Το μπούντο, όπως και κάθε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα διαθέτει αρκετά καθάρματα, ψεύτες και απατεώνες –υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που αν και δεν εμπλέκονται σε παράνομες δραστηριότητες υστερούν πολύ (πάρα πολύ) σε θέματα ηθικής και πνευματικότητας. Πώς το αντιμετωπίζει καθένας αυτό είναι δικό του κουλεάνα (ή “ευθύνη” όπως λέμε στα χαβανέζικα) όμως ο εαυτός σου είναι κάτι με το οποίο ζεις οπότε δε θα πρέπει να του λες ψέματα για τις επιλογές που κάνεις.
Μας αρέσει να θεωρούμε ότι όλη η συζήτηση περί του πώς οι πολεμικές τέχνες είναι μια δραστηριότητα που βελτιώνει τη διανοητική, την πνευματική και τη σωματική υγεία του ατόμου είναι αλήθεια και ως κάποιο σημείο συμμερίζομαι κι εγώ την πεποίθηση αυτή. Όμως το μπούντο παραμένει μια ανθρώπινη εμπειρία και οι άνθρωποι κάνουν σφάλματα.
Γράφω αυτό το κείμενο επειδή σε ένα δημοφιλές σάιτ που συμμετέχω σχετικά με το μπούντο, εμφανίστηκε ένα θέμα σχετικά με μια ιαπωνική ρίου η οποία διαθέτει μερικές κάπως δυσάρεστες σχέσεις με ανθρώπους που κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έκαναν πράγματα που θεωρούνται εγκλήματα πολέμου –πράγματα όπως οι εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες αιχμαλώτων και πολιτών ή η χρήση αμάχων για την εκπαίδευση στη χρήση της ξιφολόγχης. Σαφώς, όχι πολύ ωραία πράγματα.
Υπήρξαν επιχειρήματα και από τις δύο πλευρές, από τη μια από τους υποστηρικτές και τους μαθητές της ρίου και από την άλλη από αυτούς που δεν μπορούν με τίποτα να ανεχθούν αυτή τη σχέση. Υπήρξαν ακόμα αναφορές σε συμψηφισμούς και σε “ευκαιριακή ηθική” –απόψεις που υποστήριζαν ότι η Αμερική έριξε τις ατομικές βόμβες και τελειοποίησε την τέχνη των βομβαρδισμών με εμπρηστικές βόμβες σκοτώνοντας εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες, άντρες, γυναίκες και παιδιά οπότε όλοι είναι ένοχοι για κάτι. Και βεβαίως ακούστηκε και εκείνο η παλιά δικαιολογία που λέει “Τότε ήταν πόλεμος και αυτά συμβαίνουν στον πόλεμο”.
Δεν πρόκειται καν να το ακουμπήσω αυτό το θέμα. Εκείνο που με ενοχλεί πραγματικά είναι ότι, απ' ό,τι φαίνεται, κάποιοι από αυτούς που διέπραξαν τις θηριωδίες αυτές είναι περήφανοι που το έκαναν –τότε έχω πρόβλημα. Ναι, στον πόλεμο συμβαίνουν διάφορα. Η Αμερική ήταν “ο καλός” στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο όμως αυτό δε συγχωρεί πράγματα που έκανε η χώρα μας και που είναι ηθικά απεχθή απλώς και μόνο επειδή η άλλη πλευρά ήταν “ο εχθρός”. Ο βομβαρδισμός της Δρέσδης, ο αφανισμός ζωών αμάχων από τα αμερικανικά βομβαρδιστικά, ο φόνος πολιτών της Οκινάουα μεταξύ των οποίων κάποιοι ήταν συγγενείς μου –όλα αυτά τα γεγονότα δεν πρέπει να εκθειάζονται καθώς εκεί εμφανίζεται η ηθική χρεοκοπία. Συνέβησαν, ήταν άσχημα και ας προσευχηθούμε ότι δε θα ξανασυμβούν. Όμως θα ξανασυμβούν και μόνο οι προσπάθειές μας να απαλύνουμε τις επιπτώσεις του πολέμου είναι αυτό που μας διαφοροποιεί από τον εχθρό, από εκείνους δηλαδή που δε δίνουν δεκάρα για το αν βάζουν τους άμαχους σε κίνδυνο ή αν τους χρησιμοποιούν σαν ανθρώπινες ασπίδες ή αν τους σκοτώνουν τυχαία επειδή είναι “εύκολοι στόχοι”. Η ηθική μας και οι αρχές μας είναι τα μόνα πράγματα που μας διαφοροποιούν από αυτούς που θεωρούμε εχθρούς μας.
