Τάριου-σιάι και άλλες αναμετρήσεις με αντίπαλο στις ιαπωνικές μαχητικές παραδόσεις, μέρος 3

Ντότζο Γιαμπούρι

Τα ντότζο γιαμπούρι (道場破り) δεν ήταν απλώς αγώνες μεταξύ σχολών που έφταναν ακόμα και σε τραυματισμούς. Ήταν αυτό που ακριβώς σημαίνει η λέξη –“ντότζο γιαμπούρι” σημαίνει “καταστροφή του ντότζο”- δηλαδή έχανες την τιμή σου, τη φήμη σου και, κυριολεκτικά, την ταμπέλα της σχολής σου. Οι μαθητές σου θα εγκατέλειπαν και αν η σχολή σου ήταν η επίσημη σχολή του φέουδου, πιθανότατα η επαγγελματική σου σχέση θα έληγε. Το ντότζο γιαμπούρι περιβάλλεται από ιδέες που είναι αδιανόητες για πολλούς σύγχρονους ανθρώπους –τουλάχιστον για ανθρώπους που δεν ζουν με τον κώδικα μιας κουλτούρας βασισμένης στην τιμή. Το σκεπτικό είναι ότι η ταυτότητά σου είναι τόσο στενά συνδεδεμένη με το γεγονός ότι είσαι ασκούμενος (ή “δάσκαλος”) της Χ σχολής που μια ήττα θα κατέστρεφε την υπόστασή σου. Ένα πολύ διάσημο παράδειγμα είναι αυτό του θρύλου σχετικά με τον Μιγιαμότο Μουσάσι και τη διαμάχη του με τη σχολή Γιοσιόκα: μετά την ήττα τους, οι Γιοσιόκα όχι μόνο σταμάτησαν να διδάσκουν πολεμικές τέχνες αλλά έχασαν και τη θέση τους ως μπούσι.

Υπήρχαν ορισμένες δικλείδες ασφαλείας που εμπόδιζαν τα ντότζο-γιαμπούρι:

* Οι οτόμε-ρίου, οι επίσημες σχολές του κάθε φέουδου μπορεί να αρνούνταν να ανταποκριθούν σε μια πρόκληση καθώς κάτι τέτοιο ήταν, έμμεσα, πρόκληση κατά του ίδιου του φέουδου. Ο επικεφαλής μιας οτόμε-ρίου πιθανότατα θα δεχόταν μια πρόκληση μόνο αν ο φεουδάρχης του τον διέταζε να το κάνει.

* Κάποιος εκτός φέουδου που ανακοίνωνε μια πρόκληση μπορεί να αντιμετωπιζόταν σαν ένας ένοπλος αλήτης που διατάρασσε την δημόσια ειρήνη –κάτι σαν έναν νταή που μπαίνει σε ένα κλαμπ και που οι πορτιέρηδες ξέρουν ότι θα προκαλέσει καυγά. Συνεπώς, σε έναν τέτοιον ξένο μπορεί να μη δινόταν καν η ευκαιρία να πλησιάσει τη σχολή.

* Σε πολλές σχολές, οι μαθητές απλώς συσπειρώνονταν εναντίον αυτού που προκαλούσε. Φανταστείτε ότι έχετε έναν δάσκαλο, σεβάσμιο και σοφό αλλά ηλικιωμένο. Αν ο δάσκαλος αυτός ανταποκρινόταν στην πρόκληση, μπορεί να έχανε καθαρά λόγω δύναμης και παρότι κάτι τέτοιο δεν θα ήταν μέτρο της αξίας των γνώσεών του, θα ατιμαζόταν ούτως ή άλλως. Αν κάποιος μαθητής ανταποκρινόταν στην πρόκληση και έχανε ο δάσκαλος μπορεί να αναγκαζόταν να αναμετρηθεί ο ίδιος μετά οπότε οι μαθητές αντιμετώπιζαν κάποιον που εμφανιζόταν και ανακοίνωνε μια πρόκληση, σπάζοντάς τον στο ξύλο ομαδικά.

* Σε άλλες περιπτώσεις, ο εκπαιδευτής μπορεί να άφηνε τον επισκέπτη να “περάσει όλη τη γραμμή” και να τον αντιμετωπίσει μόνο αφού τους είχε νικήσει όλους –και αφού είχε εξουθενωθεί στην πορεία. Αυτό το θεωρούσαν όλοι ηθικό όμως έδινε στους πιο προχωρημένους και στον δάσκαλο ένα σημαντικό πλεονέκτημα.

