Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τίτλοι στις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες όμως δυστυχώς πολλοί άνθρωποι δεν έχουν ιδέα πώς χρησιμοποιούνται όντως αυτοί οι τίτλοι και οι τιμητικές προσφωνήσεις. Έχω δει ανθρώπους να απευθύνονται σε κάποιον λέγοντας “Σμιθ σενσέι”, “Μπομπ σενσέι”, “σενσέι Σμιθ” και “σενσέι Μπομπ” και έχω δει ανθρώπους να επιμένουν να τους απευθύνονται οι άλλοι σαν “χάνσι”, “σίχαν”, “σόκε”, “σιντόσι” και “σιντόιν”. Στην κουλτούρα του ιαπωνικού μπούντο, μόνο ένα από τα παραπάνω είναι σωστό.
Δεν υπάρχει πρόβλημα με το να σε συστήνει κανείς σαν “σενσέι” όμως το να συστήνεσαι ο ίδιος με κάποιον τίτλο φανερώνει είτε άγνοια της ιαπωνικής χρήσης, είτε εξαιρετική αλαζονεία αφού μοιάζει σαν να δίνεις τον τίτλο στον εαυτό σου. Όταν συστήνεσαι λες απλώς “Πίτερ ντέσου” ή “Λόουρι ντέσου” –οτιδήποτε άλλο είναι είτε ξιπασιά, είτε ανοησία. Ακόμα και οι αρχαιότεροι σίχαν που γνωρίζω, συστήνονται απλώς με το όνομά τους –οι κάρτες τους έχουν τους βαθμούς και τους τίτλους τους όμως όχι τις προσφωνήσεις αφού αυτές χρησιμοποιούνται από τους άλλους όταν μιλάνε για σένα, όχι κάτι που χρησιμοποιείς ο ίδιος για τον εαυτό σου. Επίσης, προσφώνηση δεν είναι οι τίτλοι όπως “σίχαν” ή “σιντόιν”.
Το “σενσέι” δεν είναι τίτλος: είναι μια τιμητική προσφώνηση όπως το “κύριος” ή το “κυρία”. Στα αγγλικά θα ακουγόταν κάπως περίεργο να συστηθεί κανείς λέγοντας “Είμαι ο κ. Μπόιλαν” και στα ιαπωνικά ακούγεται ακόμα πιο περίεργο αφού η τιμητική προσφώνηση που χρησιμοποιεί κάποιος για να σου απευθυνθεί εξαρτάται από την ηλικία σου, τη θέση σου σε σχέση με αυτόν ο οποίος σου απευθύνεται, τη συγκεκριμένη κατάσταση και τη σχέση σου μ' αυτούς. Προσωπικά μου έχουν απευθυνθεί χρησιμοποιώντας οτιδήποτε, από το “κουν” που είναι ένα υποκοριστικό που δείχνει ότι η θέση μου είναι πολύ χαμηλότερη από αυτόν που μου μιλάει, μέχρι το “σαν”, τη γενική προσφώνηση που χρησιμοποιείται για ανθρώπους με σχετικά ισότιμη θέση, μέχρι το “σάμα” που δείχνει μεγάλο σεβασμό και υπαινίσσεται υψηλή κοινωνική θέση.
Το “σενσέι” είναι μια ενδιάμεση τιμητική προσφώνηση –σημαίνει “δάσκαλος” και όποιος διδάσκει αποκαλείται “σενσέι” άσχεται αν διδάσκει βιολογία ή κολύμβηση ή κεντζούτσου ή σκέιτ-μπορντ. Ο 80χρονος καθηγητής φυσικής που κερδίζει το βραβείο Νόμπελ και ο 16χρονος δάσκαλος του σκέιτ-μπορντ είναι και οι δύο “σενσέι”· το ίδιο και οποιοσδήποτε γιατρός και πολιτικός. Πιστεύει κανείς πραγματικά ότι το να μπει έτσι στα τυφλά στην ίδια κατηγορία με τους πολιτικούς είναι κάτι ωραίο;
Πολλοί αρέσκονται να προσπαθούν να βρουν βαθιά νοήματα στα ιδεογράμματα που χρησιμοποιούνται στα ιαπωνικά. Προσωπικά δεν τρελαίνομαι ιδιαίτερα με τα κάντζι με τα οποία γράφονται οι λέξεις: η γραφή αυτή αποφασίστηκε πριν από χίλια χρόνια και παραπάνω και η πραγματική καθημερινή χρήση έχει αλλάξει έκτοτε. Αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι πώς η λέξη χρησιμοποιείται τώρα στην Ιαπωνία και όχι πώς αποφάσισε να τη γράψει κάποιος πριν από μια χιλιετία και βάλε.
Αν διδάσκεις αγγλικά στην Ιαπωνία, το “έιγο νο σενσέι” δεν είναι άσχημος τρόπος για να αναφερθείς στον εαυτό σου: είναι απλώς περιγραφή της δουλειάς σου. Ωστόσο, το “έιγο νο κιόσι” θα ήταν πιο κοντά στην τυπική ιαπωνική χρήση. Το “σενσέι” είναι ένας τίτλος που χρησιμοποιείται για να προσφωνήσει κανείς κάποιον ενώ το “κιόσι” είναι ένας τίτλος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια θέση όπως το “υδραυλικός” ή το “δάσκαλος”. Τα “χάνσι”, “σίχαν”, “σιντόσι” και “σιντόιν” είναι επίσης τίτλοι που περιγράφουν μια θέση ή μια πιστοποίηση –δεν είναι όροι που χρησιμοποιούνται ποτέ για να απευθυνθεί κανείς σε κάποιον άμεσα. Η χρήση τους σε μια συζήτηση αντιστοιχεί με το να βρίσκεται κανείς σε ένα πανεπιστήμιο και να απευθύνεται στους καθηγητές με τους πλήρεις ακαδημαϊκούς τους τίτλους: “Χαίρετε καθηγητά Σμιθ”, “καλησπέρα επίκουρε καθηγητά Νακαμούρα”, “πώς είστε λέκτορα Ρόσεν;” Ακούγεται περίεργο.