Όπως το αντιλαμβάνομαι, οι οργανώσεις του ιάι της Τογιάμα-ρίου στήριξαν τις μεθόδους χρήσης του ξίφους τους στην εκπαίδευση που έλαβαν οι πρώην αξιωματικοί στη σχολή του παλιού Ιαπωνικού Αυτοκρατορικού Στρατού, το Ρικουγκούν Τογιάμα Γκάκο· δημιούργησαν μια σύγχρονη μέθοδο χρήσης του ξίφους στιλ κατάνα όταν στην εξέγερση της Σατσούμα ανακάλυψαν ότι τα δυτικού τύπου ξίφη δεν ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικά απέναντι στους ξιφομάχους της Τζίγκεν-ρίου. Ο ιαπωνικός στρατός, παρατήρησε ακόμα ότι στις μάχες των χαρακωμάτων του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου οι ξιφολόγχες (εξ ου και το τζούκεν-τζούτσου) ή το ξίφος κατάνα ήταν πιο αποτελεσματικά έναντι του ξίφους ξιφασκίας που χρησιμοποιείται με το ένα χέρι. Όλα αυτά οδήγησαν στην επαν-εμφάνιση ενός λεπιδοφόρου όπλου σε στιλ κατάνα με απλουστευμένες και πιο “πρακτικές” τεχνικές.
Όπως μου έλεγε ένας γνωστός μου, οι περισσότεροι από τους ιδρυτές της σύγχρονης Τογιάμα-ρίου ήθελαν να κρατήσουν τις πρακτικές τεχνικές και να κάνουν τη σχολή πραγματικό μπούντο όμως έλπιζαν να κρατήσουν μακριά τις διασυνδέσεις με τον αυτοκρατορικό στρατό και με τον εθνικισμό και τον φανατικό ιμπεριαλισμό που έφερε την Ιαπωνία στον πόλεμο που την κατέστρεψε. Και απ' ό,τι φαίνεται τα κατάφεραν δημιουργώντας μια διεθνή οργάνωση που δίνει έμφαση στα ίδια πράγματα που δίνουν και τα άλλα μπούντο: τον υγιή νου, το υγιές σώμα και το υγιές πνεύμα.
Υπήρξαν ωστόσο και κάποια άτομα που ήταν αμετανόητα ή που τόνιζαν τον επιθετικό και φασιστικό σοβινισμό που στοιχειώνει τα χαμηλότερα επίπεδα των ιαπωνικών πολεμικών τεχνών. Οι μαθητές τους προσπαθούν να διώξουν μακριά τη δύσοσμη εριστικότητα των ανθρώπων αυτών όμως κατά τη δική μου άποψη, θα πρέπει να υπάρχει ένα είδος ηθικής πυξίδας: είτε ανέχεται κανείς τις δηλώσεις αυτών των ανθρώπων και συνεπώς τη θέση τους απέναντι στις ιαπωνικές θηριωδίες όχι. Εγώ δεν τις ανέχομαι και αυτή είναι η δική μου ηθική πυξίδα.
Όμως ο εσωτερικός κώδικας ηθικής δε σταματάει απλώς στο ρόλο που έπαιξε μια πολεμική τέχνη στις φρικαλεότητες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν ένας δάσκαλος είναι εμφανώς βάναυσης, σοβινιστής, σαδιστής, άπληστος ή ανήθικος, τον δικαιολογείς και αυταπατάσαι λέγοντας “Μα το μόνο που έχει σημασία είναι η προπόνηση, τίποτα άλλο”; Όχι, ΠΟΤΕ δεν έχει σημασία μόνο η προπόνηση. Η ανήθικη ή βάναυση συμπεριφορά ενός δασκάλου θα σε επηρεάσει και μάλλον γρήγορα παρά αργά –όπως λέει και η παροιμία, αν κοιμηθείς παρέα με σκύλους, ξυπνάς με τσιμπούρια (εκτός αν πρόκειται για τον δικό μου σκύλο: του κάνω τακτικά μπάνιο οπότε δεν έχει τσιμπούρια!)
Ένας φίλος μου έκανε οικονομίες για χρόνια προκειμένου να πάει στην Ιαπωνία και να ασκηθεί στο αϊκίντο. Τελικά έγινε δεκτός στο ντότζο ενός πολύ, πολύ διάσημου δασκάλου και αισθάνθηκε ότι ήταν στον παράδεισο του μπούντο μέχρι που άρχισε να προσέχει ότι πολλοί από τους συμμαθητές του τραυματίζονταν συστηματικά από τον δάσκαλο. “Πρέπει να μην έκανα καλό ουκέμι” έλεγαν ή θεωρούσαν ότι έφταιγαν αυτοί που δεν είχαν καλή θέση την ώρα που εφάρμοζε ένα κλείδωμα όμως οι τραυματισμοί ήταν συνεχόμενοι, ειδικά στους ξένους μαθητές –μιλάμε για εξαρθρωμένους ώμους, αγκώνες και καρπούς, για μώλωπες και για μαυρισμένα μάτια. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν θύματα κακοποίησης και όπως πολλοί που βρίσκονται στη θέση αυτή, δικαιολογούσαν αυτόν που τους κακοποιούσε. Ήταν λοιπόν θέμα χρόνου μέχρι που ο φίλος μου συνειδητοποίησε ότι επρόκειτο να βρεθεί κι αυτός με τραυματισμούς παρότι ως τότε την είχε γλιτώσει χάρη στο ότι ήταν νέος, πολύ δυνατός και αρκετά σκληρός –παρόλα αυτά, η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει για το δικό του σύστημα αξιών ήταν όταν έμαθε ότι ο διάσημος δάσκαλος, ο οποίος ήταν παντρεμένος, κοιμόταν με διάφορες μαθήτριες στο δωμάτιο πάνω από το ντότζο. Μετά από αυτό έφυγε και κατέληξε σε μια πολύ καλύτερη κατάσταση με καλύτερους δασκάλους στο Αϊκικάι Χόμπου στο Τόκιο και αργότερα με δασκάλους διαφόρων κορίου.