* Και τέλος υπήρχε η διπλωματία. Αν τα πράγματα έφταναν ως εκεί, ο δάσκαλος μπορεί να αποσυρόταν προφασιζόμενος τραυματισμό ή να επαινούσε τον επισκέπτη και να του ζητούσε να μείνει και να διδάξει για λίγο.

Βεβαίως από τότε που η εξάσκηση με σινάι έγινε ο κανόνας, οι συνέπειες μιας ήττας συνήθως ήταν πολύ λιγότερο βαριές και οι δύο τελευταίες εναλλακτικές από τις παραπάνω σίγουρα ήταν πολύ πιο συνηθισμένες. Επίσης, με τον προστατευτικό εξοπλισμό και τα σινάι, οι τεχνικές μεταξύ των διαφόρων σχολών άρχισαν να ομογενοποιούνται: υπήρχαν λιγότερα κίνητρα για αλλαγή από τη μια ριούχα στην άλλη επειδή όλοι έκαναν χοντρικά το ίδιο πράγμα. Από μια άποψη ένας εισβολέας μπορεί να σκεφτόταν να πάρει τη θέση του εκπαιδευτή σε ένα ντότζο από κάποιον άλλον όμως αυτό θα ήταν περισσότερο σαν να προσπαθείς να φας τη δουλειά κάποιου παρά να χρησιμοποιήσεις το μαχητικό σου σύστημα για να νικήσεις ένα άλλο• επιπλέον, όντας εκτός φέουδου, δηλαδή πρακτικά ξένος, δε θα ήσουν ευπρόσδεκτος. Από αυτά, συνάγω ότι καθώς προχωρούσε η περίοδος Έντο, ο κανόνας δεν ήταν η καταστροφή του ντότζο αλλά πολύ λιγότερο έντονες αναμετρήσεις. Ήταν καλύτερα να επισκεφθείς το ντότζο, να κερδίσεις τους αγώνες σου (και να μάθεις αν έχανες) να σου ζητήσουν να μείνεις για λίγο και να εξασκηθείς ή να διδάξεις, να φας και να ξεκουραστείς και στη συνέχεια να πας στην ευχή του θεού. Στο βιβλίο μου “Hidden in Plain Sight” περιγράφω πώς ο Τακέντα Σοκάκου έκανε καριέρα αυτού του είδους, περιφερόμενος και προκαλώντας. [9]

Τάριου Σιάι

Τα τάριου σιάι (他流試合, κυριολεκτικά “αγώνες μεταξύ ρίου”) ήταν αγώνες μεταξύ ανθρώπων δύο διαφορετικών παραδόσεων, ένα είδος ντότζο-γιαμπούρι αλλά προσωποποιημένο σε δύο άτομα. Οι αναμετρήσεις γίνονταν με ξύλινα όπλα ή, αργότερα στην περίοδο Έντο, με σινάι και θα μπορούσε να εύκολα να υποθέσει κανείς ότι αν κάποια από τις δύο πλευρές δεν ικανοποιούταν, θα μπορούσαν να κλιμακωθούν σε ξύλινα ή ατσάλινα όπλα. Τα πραγματικά τάριου σιάι ήταν πολύ σοβαρή υπόθεση καθώς υπήρχε η πιθανότητα να χάσει κανείς τη ζωή του: πάντα διακυβευόταν η τιμή του και, άρα, η ταυτότητά του (το “όνομα” κάποιου ήταν η ύπαρξή του) και ήταν απολύτως αποδεκτή η πιθανότητα ότι θα μπορούσε να τραυματίσει ή ακόμα και να σκοτώσει τον αντίπαλό του και επιπλέον, ότι δε θα συγκρατούταν αν μια τέτοια πράξη ήταν αναγκαία για να νικήσει.

[Σημείωση: Λέω “αποδεκτή, όχι απαραίτητα “εσκεμμένη”] Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ τάριου σιάι και σίνκεν-σόμπου (ΣτΜ αναμέτρηση μέχρις εσχάτων) λοιπόν ήταν λεπτή. Σε μια διάσημη αναμέτρηση, ο Χιγκούτσι Τακασίγκε της Μάνιουα Νεν-ρίου αναμετρήθηκε με τον Μουρακάμι Γκονζαεμόν της Τεν-ρίου χρησιμοποιώντας ξύλινα όπλα -ο Χιγκούτσι σκότωσε τον αντίπαλό του με ένα χτύπημα στο κεφάλι και στη συνέχεια εγκατέλειψε το σπίτι του, σύμφωνα με μαρτυρίες, για να αποφύγει τους μαθητές του Μουρακάμι και την εκδίκησή τους. Αυτό δείχνει ότι στα τάριου σιάι, παρότι ήταν σχεδόν πάντοτε αναμετρήσεις ένας-με-έναν, οι άνθρωποι μάχονταν για τη ριούχα τους εναντίον της ριούχα κάποιου άλλου. Νικώντας τον Μουρακάμι, ο Χιγκούτσι κατέστρεψε την κοινωνική θέση της Τεν-ρίου και με τη λογική της εποχής, οι μαθητές του δικαιούνταν να θέλουν να τον σκοτώσουν (και αυτό ίσχυε παρότι ήταν ο Μουρακάμι αυτός που είχε προκαλέσει εχθρικά την αναμέτρηση).

