Αν ο ένας από τους τρεις μεγάλους ιδρυτές των πολεμικών τεχνών, ο Μοριχέι Ουεσίμπα του αϊκίντο ήταν ο παραδοσιακός και εκκεντρικός οραματιστής και ο άλλος, ο Τζίγκορο Κάνο του τζούντο, ο εκσυγχρονιστής και ρεαλιστής εκπαιδευτικός, πού βρίσκεται ο τρίτος, ο Γκιτσίν Φουνακόσι (1868-1957), πατέρας του σύγχρονου καράτε; Σίγουρα ήταν πιο μορφωμένος από τον Ουεσίμπα αλλά πολύ λιγότερο από τον Κάνο και κατά πάσα πιθανότητα από άποψη ρεαλιστικής αντιμετώπισης της πραγματικότητας ήταν πιο κοντά στον ιδρυτή του τζούντο από ό,τι στον ιδρυτή του αϊκίντο όμως διαβάζοντας κανείς τα κείμενά του βλέπει σημαντική απόσταση και από τους δύο σύγχρονούς του. Μάλλον αυτό θα πρέπει να αποδοθεί στο ότι αντίθετα μ’ αυτούς, ο Φουνακόσι ήταν προϊόν μιας άλλης κουλτούρας, αυτής της Οκινάουα.
Για τους σημερινούς επισκέπτες της Ιαπωνίας, η Οκινάουα δεν είναι παρά ένας ακόμα νομός του ιαπωνικού κράτους∙ η πολύ επιφανειακή αυτή προσέγγιση ανατρέπεται ακαριαία μόλις κανείς πατήσει το πόδι του σε κάποιο από τα 60 νησιά του αρχιπελάγους. Το κλίμα είναι διαφορετικό και πλησιάζει το τροπικό, η γλώσσα είναι διαφορετική (όταν οι παλιοί ντόπιοι μιλούν μεταξύ τους, οι Ιάπωνες τους καταλαβαίνουν με δυσκολία –ή καθόλου), η κουλτούρα είναι διαφορετική και οι επιρροές από την Κίνα (τα νοτιότερα νησάκια της Οκινάουα απέχουν πολύ λιγότερο από την Ταϊβάν παρά από την Ιαπωνία) είναι εξόφθαλμες. Και παρότι το 1868 που γεννήθηκε ο Φουνακόσι στο Σούρι, κοντά στη Νάχα τη σημερινή πρωτεύουσα της Οκινάουα στην Ιαπωνία είχε μόλις ανέβει στο θρόνο ο αυτοκράτορας Μέιτζι, ο δικός του τόπος θα χρειαζόταν ακόμα 4 χρόνια μέχρι να περάσει από την κατάσταση της φορολογικής υποτέλειας στην Ιαπωνία, στην πλήρη ενσωμάτωσή του στη χώρα.
Ο Φουνακόσι υπήρξε γόνος μιας οικογένειας πετσίν –οι πετσίν ήταν το τοπικό αντίστοιχο των σαμουράι ως προς την οικονομική, διοικητική και κοινωνική τους θέση. Αυτό του εξασφάλισε μεγαλύτερη πρόσβαση στη μόρφωση και παρότι δεν κατάφερε να γίνει γιατρός όπως επιθυμούσε, μπόρεσε να γίνει δάσκαλος και να διατηρήσει ένα σχετικό στάτους στην κοινωνία της Νάχα. Το στάτους αυτό ενισχυόταν τόσο από τις λογοτεχνικές του ανησυχίες (υπέγραφε τη ποίησή του με το ψευδώνυμο «Σότο» από το οποίο προέρχεται και η ονομασία των στιλ καράτε Σότοκαν και Σοτοκάι) όσο και από την εμπλοκή του στο σύστημα αυτοάμυνας για πολίτες που ήταν αρκετά διαδεδομένο μεταξύ των πετσίν –το σύστημα τότε λεγόταν απλώς «τε» (ή «χέρι») όμως ένας από τους δασκάλους του Φουνακόσι, ο Άνκο Ιτόσου (1831-1915) το αποκαλούσε «καράτε» όπου το πρώτο ιδεόγραμμα (唐) σήμαινε «Κίνα». Η αντικατάσταση του ιδεογράμματος αυτού με το ομόηχο «空» που σημαίνει «κενό» (μια από τις βασικές έννοιες του βουδισμού) πιστώνεται επίσης στον Φουνακόσι.
