Όταν ένας άνθρωπος όπως ο δάσκαλος δύο κλασικών ιαπωνικών μαχητικών παραδόσεων, ειδικός ψυχολόγος σε θέματα αποκλιμάκωσης βίας, ερευνητής των ιαπωνικών πολεμικών τεχνών, συγγραφέας και γενικώς πολυπράγμων Έλις Άμντουρ, ο ίδιος από πολλές απόψεις “bigger than life” αναφέρεται σε έναν άλλον άνθρωπο κατ’ αυτόν τον τρόπο, ακόμα και ο πιο ανυποψίαστος κοντοστέκεται και αναρωτιέται μήπως θα έπρεπε να ψάξει τον τελευταίο αυτόν άνθρωπο λίγο παραπάνω. Και αν συνειδητοποιήσει ότι ο άνθρωπος αυτός είναι ο μόνος μη-Ιάπωνας που εμφανίζεται σαν παρτενέρ του ιδρυτή του αϊκίντο, Μοριχέι Ουεσίμπα, τότε η αναζήτηση αυτή γίνεται μονόδρομος.
Ναι, υπήρξε όντως ένας τέτοιος άνθρωπος. Λεγόταν Τέρι Ντόμπσον (αν και το κανονικό του όνομα ήταν αρκετά πιο βαρύγδουπο και ενδεικτικό της καταγωγής του: Ουόλτερ Νόρτον Ντόμπσον ο Γ’), γεννήθηκε στο Κέμπριτζ της Μασαχουσέτης το 1937 και πέθανε στο Ίνβερνες της Καλιφόρνια μόλις 55 χρόνια μετά, από μια πνευμονο-καρδιακή ασθένεια που ίσως να ήταν σαρκοείδωση, ίσως καρκίνος του πνεύμονα αλλά που τελικά οδήγησε σε καρδιακή ανεπάρκεια και θανάσιμο έμφραγμα. Στα 55 αυτά χρόνια, και ειδικά στα 32 τελευταία, από το 1960 που γνώρισε το αϊκίντο και τον ιδρυτή του ως το 1992 που πέθανε, η επιρροή του στη διαμόρφωση της τέχνης στις ΗΠΑ υπήρξε μεγάλη.
Ή όχι: ακραία προσωπικότητα ο ίδιος, κυρίως εξαιτίας των ταραγμένων παιδικών χρόνων που πέρασε μέσα σε μια εύπορη πλην δυσλειτουργική οικογένεια που τον κακομεταχειριζόταν, ενίοτε και με τη χρήση σωματικής βίας, διαμόρφωσε (και χάρη στη σχέση του με τον Μοριχέι Ουεσίμπα) μια άποψη για το αϊκίντο που ασφυκτιούσε μέσα στα όρια της πολιτικής. Έτσι, και παρότι μαθήτευσε κοντά στον άνθρωπο που δημιούργησε την τέχνη για σχεδόν μια δεκαετία, η άμεση εμπλοκή του στο στήσιμο των μεγάλων οργανώσεων αϊκίντο στις ΗΠΑ ήταν μάλλον μικρής εμβέλειας, τουλάχιστον αν τη συγκρίνει κανείς με αυτή των Κοΐτσι Τοχέι (1920-2011), Καζούο Τσίμπα (1940-2015), Μιτσούγκι Σαοτόμε (γ. 1937) ή Γιοσιμίτσου Γιαμάντα (γ. 1938), άσχετα αν οι τελευταίοι (πλην του Τοχέι) υπήρξαν σύγχρονοί του Ντόμπσον στο Χόνμπου Ντότζο του Μοριχέι Ουεσίμπα.
Κοιτάζοντας ωστόσο τη ζωή του, κάτι τέτοιο δείχνει απολύτως φυσικό: ο Τέρι Ντόμπσον δεν μπλέχτηκε με το αϊκίντο για να κάνει καριέρα και δη καριέρα περισσότερο πολιτική παρά πολεμικοτεχνίτικη. Μπλέχτηκε επειδή μετά από μια θητεία στο πολύ σκληρό αμερικανικό ποδόσφαιρο μέσω των καλών ιδιωτικών σχολείων στα οποία πήγε (γόνος καλής οικογένειας, γαρ) και άλλη μια δύο ετών στους αμερικανούς πεζοναύτες, είχε φτάσει σε ένα σημείο που τίποτα δεν τον ικανοποιούσε. Μια επίδειξη αϊκίντο στην παλιά, παροπλισμένη βάση της Γιοκοχάμα το 1960 τον έφερε μπροστά στον Γιοσιμίτσου Γιαμάντα, τέσσερα χρόνια πριν ο τελευταίος εγκατασταθεί μόνιμα στις ΗΠΑ και το θέαμα τον μάγεψε αρκετά ώστε να ψάξει να βρει πώς θα γίνει μαθητής και δη οικότροφος.
