Ο Μπασό - που δεν ήταν αυτό το πραγματικό του όνομα, μπασό είναι στα ιαπωνικά η μπανανιά, και εκείνος είχε μια μπανανιά στον κήπο του άκαρπη, εύθραυστη σαν και τον ίδιο, ταυτίστηκε λέγεται κι έτσι πήρε τ’ όνομά της - ο Μπασό λοιπόν που ήτανε γιος σαμουράι, ακολούθησε έναν δρόμο μοναχικό, καλλιτεχνικό, ήτανε ποιητής. Γι’ αυτόν το δρόμο μπορείς να πεις ότι βρίσκεται στον αντίποδα του πολέμου, διότι, λένε πολλοί, τι σχέση έχει η ποίηση με τις εχθροπραξίες. Όταν όμως ο πόλεμος έγινε τέχνη μέσα στο ντότζο, ξεκίνησε τότε το μπέρδεμα.
Αλλά ας τα πάρω τα πράγματα απ’ την αρχή. Ο Μπασό πρώτος έφτιαξε χαϊκού, την πιο σύντομη μορφή ποίησης στον κόσμο:
Χλόη θερινή κ’ εκείνοι πολεμούσαν όνειρο ήτανΑυτό είναι ένα χαϊκού, φτιαγμένο για να κόβει, εύστοχα και γρήγορα σαν κατάνα. Ο Μπασό ταξίδευε πολύ και κρατούσε ημερολόγια ταξιδιωτικά. Τα γέμιζε με τις εμπειρίες του, εκεί ανάμεσα έγραφε και κανέναν στίχο. Βρέθηκε λοιπόν μπροστά σ’ ένα λιβάδι, κάποτε σ αυτό το ειρηνικό θερινό πράσινο είχε γίνει μια μάχη σώμα με σώμα, οι ψυχές όμως δεν αφήνουν ίχνη για μας τους ζωντανούς, γι’ αυτό του φαίνεται σαν όνειρο έτσι που βλέπει τώρα το τοπίο παραδομένο στο θέρος. Με δυο κουβέντες λοιπόν ζωγραφίζει ένα ζωντανό πεδίο μάχης, την απαλή καλοκαιρινή αύρα πάνω στα χορτάρια, και την αίσθηση του χρόνου που σαρώνει το παρελθόν σε όνειρο.
Στο ιάιντο μας λέγανε θυμάμαι για ένα σενάριο που πρέπει να έχω στο μυαλό όταν εκτελώ τα κάτα, να βλέπω μπροστά μου την ιστορία και τον αντίπαλο. Την ίδια απαίτηση έχει και ο ιαπωνικός χορός Μπούτο, αλλά εκεί το πνεύμα εκπαιδεύεται στην πλήρη μεταμόρφωση μέσα στο περιβάλλον. Ομολογώ λοιπόν, επιστρέφοντας στο σπαθί, ότι δυσκολεύτηκα πολύ να δω μπροστά μου τον εχθρό, μεγαλωμένη ειρηνικά, κακομαθημένα, ποτέ δε βρέθηκα σε θέση φυσικής άμυνας. Ακόμα περισσότερο δε μπορώ να φέρω στο μυαλό αυτή την εικόνα, ότι κόβω κάποιον στα δύο, είναι κάτι που δεν κατάφερα ποτέ, και νόμιζα πως ήμουν απλώς ξεροκέφαλη, αρνιόμουν ή δεν έφτανε η φαντασία τόσο μακριά απ’ το εδώ και το τώρα.
Ρώτησα λοιπόν τον μεγάλο δάσκαλο Οντά απ’ την Ιαπωνία, τι να κάνω βρε δάσκαλε. Μου χαμογέλασε εκείνος όλο επιείκεια και είπε: ασχολείσαι μόλις τρία χρόνια με το ιάιντο. Τώρα απλώς σκέψου ότι παίζεις σε ταινία με σαμουράι, είσαι ο Τοσίρο Μιφούνε, ή ακόμα καλύτερα σαν τα παιδάκια που παίζουν στο δρόμο για πλάκα με τα σπαθάκια τους τα ξύλινα. Με καθησύχασε η απάντησή του, ζητούσε από εμένα ταπεινή και προσγειωμένη προσέγγιση.
Μέσα σ’ αυτό το σύντομο χαϊκού του Μπασό, τις δυο αντιθετικές εικόνες, όπου το τοπίο και το παρόν αναμετριόνται με την εικόνα των ανθρώπων που αλληλοσκοτώνονται – να λοιπόν που το λευκό δείχνει ακόμα φωτεινότερο δίπλα στο μαύρο - ανακάλυψα μετά από χρόνια πως ο δάσκαλος Οντά είχε δίκιο. Ξεκινάς μικρός και άγουρος, σαν παιδάκι που παίζει στο δρόμο μέσα στην ειρηνική θερινή χλόη, γιατί αυτός είσαι, δεν είσαι ο Μουσάσι, ούτε σογκούν του μεσαίωνα, και επιτρέπεις στην εξάσκηση να σε οδηγήσει σιγά-σιγά κάποια στιγμή σε έναν προορισμό που μοιάζει με όνειρο και τον ανακαλύπτεις σταδιακά. Δεν ξέρω να μιλήσω γι’ αυτόν, πιστεύω όμως ότι είναι για τον καθένα διαφορετικός.
Στο δρόμο νοσώ τα όνειρά μου τρέχουν στην άγονη γηΈτσι αποχαιρέτησε ο Μπασό το δικό του δρόμο στον κόσμο αυτό… ακόμα ψαχουλεύοντας νοσώ κι εγώ στον δικό μου, πιστεύω όμως, σε αντίθεση με τα όσα συναντώ συχνά στην πράξη, πως οι περισσότερες πολεμικές τέχνες δημιουργήθηκαν για να προάγουν και να παράγουν ειρήνη, να κατευνάσουν τα πάθη και να εξημερώσουν τα άγρια ένστικτα, χρησιμοποιώντας ως όργανο το ίδιο το πολεμικό ένστικτο, που μέσα στον άντρα υπάρχει πιο έντονο εκ φύσεως απ’ ό,τι στη γυναίκα, και μόνο η τέχνη, η πειθαρχία και η επαφή με την πραγματικότητα μπορεί να το εξημερώσει. Γιατί όταν επιβάλλεσαι στον εαυτό σου, δεν έχεις μετά ανάγκη να επιβληθείς σε κανέναν άλλον.
Άντα Μαργαρίτη
Η
Άντα Μαργαρίτη γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Δικηγορεί και μεταφράζει σε συνεργασία με το ιαπωνικό προξενείο, μιλάει πέντε γλώσσες και γράφει και επιμελείται νομικά εγχειρίδια. Παράλληλα δραστηριοποιείται στην ενίσχυση των εικαστικών τεχνών ενώ έχει ασκηθεί στην παραδοσιακή πολεμική τέχνη της ιαπωνικής σπαθασκίας (ιάιντο). Τον Ιούνιο του 2014 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις γιαλός δίγλωσση ελληνοϊαπωνική ποιητική έκδοση με τον τίτλο "Εποχές", η οποία περιέχει επιλεγμένα χαϊκού του Ματσούο Μπασό σε δική της μετάφραση απευθείας απ' τα ιαπωνικά. Ο Μπασό (1644-1694) είναι ο πρώτος διδάξας και ίσως ο σπουδαιότερος συνθέτης της λακωνικής αυτής ποίησης στην Ιαπωνία.
Διαβάστε περισσότερα για το βιβλίο
«Εποχές»
