«Οι πολεμικές τέχνες μπορούν να βελτιώσουν τον εξασκούμενο σ’ αυτές» ακούμε πολλές φορές να λέγεται.
Εξαρτάται όμως από το τι εννοούμε βελτίωση. Αν ο στόχος του εξασκούμενου είναι να κερδίσει στους αγώνες και μετά από μια μακροχρόνια σωματική – τεχνική εξάσκηση σε συνδυασμό με την ανάπτυξη ενός μαχητικού διεκδικητικού πνεύματος, το πετύχει… τότε είναι προφανές ότι ως προς αυτό τον στόχο βελτιώθηκε.
Ο Herrigel τονίζει στην αρχή της αφήγησής του (στο γνωστό βιβλίο του «Το Ζεν και η Τέχνη της Τοξοβολίας»): Ο Ιάπωνας «δεν εννοεί ως τέχνη της τοξοβολίας μια κυρίως αθλητική ικανότητα που αποκτάται προπάντων με σωματική εξάσκηση αλλά μια ικανότητα της οποίας η προέλευση πρέπει να αναζητηθεί σε πνευματικές ασκήσεις και της οποίας ο στόχος είναι θέμα πνευματικής συνάντησης: έτσι ώστε ο τοξότης ουσιαστικά στοχεύει στον εαυτό του και ίσως πετυχαίνει να συναντήσει ο ίδιος τον εαυτό του». Τελικά πρόκειται για μια αντιπαράθεση του τοξότη με τον εαυτό του».
Αν ισχύει λοιπόν αυτό που λέει ο Eugen Herrigel τότε η εξωστρεφής συνθήκη των αθλητικών αγώνων ανταγωνισμού δεν στοχεύει προφανώς το εγώ αλλά απεναντίας το μεγεθύνει και το στρέφει κατά του εγώ του αντιπάλου. Άρα το να κερδίζει κάποιος σε αγώνες αυτό δεν σημαίνει ότι βελτιώνεται και πνευματικά.
Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και ο Κ. Durckheim, γνώστης της ανατολικής φιλοσοφίας. Στο βιβλίο του: «Η άσκηση του Κορμιού», ο Κόμης Durckheim συμφωνώντας πλήρως με εκείνο που ανέπτυξε ο Herrigel για την τοξοβολία είδε το αποφασιστικό σημείο στην «αποδόμηση του εγώ» (του εγώ με μία ορισμένη έννοια). Πρόκειται για την αποδόμηση του μικρού του διψασμένου για δύναμη του έχοντος ανάγκη για κύρος και προσκολλημένου στην περιουσία εγώ, το οποίο σκέπτεται πάντα με άγχος την υπόστασή του, την επιτυχία του και την επαγγελματική του θέση.
Ο Κόμης μιλά με αυτό το νόημα για τη «χωρίς εγώ πραγματοποίηση του πράττειν» για «χωρίς εγώ εναρμόνιση» στην οποία ο άνθρωπος βιώνει «μια βαθιά ευτυχισμένη εναρμόνιση υποκειμένου και αντικειμένου».
Είναι μία κατάσταση κατά την οποία αφυπνίζεται η αρχέγονη και αληθινή ουσία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος με την ακάματη εξάσκηση μιας τέχνης απαλλάσσεται ολοκληρωτικά από το εγώ του.
Από όσα αναφέραμε παραπάνω μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι αν ο στόχος κάποιου εξασκούμενου είναι να βελτιωθεί πνευματικά πρέπει να στοχεύσει το εγώ του.
Εδώ αρχίζουν τα προβλήματα και οι ελλείψεις στην θεωρία και στην πρακτική του παραπάνω συστήματος το οποίο μας παραπέμπει σ’ ένα παρακλάδι του Βουδισμού το Ιαπωνικό Ζεν.
Θα ήθελα σ’ αυτό το σημείο να καταθέσω την προσωπική βιωματική μου εμπειρία. Ανήκω στον χώρο του καράτε στον οποίο έκλεισα πριν από μερικούς μήνες, 40 χρόνια εξάσκησης.