Κατά κοινή ομολογία, κάτι τέτοιο ήταν ανήκουστο στους κύκλους των πιο παλιάς σχολής πολεμικών τεχνών –και το αϊκίντο ενέπιπτε σαφώς στην κατηγορία αυτή, τουλάχιστον όσο ο ιδρυτής του ήταν ζωντανός. Παρόλα αυτά, ο 77χρονος τότε εκκεντρικός δάσκαλος, διέκρινε στον ψηλόλιγνο Αμερικανό κάτι που άξιζε τον κόπο και παρά τις πιέσεις των μαθητών του, τον δέχτηκε σαν ούτσι-ντέσι, δηλαδή εσωτερικό μαθητή. Και για τα επόμενα 9 χρόνια παρέμεινε μέλος της στενής οικογένειας μιας από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες των ιαπωνικών πολεμικών τεχνών του 20ου αιώνα, τα πρώτα 4 μονίμως μέσα στο Χόμπου Ντότζο και τα επόμενα 5 προσπαθώντας να εξισορροπήσει την εξάσκησή του στο αϊκίντο με μια απόπειρα να στήσει μια ζωή στην Ιαπωνία.
Ο θάνατος του Μοριχέι Ουεσίμπα τον Απρίλιο του 1969 σήμανε και το τέλος της ζωής αυτής. Όπως λέει ο ίδιος ο Ντόμπσον, “Δεν μπορούσα να μείνω πια στην Ιαπωνία: ο δάσκαλός μου είχε πεθάνει και επιπλέον είχα ένα σωρό προσωπικά προβλήματα –είχα πάρει λάθος δρόμο.” Ποιος ήταν αυτός ο δρόμος δεν αναφέρεται πουθενά –και οι φίλοι του Ντόμπσον δεν έχουν επεκταθεί- όμως η διάθεσή του να συνεχίσει το αϊκίντο δεν περιορίστηκε, απόδειξη ότι επιστρέφοντας στις ΗΠΑ συνέχισε να ασκείται, αρχικά στο ντότζο του Γιοσιμίτσου Γιαμάντα στην Νέα Υόρκη και αργότερα, το 1973, στο ντότζο που άνοιξε με τον Κεν Νίσεν στην Μποντ Στριτ του Μανχάταν, μεταξύ 8ης και 7ης Λεωφόρου.
Το πρόβλημα με τον Τέρι Ντόμπσον, και αυτό είναι κάτι στο οποίο συμφωνούν σχεδόν όλοι όσοι τον γνώρισαν και το οποίο στοιχειοθετείται και από την πορεία της ζωής του, είναι ότι υπήρξε αυτοκαταστροφικός. Αν και είχε το μοναδικό προνόμιο να είναι ο μόνος δυτικός που έζησε τόσα χρόνια δίπλα στον Μοριχέι Ουεσίμπα και αν και η αντίληψή του για την πολεμική τέχνη που δημιούργησε ο Ουεσίμπα ήταν πολύ κοντά σε αυτή του δασκάλου του (όπως φαίνεται και από το βιβλίο “Aikido in Everyday Life: Giving in to Get Your Way” που έγραψε με τον συγγραφέα και σεναριογράφο Βίκτορ Μίλερ το 1978, και που αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες δυτικές προσεγγίσεις στο αϊκίντο) δεν κατάφερε ποτέ να τη μεταδώσει αρκετά. Και εμπόδιο σ’ αυτό ήταν, κατά κοινή ομολογία, πάντοτε ο χαρακτήρας του.
