«Αποφάσισα να μην παντρευτώ και να κάνω οικογένεια –χάραξα τη γραμμή της ζωής μου τη στιγμή που πήρα την απόφαση να παντρευτώ το τζούντο» λέει σιγανά και κομπιαστά η 95χρονη Κέικο Φουκούντα μιλώντας με μια φίλη και μαθήτριά της, «όμως», και εκεί ξεσπάει σε κλάματα «δεν είχα φανταστεί πόσο μακρύς θα ήταν αυτός ο δρόμος». Ο δρόμος της Κέικο Φουκούντα ήταν πράγματι μακρύς: έζησε 99 χρόνια και 3 μήνες και τα 78 από αυτά τα πέρασε πάνω στα τατάμι του τζούντο, στην Ιαπωνία, στις ΗΠΑ και σχεδόν σε όλον τον κόσμο κάνοντας προπόνηση, διδάσκοντας και διαδίδοντας τις αρχές του δασκάλου της, του ιδρυτή του τζούντο, Τζίγκορο Κάνο (1860-1938) αλλά και τη δική της φιλοσοφία για το τζούντο και τη ζωή που συνοψίζεται στην εμβληματική της έκφραση «τσουγιόκου, γιασασίκου, ουτσοκουσίκου» ή, περίπου «δυνατά, απαλά, όμορφα».
Κοιτάζοντας προς τα πίσω τα χρόνια της Κέικο Φουκούντα (1913-2013) θα μπορούσε να πει κανείς ότι η γραμμή της ζωής της είχε χαραχτεί πριν η ίδια αποφασίσει να την αφιερώσει στο τζούντο. Ο παππούς της, ο Φουκούντα Χατσινοσούκε (1826-1879) ήταν σαμουράι και δάσκαλος του ζίου-ζίτσου της Τέντζιν Σίνγιο-ρίου και παρότι δε δίδαξε ποτέ την εγγονή του (οι κοπέλες των καλών οικογενειών τότε, όπως και σήμερα, μάθαιναν καλλιγραφία, ανθοσυνθέσεις και τελετή του τσαγιού περιμένοντας να τους επιλέξουν σύζυγο οι γονείς τους), δίδαξε έναν νεαρό με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα κλασικά συστήματα πάλης. Ο νεαρός λεγόταν Τζίγκορο Κάνο και συνδυάζοντας τις διδασκαλίες της Τέντζιν Σίνγιο-ρίου και της Κίτο-ρίου που μελέτησε αργότερα, ξεκίνησε το 1882 τη δική του σχολή την οποία ονόμασε «Κόντοκαν» για να διδάξει τη δική του ερμηνεία του ζίου-ζίτσου που την ονόμασε «Κόντοκαν Τζούντο».
Ακόμα και μια επιπόλαια ανάγνωση στα κείμενα του Κάνο αρκεί για να αντιληφθεί κανείς ότι ο δημιουργός του τζούντο δεν είχε εξαρχής καμία πρόθεση να αποκλείσει τις γυναίκες από τη μελέτη της τέχνης του∙ συνεπώς δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι το 1935 προσκάλεσε προσωπικά την εγγονή του παλιού του δασκάλου να μελετήσει μαζί του, μέλος μιας ομάδας 24 γυναικών που εκπαιδεύονταν τόσο από τον ίδιο όσο και από τον άλλο θρύλο του τζούντο, τον Κιούζο Μιφούνε (1883-1965). Η εξάσκηση τα χρόνια εκείνα ήταν τόσο δύσκολη όσο θα περίμενε κανείς και οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της πρώτης δεκαετίας της ζωής της Κέικο Φουκούντα στο τζούντο δεν έκαναν τα πράγματα καλύτερα. Παρόλα αυτά, η νεαρή Κέικο έγινε εκπαιδεύτρια μόλις δύο χρόνια μετά και συνέχισε να εξασκείται και να διδάσκει στο Κόντοκαν απτόητη από τον θάνατο του Κάνο, τον πόλεμο και τις μεταπολεμικές κακουχίες και, κυρίως, την σεξιστική αντίληψη των διαδόχων του ιδρυτή του τζούντο στη σχολή και την οργάνωσή του.