Αναμφίβολα, πολλές αν όχι οι περισσότερες τέτοιες αναμετρήσεις έληγαν χωρίς θανάτους ή χωρίς καν μόνιμους τραυματισμούς ακόμα και όταν χρησιμοποιούνταν δρύινα όπλα, όμως αυτό ήταν συνήθως επειδή το τεχνικό επίπεδο του ενός από τους δύο ήταν πολύ ψηλότερο από αυτό του άλλου ή επειδή και οι δύο συμφωνούσαν, ίσως υποσυνείδητα, να τραβήξουν το πράγμα ως ένα σημείο. Φυσικά, με τον προστατευτικό εξοπλισμό όπως οι προστατευτικές πανοπλίες και τα σινάι, μπορούσε κανείς να μάχεται όλη μέρα (και πολλοί το έκαναν) χωρίς τραυματισμούς όμως όπως και να ‘χει, υπήρχε πάντοτε ο κίνδυνος αν ο χαμένος σε μια ελεγχόμενη αναμέτρηση δεν αποδεχόταν το αποτέλεσμα να κλιμάκωνε την κατάσταση και στο πλαίσιο της κοινωνίας του Έντο, η προσπάθεια απεμπλοκής σε αυτή τη φάση θα μπορούσε να εκληφθεί ως δειλία. Ένα πολύ ωραίο παράδειγμα γι αυτό υπάρχει στην ταινία “Οι Επτά Σαμουράι”.

Αν δε διακυβευόταν η ταυτότητα του εμπλεκόμενου και της μαχητικής του παράδοσης –και χωρίς την πιθανότητα του θανάτου- δεν ήταν τάριου σιάι. Μιλώντας με αυστηρούς όρους, ήσουν σε μια κατάσταση στην οποία εμπλεκόσουν σε αμοιβαία συμφωνημένη βία, με την πρόθεση να χρησιμοποιήσεις όλες τις ικανότητες και τις δυνάμεις που σου είχε μεταδώσει η σχολή σου και αποδεχόσουν την πιθανότητα ότι μπορούσες να πεθάνεις είτε από ατύχημα, είτε από εσκεμμένη πράξη του άλλου• επίσης αποδεχόσουν την πιθανότητα να σκοτώσεις τον άλλον. Τα τάριου σιάι ήταν σαν τζόγος αλλά με στοίχημα το σπίτι σου σε κάθε ζαριά.

Πώς μπορείς να εμπιστευθείς κάποιον όταν διαμορφώνει μια κατάσταση ατομικής εξολόθρευσης, μια κατάσταση στην οποία θα νικήσει όχι μόνο εσένα αλλά τη ριούχα σου και στη συνέχεια, πιθανότατα, θα διακηρύξει σε όλον τον κόσμο τη νίκη του; Πώς μπορείς να εμπιστευθείς ότι θα συμφωνήσουν σε όποιους κανόνες ή παραμέτρους θα προτείνεις; Αν είσαι εσύ αυτός που προκαλεί, πόσο μακριά είσαι προετοιμασμένος να τραβήξεις τα πράγματα αν χάνεις; Αν νικάς, είσαι προετοιμασμένος για την εκδίκηση από την πλευρά του άλλου ή των μαθητών του; Και είσαι προετοιμασμένος να αποδεχτείς τις όποιες νομικές συνέπειες, ποινικές και αστικές, που μπορεί να προκύψουν από μια τέτοια αναμέτρηση –αυτά ήταν τα δεδομένα των μπούσι την περίοδο Έντο. Αν μπορείς να απαντήσεις καταφατικά στις παραπάνω ερωτήσεις, μιλάμε για τάριου σιάι. Αν όχι...