Προσπάθησα λοιπόν για πάρα πολλά χρόνια μέσω της πρακτικής εξάσκησης της μελέτης και της πνευματικής προσπάθειας να αποδημήσω το εγώ μου έχοντας ως οδηγούς τόσο τους συγγραφείς που προανέφερα όσο και άλλους που στρέφονταν προς αυτή την κατεύθυνση χωρίς βέβαια να δηλώνω ποτέ Βουδιστής, βλέποντάς το απλά ως ένα φιλοσοφικό σύστημα. Το αποτέλεσμα ήταν βέβαια ότι όχι μόνον δεν βελτιώθηκα αλλά έγινα και κατά πολύ χειρότερος, όσο βελτιωνόμουν, ή τουλάχιστον έτσι νόμιζα, τεχνικά τόσο το εγώ μου μεγεθυνόταν!
Την εξήγηση σ’ αυτό δίνει ο πατέρας Νικόλαος Λουδοβίκος στο βιβλίο του «Η ιστορία της αγάπης του Θεού»:
«Η ιδεολογία έχει να κάνει με το ιδεώδες του εγώ. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να λύσουμε το θέμα αυτό με ψυχολογικό τρόπο. Δηλαδή έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο αποκτώ, δημιουργώ για τον εαυτό μου πρότυπα. Το εγώ πάντοτε έχει έναν πόλο απέναντί του για να εξομοιωθεί. Το σύμπαν των φανταστικών προσώπων που με συνοδεύουν είναι το εγώ μου. Ακριβώς γι’ αυτό ενισχύεται ο ναρκισσισμός. Ό,τι έχει να κάνει με τον ναρκισσισμό είναι κάστρο και φρούριο άπαρτο. Δεν μπορεί εύκολα ν’ αλλάξει».
Πώς μπορεί ν’ αλλάξει; Μόνο η Ορθόδοξή μας πίστη, δείχνει τον δρόμο. Ο δρόμος προς την αλλαγή του ανθρώπου, είναι αυτός που περνάει από τον τριαδικο Θεό και πατέρα μας. Μόνο με την βοήθεια της Θείας Χάριτος αφού την προκαλέσουμε και την προσκαλέσουμε να έρθει προς εμάς, μόνοι μας τίποτα δεν μπορούμε να κάνουμε. Ο παλιός άνθρωπος ο αμαρτωλός, ο γεμάτος ελαττώματα και πάθη «θα πεθάνει» και ο νέος κατά Χριστόν άνθρωπος, άνθρωπος της αγάπης θα «έρθει» εντός μας.
Ο δρόμος αυτός είναι ο δυσκολότερος ταυτόχρονα δε ο ωραιότερος. Χρειάζεται υπομονή και ταπείνωση, χρειάζεται υπακοή, καθοδήγηση από έναν άξιο πνευματικό πατέρα. Χρειάζεται καθημερινή προσευχή, εξομολόγηση, νηστεία και εκκλησιασμός. Χρειάζεται μελέτη και αδιάλειπτος πνευματικός αγώνας. Κάποιοι που ελκύονται από τα ωραία εξωτικά φρούτα του ανατολικότροπου μυστικισμού δεν έχουν βιώσει τα αποτελέσματα της μυστικής θεολογίας της ορθοδόξου υμών πίστεως. Μένουν δυστυχώς στο εξωτερικό ηθικολογικό κήρυγμα της εκκλησίας και κρίνουν σύμφωνα με τα ανθρώπινα την εκκλησία κατατάσσοντας την στους παράγοντες που πιστεύουν ότι κρατούν τον άνθρωπο προσκολλημένο σε μεσαιωνικούς τρόπους καταναγκασμού και περιορισμού της ατομικής ελευθερίας.
Όμως η ορθόδοξη χριστιανική πίστη όπως πολύ ορθά σημειώνει ο Ρώσος φιλόσοφος Νικολάι Μπερτιαγιέφ είναι το «απαύγασμα της ελευθερίας».
Τούτο το πολυδιαφημιζόμενο σύστημα καλυτέρευσης μέσω του Ζεν-Βουδισμού είναι ελλιπέστατο για την βελτίωση καλλιέργεια του ανθρώπινου χαρακτήρα διότι του λείπει ο Θεός. Ένας άλλος άνθρωπος «όχι του κόσμου τούτου» μπορεί να «παραχθεί» μόνον μέσα από τον δρόμο του Θεού και με την βοήθειά της Χάριτος του Θεού.
Σάββας Μαστραππάς