Όντας έξω από την πολιτική του αϊκίντο, κάτι για το οποίο έφταιγε εξίσου ο ίδιος αλλά και ο αποκλεισμός που δέχτηκε από τους Ιάπωνες πρώην συμμαθητές του στο Χόμπου Ντότζο οι οποίοι φαίνεται ότι ποτέ δεν μπόρεσαν να συμβιβαστούν εντελώς με την ιδέα ότι ένας λευκός ήταν στην ίδια μοίρα μαζί τους, οι δυνατότητες για τον Ντόμπσον ήταν περιορισμένες. Παρόλα αυτά, την πενταετία 1979-1984, μέχρι δηλαδή που τα προβλήματα υγείας του άρχισαν να γίνονται πιεστικά, έκανε μια απόπειρα να προωθήσει το αϊκίντο πιο πλατιά, κυρίως μέσω της εμπλοκής του με το “αντρικό κίνημα” του ποιητή και συγγραφέα Ρόμπερτ Μπλάι (γ. 1926). Η ιδέα του Μπλάι να ανακτήσουν οι άντρες τη σχέση τους με την αρσενική τους φύση μέσω μελέτης των μυθικών τους αρχετύπων, ήταν αρκετά ευρεία ώστε να μπορεί να χωρέσει έναν πληθωρικό –πλέον ακόμα και από σωματική άποψη- δάσκαλο πολεμικών τεχνών όπως ο Τέρι Ντόμπσον και ο πάλαι ποτέ ούτσι-ντέσι του Μοριχέι Ουεσίμπα πήγε πολλές φορές να διδάξει στα σεμινάρια που διοργάνωνε ο συγγραφέας.
Παρόλα αυτά, ο μισός αιώνας καταχρήσεων και καταπόνησης, σωματικής και ψυχολογικής κάποια στιγμή έστειλε τον λογαριασμό του και ο άνθρωπος που πριν από μερικά χρόνια μπορούσε να απορροφά χωρίς κανένα πρόβλημα τις πανίσχυρες τεχνικές του ιδρυτή του αϊκίντο, έφτασε σε σημείο να μην μπορεί να αναπνεύσει. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες τόσο του ίδιου όσο και των κοντινών του ανθρώπων, η εμπλοκή του ως το τέλος με την τέχνη που όπως είχε πει ο ίδιος “του είχε σώσει τη ζωή” συνέβαλε κάπως στον περιορισμό των προβλημάτων του όμως δεν κατάφερε να τα αναχαιτίσει πλήρως. Και στις 2 Αυγούστου του 1992, πέθανε μέσα σε ένα ασθενοφόρο όταν η καρδιά του υπέκυψε στην πίεση μιας ζωής γεμάτης δυσκολίες.
Ακόμα και αν δεν παρακάμψει κανείς τη σκοτεινή του πλευρά, αυτή που σκίαζε σταθερά όλη του τη ζωή, ο Τέρι Ντόμπσον έχει κερδίσει το δικαίωμα να συμπεριλαμβάνεται κάτω από τη ρουμπρίκα “πρότυπα των πολεμικών τεχνών”. Σε μια εποχή που ελάχιστοι Δυτικοί είχαν ενδιαφερθεί για το αϊκίντο αυτός όχι μόνο ενδιαφέρθηκε αλλά ενδιαφέρθηκε αρκετά ώστε να το μελετήσει κοντά στον δημιουργό του, αδιαφορώντας για τις δυσκολίες και καταφέρνοντας να αντιληφθεί λεπτομέρειες και αποχρώσεις της τέχνης που άλλοι μαθητές, ακόμα και Ιάπωνες, ακόμα και πολλά χρόνια κοντά στον Ουεσίμπα αγνοούσαν. Το γεγονός ότι δεν κατάφερε να διαδώσει την αντίληψή του για το αϊκίντο σε πολύ κόσμο είναι σίγουρα λυπηρό όμως όσοι ενδιαφερθούν να μελετήσουν την εξέλιξη της τέχνης στις ΗΠΑ, είναι αδύνατο να μη σταθούν στον ψηλόλιγνο λευκό ούτσι-ντέσι. Και να μην εκτιμήσουν το πάθος του και την αγάπη του για τον ιδρυτή του αϊκίντο και για το όραμά του για έναν καλύτερο κόσμο που πραγματώνεται μέσω της ιδιαίτερης αυτής πολεμικής τέχνης.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
