμβουλεύουν πού να τον βρουν.
Συχνά κάποιοι φέρνουν κάποιο ομιγιάγκε (σουβενίρ ή γλυκό για κέρασμα) από κάποιο ταξίδι –μόλις τελειώσει η προπόνηση, οι παλιοί είναι αυτοί που θα βγάλουν τα ποτήρια, θα σερβίρουν τα ποτά ή τα αναψυκτικά και θα μοιράσουν τα γλυκά, όχι οι νέοι. Και όταν όλα τελειώσουν, οι παλιοί είναι αυτοί που θα φροντίσουν όλα να καθαριστούν και να μπουν στη θέση τους.
Ένα από τα σημάδια ότι είσαι πλέον στ’ αλήθεια μέλος του ντότζο είναι όταν οι άλλοι αρχίσουν να σε αφήνουν να βοηθάς με τα πράγματα αυτά. Δεν υπάρχει κανένας συγκεκριμένος τέτοιος κανόνας, όμως μέχρι να σε αφήσουν να βοηθάς σημαίνει ότι είσαι υπό επιτήρηση από τα μέλη του ντότζο. Μπορεί να προσφέρεσαι όμως πιο συχνά θα σου αρνούνται ευγενικά –όταν αρχίσουν να δέχονται τη βοήθειά σου, σημαίνει ότι έχεις γίνει αποδεκτός. Και όταν οι άλλοι αρχίσουν να σε κοιτάνε σαν να ξέρεις τι πρέπει να κάνεις και περιμένουν να τους καθοδηγήσεις, ξέρεις ότι έχεις φτάσει στο σημείο αυτό.
Το να βοηθάς τον σενσέι και να φροντίζεις διάφορα πράγματα είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους να πεις “Σ’ ευχαριστώ. Εκτιμώ πολύ ότι με διδάσκεις.” Το να είσαι μέλος ενός ντότζο στην Ιαπωνία δεν είναι απλώς μια οικονομική συναλλαγή: όλα τα μπούντο στην Ιαπωνία, όχι μόνο τα κορίου μπούντο, έχουν μια σημαντική κοινωνική και πολιτισμική διάσταση που μπορεί να φανεί αρκετά ξένη σε κάποιον που ασκείται σε ένα ντότζο-επιχείρηση όπου απλώς πληρώνεις τη συνδρομή σου και έρχεσαι για μάθημα. Όταν γίνεσαι μέλος εντός ντότζο ή μιας ριούχα, γίνεσαι μέλος μιας ζωντανής ομάδας με παραδόσεις και τρόπους με τους οποίους γίνονται τα πράγματα και υπάρχει η προσδοκία ότι όλα αυτά θα τα μάθεις και θα συνεισφέρεις. Όλοι φροντίζουν το ντότζο, όλοι καθαρίζουν και σκουπίζουν και πλένουν και όλοι προσπαθούν να ελαφρώσουν τον σενσέι ώστε αυτός να μην έχει στον νου του όλες τις λεπτομέρειες που σχετίζονται με τη λειτουργία του ντότζο.
Οι παλιοί είναι αυτοί στους οποίους στηρίζεται ο σενσέι για να βοηθήσουν τους νέους να αποκομίσουν όσο περισσότερα μπορούν από την εξάσκησή τους και είναι αυτοί στους οποίους στηρίζεται για να λειτουργεί το ντότζο ομαλά. Δε βρίσκονται εκεί για να επαναπαυθούν στους βαθμούς και την παλαιότητά τους αλλά υπάρχει η προσδοκία ότι θα αναλάβουν περισσότερες ευθύνες, είτε στην καθοδήγηση νέων μαθητών (με το να είναι καλοί παρτενέρ), είτε στο καθάρισμα μετά την προπόνηση, είτε στη διοργάνωση ενός έμπου (επίδειξης), είτε σε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα του ντότζο. Έχω υπάρξει μέλος των ντότζο των σενσέι Ισέκι και Χοτάνι αρκετόν καιρό ώστε να είμαι πια ένας από τους παλιούς –τώρα δε μένει παρά να αρθώ στο ύψος των περιστάσεων.
Πίτερ Μπόιλαν
Ο Πίτερ Μπόιλαν ασχολείται με τις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες από το 1986 και είναι κάτοχος 5ου νταν ιάιντο, 4ου νταν τζόντο και 3ου νταν Κόντοκαν Τζούντο ενώ παράλληλα μελετάει Σίντο Μούσο Ρίου Τζο και Σίντο Χατακάγκε Ρίου Χέιχο. Έχει ζήσει 7 χρόνια στην Ιαπωνία την οποία και συνεχίζει να επισκέπτεται τακτικά για την εξάσκησή του και από το 1998 λειτουργεί παράλληλα με την κανονική του δουλειά ως στέλεχος ιαπωνικών επιχειρήσεων στις ΗΠΑ, το ηλεκτρονικό κατάστημα ειδών πολεμικών τεχνών Mugendo Budogu (https://www.budogu.com/). Τέλος, διατηρεί το μπλογκ «The Budo Bum» στο οποίο αναρτήθηκε αρχικά το παραπάνω κείμενο (http://budobum.blogspot.jp/2017/03/being-senior-in-japan.html)
Φωτογραφία:
Ο σενσέι Ισέκι στο ντότζο του. Copyright 2016 Peter Boylan