Κάτι ακόμα: γενικά δε λέμε “είμαι ο σενσέι του Χ”. Λέμε “ο Χ είναι μαθητής μου” –είναι κι αυτό μια ακόμα πολιτισμική λεπτομέρεια.
Δε μου έρχεται στο μυαλό κάποιος που βάζει το “σενσέι” στις κάρτες του και χωρίς να θέλω να ακουστώ ξιπασμένος, έχω αρκετές κάρτες από ανθρώπους με 8 νταν, από αρκετούς χάνσι και σίχαν (αν κυκλοφορείς στους κύκλους του μπούντο στην Ιαπωνία για λίγο καιρό, αναπόφευκτα μαζεύεις κάμποσες: πρόκειται για ένα συνηθισμένο μέρος της κοινωνικής συναναστροφής και δε σημαίνει ότι στην πραγματικότητα ξέρεις κάποιον ή ότι εσύ ο ίδιος έχεις καμιά ιδιαίτερη σημασία.) Αν έχεις κάποιον τίτλο που σου έχει απονεμηθεί από κάποια οργάνωση –όπως οι τίτλοι κιόσι, χάνσι ή σίχαν- μπορείς να τον συμπεριλάβεις στην κάρτα σου –αυτό αντιστοιχεί με το να βάζεις στην κάρτα σου το Ph.D. σου. Είναι ένας τίτλος που σου έχει απονείμει μια οργάνωση όμως δεν υποστηρίζεις ότι οι άλλοι θα πρέπει να τον χρησιμοποιούν όταν σου απευθύνονται. Συνήθως οι τίτλοι αυτοί συνοδεύονται από κάποιο βαθμό νταν π.χ. “νάνανταν κιόσι” ή “χάτσινταν χάνσι”. Όμως παρόλα αυτά, δεν έχω δει ποτέ σε κάρτα το “σενσέι”.
Έτσι χρησιμοποιούνται οι τιμητικές προσφωνήσεις σε μια συζήτηση: το “σενσέι” είναι μια τιμητική προσφώνηση όπως το “κύριος” ή το “κυρία” όμως επειδή είναι ιαπωνική και κάνουμε ιαπωνικές τέχνες, πρέπει να πάει ΜΕΤΑ το όνομα του ατόμου. Παρακαλώ, προσέξτε το αυτό και μη μου πείτε “Εδώ είναι Αμερική”. Το ξέρω ότι είναι Αμερική όμως ασκούμαστε σε ιαπωνικές τέχνες οπότε χρησιμοποιήστε τις λέξεις σωστά για την τέχνη στην οποία ασκείστε. Αν ασκείστε στην πυγμαχία ή την πάλη, χρησιμοποιήστε τις λέξεις που είναι κατάλληλες για εκεί –το ίδιο και αν κάνετε ξιφασκία ή σαβάτ.
Η λάθος χρήση τιμητικών προσφωνήσεων και τίτλων είναι καμπανάκι: αν κάποιος ισχυρίζεται ότι έχει κάποιον βαθμό ή ότι διδάσκει ιαπωνικά μπούντο και δεν ξέρει απλά πράγματα όπως η σωστή χρήση των προσφωνήσεων και των τίτλων, καλό είναι να τον αντιμετωπίσει κανείς με επιφύλαξη. Δε χρειάζεται και πολλή προσπάθεια για να μάθει κανείς πώς χρησιμοποιούνται αυτά τα πράγματα και αν κάποιος δεν μπορεί να το κάνει σωστά, αυτό μου λέει ότι στην πραγματικότητα το άτομο αυτό δεν έχει ιδιαίτερη εμπειρία με το ιαπωνικό μπούντο.
Παρακαλώ λοιπόν, δείξτε ότι ξέρετε για την εθιμοτυπία των τεχνών που κάνετε όσα ξέρετε και για τις τεχνικές και χρησιμοποιήστε σωστά τους τίτλους και τις τιμητικές προσφωνήσεις.
Πίτερ Μπόιλαν
Ο Πίτερ Μπόιλαν ασχολείται με τις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες από το 1986 και είναι κάτοχος 5ου νταν ιάιντο, 4ου νταν τζόντο και 3ου νταν Κόντοκαν Τζούντο ενώ παράλληλα μελετάει Σίντο Μούσο Ρίου Τζο και Σίντο Χατακάγκε Ρίου Χέιχο. Έχει ζήσει 7 χρόνια στην Ιαπωνία την οποία και συνεχίζει να επισκέπτεται τακτικά για την εξάσκησή του και από το 1998 λειτουργεί παράλληλα με την κανονική του δουλειά ως στέλεχος ιαπωνικών επιχειρήσεων στις ΗΠΑ, το ηλεκτρονικό κατάστημα ειδών πολεμικών τεχνών Mugendo Budogu (https://www.budogu.com/). Τέλος, διατηρεί το μπλογκ «The Budo Bum» στο οποίο αναρτήθηκε αρχικά το παραπάνω κείμενο (http://budobum.blogspot.jp/2014/06/sensei-kyoshi-hanshi-shihan-budo-titles.html)