Αν, ωστόσο, απαντήσεις “Ζούμε στη σύγχρονη εποχή και κανείς δε θα έκανε κάτι τέτοιο” αλλάζεις ανεπιστρεπτί μια μεσαιωνική πρακτική σύμφωνα με τα γούστα σου λέγοντας, στην ουσία, “Θέλω να νικήσω σε μια αναμέτρηση και να τονώσω το εγώ μου ή τη φήμη μου χωρίς να ρισκάρω κάτι ουσιαστικό”. Μια χαρακτηριστική ιστορία, λίγο παλιότερη, λέει ότι ο Σάιτο Ντένκιμπο, ο ιδρυτής της Τεν-ρίου εκτελέστηκε για λόγους εκδίκησης από τους μαθητές του τριακοστού όγδοου που νίκησε –τον περικύκλωσαν και τον γέμισαν με “τόσα βέλη, όσα αγκάθια έχει ένας σκαντζόχοιρος”. Όμως το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι πουθενά στις ιστορίες αυτές δεν υπάρχει επίκριση για τους εκδικητικούς μαθητές του ηττημένου. Αυτά ήταν αναμενόμενα όταν προκαλούσες κάποιον σε αληθινό τάριου σιάι.

Αν κανείς θέλει να ενισχύσει τη φήμη και το εγώ του εναντίον μου, πώς μπορώ να εμπιστευθώ ό,τι και αν πει, δεδομένου ότι έχει ήδη υποσχεθεί ότι θα προσπαθήσει να με καταστρέψει; Αυτό που θέλω να πω εδώ είναι ότι ο μόνος τρόπος να εισάγεις μια επικίνδυνη, περίπλοκη, παλιομοδίτικη πολιτισμική δράση στη σύγχρονη εποχή, απαιτεί είτε να παραμορφώσει το έθιμο σύμφωνα με τις προσωπικές του προτιμήσεις, είτε να τηρήσει όντως τις παλιές αυτές αρχές. Και δε θα πρέπει να είναι ηθική υποχρέωση του άλλου να προσπαθήσει να καταλάβει τι από τα δύο συμβαίνει. Συνεπώς, σύμφωνα με την (μεσαιωνική ιαπωνική) οπτική με την οποία εκπαιδεύτηκα, διδάσκω στους μαθητές μου ότι αν κάποιος απαιτήσει από αυτούς τάριου σιάι, περιμένω να το αντιμετωπίσουν ακριβώς σαν απειλή ενάντια στη ζωή τους, σαν κάποιος να τους ανακοίνωσε ότι έχει την πρόθεση να τους σκοτώσει.

Μερικοί ίσως αντιπαραθέσουν ότι με τον προστατευτικό εξοπλισμό, μπορεί κανείς να αναπαραστήσει ένα τάριου σιάι χωρίς τον κίνδυνο του θανάτου ή ακόμα και του τραυματισμού. Θα ήθελα να τονίσω ότι όντως πρόκειται για εξαιρετική εξάσκηση που την έχω κάνει πολλές φορές και που είναι πολύ ωραία για αγώνες και που μπορεί να βοηθήσει και το άτομο και τη ριούχα του να δυναμώσουν. Ωστόσο, τέτοιες αναμετρήσεις μπορούν εύκολα να εκφυλιστεί σε παιχνίδι ή θέατρο• για να φέρω ένα σύγχρονο παράδειγμα, κάποιος γνωστός μου μού καυχιόταν ότι ένας στρατιώτης των αμερικανικών ΟΥΚ (Navy Seal) κάποτε συμμετείχε σε έναν διαγωνισμό πέιντμπολ στον οποίο συμμετείχε και ο ίδιος και ισχυριζόταν ότι τον “πυροβόλησε” αρκετές φορές και ότι ο επαγγελματίας των ειδικών αποστολών τον επαίνεσε και τον χαρακτήρισε ανώτερό του. Ανώτερο σε τι; Σίγουρα όχι στη μάχη –ένα πεδίο πέιντμπολ στην Ελλάδα δεν είναι οι λόφοι του Αφγανιστάν. [10]

Ακόμα και με πραγματικά όπλα, ακόμα και χωρίς συγκεκριμένους κανόνες, δεν έχουμε να κάνουμε κατ’ ανάγκη με τάριου σιάι. Αν και έχω διασταυρώσει και δρύινα και ατσάλινα όπλα με διάφορους ανθρώπους σε καταστάσεις ελεύθερης αναμέτρησης (freestyle) και με προστατευτικό εξοπλισμό και χωρίς και αν και έχω τραυματιστεί σε κάποιες περιπτώσεις, είχαμε μια σιωπηλή αλλά σαφή αντίληψη σχετικά με το πόσο μακριά μπορούσαμε να το τραβήξουμε. Χωρίς να το έχουμε συμφωνήσει συγκεκριμένα, προσπαθούσαμε να σταματήσουμε τις επιθέσεις μας σ’ εκείνο το κλάσμα του δευτερολέπτου που ξέραμε ότι ο άλλος δεν μπορούσε πια να αμυνθεί. Για παράδειγμα, τη στιγμή που ήξερα ότι θα χτυπήσω κάποιον με ένα ξύλινο όπλο:

* Άνοιγα τα χέρια μου αντί να τα κλείσω, ώστε όλη η δύναμη του σώματός μου να μη μεταφερθεί μέσα από το όπλο
* Έσφιγγα τους ώμους μου ώστε να διακόψω την ορμή του όπλου προς τα εμπρός
* Ακόμα και τη στιγμή του χτυπήματος, έστριβα το σώμα μου ώστε το χτύπημα να είναι ξώφαλτσο και όχι άμεσο

Και ακριβώς το ίδιο έκαναν και οι άλλοι για μένα.

Στην πραγματικότητα, δεν έχω χτυπήσει ή κόψει ποτέ κανέναν ή το όπλο που χρησιμοποιούσε για να προστατευθεί με όλη μου τη δύναμη σε ελεύθερο αγώνα με ξύλινο ή μεταλλικό όπλο. (Τα κάτα, τουλάχιστον όπως τα κάνουμε, μας δίνουν την ευκαιρία να το κάνουμε κάτω από συνθήκες που δεν είναι δεδομένο ότι κάποιος σίγουρα θα τραυματιστεί ή θα σκοτωθεί.)

Συνεπώς, δεν θεωρώ αυτό που έχω κάνει είναι πραγματικό τάριου σιάι. Οπότε τι ήταν αυτό που κάναμε;

Σημειώσεις

[9] Υπάρχουν ημερολόγια διαφόρων που κατέγραφαν τις προκλήσεις τους σε διάφορα ντότζο και αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι πόσο φιλικές είναι οι περισσότερες από αυτές τις αφηγήσεις – πιο πολύ ταμεσιάι παρά ντότζο γιαμπούρι- και πώς πολλοί ήταν εκείνοι που κατέγραφαν π.χ. ότι “νίκησαν σε τρεις αγώνες και έχασαν σε δύο”. Βλέπε την ενότητα για το ταμεσιάι παρακάτω στο δοκίμιο αυτό.

[10] Κάπου εδώ κάποιοι αναγνώστες μπορεί να μνημονεύσουν τους Ντογκ Μπράδερς. Ένας μαθητής μου είναι μέλος της “αγέλης” και τον βοήθησα να προετοιμαστεί για έναν αγώνα μεταξύ μποκέν και κινεζικής λόγχης. Ένας άλλος, έχει αγωνιστεί πολλές φορές σε μια ευρωπαϊκή οργάνωση αρκετά παρόμοια και μπήκε στο ντότζο μου κάνοντας έναν αγώνα μαζί μου, χωρίς προστατευτικά και με σινάι καλυμμένα με δέρμα. Όμως αυτά δεν είναι τάριου σιάι. Είναι ακριβώς αυτό που λέμε ταμεσιάι και το οποίο θα περιγράψω στην επόμενη ενότητα και που εκφράζεται με το σλόγκαν τους “υψηλή επίγνωση μέσω σκληρής επαφής”.

Έλις Άμντουρ

Μετάφραση-Φωτογραφία Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης

24 Ιουνίου 2020
Περισσότερα για τον ψυχολόγο, δάσκαλο κλασικών πολεμικών τεχνών και συγγραφέα Έλις Άμντουρ, μπορείτε να διαβάσετε στη συνέντευξη που έδωσε στον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών. Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο μπλογκ του “Kogen Budo” και μεταφράστηκε στα ελληνικά κατόπιν συμφωνίας με τον ίδιο. Όσοι ενδιαφέρονται για τα βιβλία του Άμντουρ μπορούν να επισκεφθούν το σάιτ www.edgeworkbooks.com ενώ πληροφορίες για τα δύο ντότζο που σχετίζονται μαζί του στην Ελλάδα υπάρχουν στο https://www.facebook.com/TodaHaBukoRyu/ (ντότζο της Τόντα-χα Μπούκο-ρίου στην Αθήνα) και https://www.facebook.com/arakiryugreece/ (ομάδες εξάσκησης στο Αράκι-ρίου Τόριτε Κογκουσόκου στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη)

Διαβάστε το δεύτερο μέρος του άρθρου εδώ