Φυσικά μια απλή γραμματική/ετυμολογική παρέμβαση δεν είναι αρκετή για να δικαιολογήσει τον τίτλο του «πατέρα του καράτε»: ο Φουνακόσι έκανε πολύ περισσότερα πράγματα για τη διάδοση και την εξέλιξη της τέχνης που παρέλαβε απ τον Ιτόσου και τον Άνκο Αζάτο (1827-1906) από το να της χαρίσει ένα όνομα. Ήδη από τη δεκαετία του 1910 θεωρούταν από τους σημαντικούς δασκάλους της γενιάς του και από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 ξεκίνησε τη μετάδοση της τέχνης στην κυρίως Ιαπωνία∙ όπως έγινε και με τον Τζίγκορο Κάνο (ο οποίος παρεμπιπτόντως τον βοήθησε πολύ στα πρώτα του βήματα καθώς το δικό του εγχείρημα είχε ήδη σταθεί για τα καλά στα πόδια του) η προσπάθεια του Φουνακόσι υποβοηθήθηκε πολύ από την πολιτική συγκυρία της εποχής. Μια περίοδος ανόδου του μιλιταρισμού αναπόφευκτο είναι να δει με συμπάθεια κάθε τι που (αυτό)αποκαλείται «πολεμικό» ή «μαχητικό».
Όπως και οι άλλοι δύο ιδρυτές (αλλά και αρκετοί μεγάλοι δάσκαλοι πολεμικών τεχνών εκείνης της εποχής) ο Φουνακόσι προσπάθησε να κρατήσει μια απόσταση από την πολεμική προσπάθεια της Ιαπωνίας την περίοδο 1930-1945 –ο βαθμός στον οποίο το πέτυχε είναι, ίσως, συζητήσιμος όμως ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει το πάθος του να εξελίξει και να διαδώσει την κληρονομιά του τόπου του τόσο εντός Ιαπωνίας όσο και, μετά τον πόλεμο, εκτός αυτής. Τόσο ο ίδιος, όσο και ο γιος του Γκίγκο (1906-1945) στον οποίο έχουμε αναφερθεί και ξεχωριστά στον πανελλήνιο οδηγό πολεμικών τεχνών(δείτε
εδώ), αφιέρωσαν πραγματικά τη ζωή τους στο καράτε –μια μικρή αναζήτηση στο Ίντερνετ, φέρνει πίσω φωτογραφίες του σε επιδείξεις από τη δεκαετία του 1950, όταν ο Φουνακόσι ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, 82 ετών. Και απ’ ό,τι λένε οι διάφορες μαρτυρίες που σώζονται, ο δάσκαλος από την Οκινάουα δεν έχασε ποτέ την αυστηρότητα που ταυτίζει κανείς με το επάγγελμά του.
Όπως και ο Ουεσίμπα, ο Φουνακόσι έζησε για να δει την Ιαπωνία να τραυματίζεται σχεδόν θανάσιμα από τον πόλεμο, να ανανήφει από την καταστροφή και να αντιμετωπίζει τη νέα πραγματικότητα. Ίσως να εγκατέλειψε τον κόσμο με τη θλίψη ότι η ιδιαίτερή του πατρίδα, η Οκινάουα παρέμενε υπό αμερικανική κατοχή (η Οκινάουα επέστρεψε στην Ιαπωνία το 1972 ενώ ακόμα μαινόταν ο πόλεμος του Βιετνάμ), όμως ήταν αρκετά ευφυής για να αντιληφθεί ότι η κατάκτηση ήταν αμοιβαία: η τέχνη στη διάδοση της οποίας υπήρξε πρωταγωνιστής, είχε ήδη κινήσει το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινότητας και η αφθονία των στιλ, δύο από τα οποία (Σότοκαν και Σοτοκάι) τον θεωρούν άμεσο ιδρυτή τους εξασφάλιζε ότι η εξέλιξή της δε θα σταματούσε ποτέ.
Πολλά έχουν λεχθεί και γραφτεί για τη θέση του Φουνακόσι απέναντι στους αγώνες καράτε: όπως και ο ιδρυτής του αϊκίντο, ο πατέρας του σύγχρονου (τουλάχιστον) καράτε προτιμούσε να βλέπει την τέχνη του σαν μαχητική και την εξάσκηση σ’ αυτή μέρος μιας διαδρομής για τελειοποίηση του ατόμου. Πιθανότατα ο διάλογος –και ο αντίλογος!- για τις αρετές της μιας, της λεγόμενης και «παραδοσιακής» προσέγγισης έναντι της άλλης, της «αγωνιστικής» δεν πρόκειται να σταματήσει ποτέ όμως το βέβαιο είναι ότι ο στόχος που έκανε τον χαμηλών τόνων δάσκαλο από την Οκινάουα να μετοικήσει στο Τόκιο, έχει ήδη επιτευχθεί. Για πολλούς ανθρώπους, ακόμα και σήμερα, «πολεμικές τέχνες» σημαίνουν «καράτε» και ο άνθρωπος που συνέβαλλε αποφασιστικά στην ταύτιση αυτή ήταν αναμφίβολα ο Γκιτσίν Φουνακόσι.
Γρηγόρης Α.Μηλιαρέσης