Ένας άλλος γνωστός μου δαπάνησε χιλιάδες δολάρια για να μελετήσει με έναν δάσκαλο για τον οποίο πίστευε ότι ήταν αυθεντικός δάσκαλος κορίου –έχτισε μάλιστα και δικό του ντότζο για να στεγάσει την προπόνησή του. Όμως όταν ήρθε σε επαφή με άλλα μέλη της κοινότητας των κορίου, ανακάλυψε ότι οι περισσότεροι διαπιστευμένοι ασκούμενοι θεωρούσαν ότι ο δάσκαλός του είναι απατεώνας. Τα στοιχεία που του παρουσίασαν ήταν τόσο ακλόνητα που ήρθε σε επαφή με τον δάσκαλό του –εκείνος αρχικά αρνήθηκε κατηγορηματικά όσα του καταλόγιζαν, μετά απέφυγε να απαντήσει σε συγκεκριμένες ερωτήσεις για την εγκυρότητα της υποτιθέμενης ρίου του και τελικά παραδέχτηκε ότι το όλο πράγμα το είχε επινοήσει ο ίδιος, όμως είπε στον γνωστό μου ότι δε θα το παραδεχόταν μπροστά σε άλλους ακόμα και αν τον έβαζαν να ορκιστεί. Ο γνωστός μου αναστατώθηκε –θα έπρεπε να σιωπήσει εν γνώσει του ψέματος ή να σηκωθεί και να φύγει και να βρεθεί σε αχαρτογράφητα νερά, χωρίς τις διασυνδέσεις, τις φιλίες και τα χρήματα που είχε επενδύσει στο σύστημα αυτό όλα τα προηγούμενα χρόνια;
Τελικά επέλεξε το αβέβαιο μέλλον της αλήθειας από το να συνεχίσει να ζει ένα ψέμα όμως και στη δική του περίπτωση τα πράγματα αποδείχθηκε ότι έγιναν για καλό: ήρθε σε επαφή με άλλους ασκούμενους σε κορίου και τώρα έχει μια πολύ καλή σχέση με αρκετούς από αυτούς, μαθαίνοντας παραδοσιακές και αυθεντικές κορίου, με το δικό του ντότζο και χωρίς τη σκιά ενός αυταρχικού και ανειλικρινούς σενσέι.
Αυτό που θέλω να πω είναι ότι έχοντας κανείς μια ισχυρή ηθική είναι συνήθως καλύτερο από το να είναι υποκριτής ή ανήθικος: τα πράγματα θα του βγουν σε καλό καθώς απ' ό,τι φαίνεται, οι κανόνες της καρμικής ανταπόδοσης λειτουργούν. Αν κανείς χρησιμοποιήσει την ηθική του πυξίδα στην εξάσκησή του στο μπούντο, αντί να την αφήσει στην πόρτα του ντότζο, έχει πολλές πιθανότητες μακροχρόνια να βρεθεί πολύ ωφελημένος.
Γουέιν Μουρομότο
Μετάφραση: Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
Ο Γουέιν Μουρομότο ασκείται επί δεκαετίες στις σύγχρονες πολεμικές τέχνες (σινμπούντο) και στις κλασσικές πολεμικές τέχνες (κορίου) και αυτή τη στιγμή είναι μαθητής της Μπίτσουντεν Τακεούτσι-ρίου και της Μούσο Τζίκιντεν Έισιν-ρίου. Στο παρελθόν έχει εργαστεί σαν δημοσιογράφος και σαν δάσκαλος και πλέον είναι καθηγητής τεχνών και computer graphics σε ένα πανεπιστήμιο στη Χαβάη. Παράλληλα διατηρεί το μπλογκ «The Classic Budoka» στο οποίο αναρτήθηκε αρχικά το παραπάνω κείμενο (
https://classicbudoka.wordpress.com/2014/08/08/109-having-a-moral-compass-in-budo/)
Το παραπάνω άρθρο είναι πνευματική ιδιοκτησία του Γουέιν Μουρομότο και δημοσιεύεται στα ελληνικά κατόπιν συμφωνίας με τον ίδιο. Τα αποκλειστικά δικαιώματα για την ελληνική μετάφραση ανήκουν στον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών με τον οποίο θα πρέπει να υπάρξει συνεννόηση για οποιαδήποτε ανατύπωσή της.