Το 1953, η Κέικο Φουκούντα πήρε το 5ο της νταν, τον μεγαλύτερο βαθμό που απένειμε το Κόντοκαν στις γυναίκες –η πολιτική αυτή την κράτησε βαθμολογικά/ονομαστικά πίσω όχι μόνο από τους συμμαθητές της αλλά και από ανθρώπους που ήρθαν στο τζούντο πολύ αργότερα από αυτή. Αυτό δεν την εμπόδισε να διακριθεί επανειλημμένα μέσα στην Ιαπωνία, να κάνει επίδειξη στην πρώτη παρουσίαση του τζούντο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1964 και να γίνει πρέσβειρα της τέχνης στις ΗΠΑ όπου και μετανάστευσε το 1967∙ από τότε και για την επόμενη δεκαετία θα δίδασκε στο Κολέγιο Μιλς στο Σαν Φρανσίσκο ενώ παράλληλα θα συνέχιζε την καριέρα της σαν εκπαιδεύτρια τζούντο, τόσο στο κολέγιο όσο και στη δική της σχολή, το «Soko Joshi Judo Club» το οποίο υπάρχει μέχρι σήμερα.
Η πολυδιάστατη δράση της στις ΗΠΑ (καμπ, πρωταθλήματα, διαιτησίες, βιβλία), την οποία η ίδια ποτέ δεν θεώρησε σαν κάτι εξαιρετικό σχολιάζοντας πάντα ότι «απλώς ακολούθησε την προτροπή του δασκάλου της να διαδώσει το τζούντο όσο μπορούσε» αλλά και η προσωπικότητά της που έκανε τους μαθητές και τις μαθήτριές της να ερωτεύονται κεραυνοβόλα το τζούντο από το πρώτο κιόλας μάθημα ήταν ο λόγος που, αρχής γενομένης από τις ΗΠΑ, ξεκίνησε μια παγκόσμια καμπάνια πίεσης προς το Κόντοκαν να αλλάξει τους κανόνες του σχετικά με τους βαθμούς των γυναικών. Και τελικά, το 1974, 31 χρόνια μετά το 5ο νταν, η Κέικο Φουκούντα πήρε το 6ο –από εκεί και ύστερα, και σε μια προσπάθεια να επανορθώσει την τσαλακωμένη δημόσια εικόνα του διεθνώς και, ίσως, να δικαιώσει τόσο τον ιδρυτή του όσο και την τελευταία επιζήσασα μαθήτριά του, το ίδρυμα της απένειμε σταδιακά άλλους τρεις βαθμούς, ανεβάζοντάς την στο 8ο νταν το 1994 και στο 9ο, το ψηλότερο σκαλί της παγκόσμιας ιεραρχία του τζούντο το 2006. Δεκαέξι χρόνια πριν, το 1996, η ιαπωνική κυβέρνηση της απένειμε το παράσημο της Τάξης του Ιερού Θησαυρού, ένα από τα σημαντικότερα παράσημα για πολίτες.
Στα 99 της, όταν πέθανε, η Κέικο Φουκούντα είχε φτάσει όσο πιο ψηλά μπορεί να φτάσει μια γυναίκα στο τζούντο –πέρα ίσως από μια ολυμπιακή διάκριση, όμως έτσι κι αλλιώς το δικό της τζούντο ήταν αρκετά διαφορετικό από αυτό που βλέπουμε στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αν και η λέξη «κέικο» στις πολεμικές τέχνες σημαίνει «προπόνηση», τα ιδεογράμματα που αποτελούν το δικό της όνομα σημαίνουν «άνθρωπος που σέβεται» και αυτό ήταν το στοιχείο που χαρακτήρισε όλη της τη ζωή: σεβάστηκε την επιθυμία και το όραμα του δασκάλου της, την τέχνη της, τους μαθητές της –ακόμα και τους διαδόχους του Τζίγκορο Κάνο στο Κόντοκαν όσο κι αν αυτοί δεν της ανταπέδωσαν το σεβασμό παρά μόνο όταν αναγκάστηκαν. Και για χιλιάδες τζουντόκα σε όλον τον κόσμο, γυναίκες και άντρες, η «σενσέι» παρέμεινε ο άνθρωπος που τους άνοιξε την πόρτα σε έναν διαφορετικό κόσμο και που την κράτησε ανοιχτή με δύναμη, απαλότητα και ομορφιά ακόμα και όταν δίδασκε από το αναπηρικό της καροτσάκι –ανίκανη να περπατήσει αλλά ικανή να κάνει τεχνικές.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
