Οι ασκούμενοι στις πολεμικές τέχνες κάθε είδους και παραλλαγής γνωρίζουν γενικά ότι κανείς πρέπει να αναζητά τη σωστή ισορροπία μεταξύ της «δύναμης» και της «ηπιότητας», του «μαλακού» και του «σκληρού» ή, στα ιαπωνικά του Γκο και του Τζου που υπάρχουν στην ονομασία του καράτε-ντο Γκότζου-ρίου. Όμως τι σημαίνει αυτό στην πραγματικότητα; Όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ, είναι κάτι πιο περίπλοκο όμως αν συνειδητοποιήσουμε τις πολύπλοκες λειτουργίες του σώματος και του νου μας, η δράση και η αντίληψη είναι αρκετά φυσική και θα πρέπει να έρχεται αντανακλαστικά και όχι βεβιασμένα.
Ας δούμε πρώτα το «Γκο» το οποίο συνήθως μεταφράζεται σαν «σκληρό» σε αντίθεση με το «μαλακό», όπως στο «Γκότζου-ρίου καράτε-ντο: μια ισορροπία μεταξύ «σκληρών» και «μαλακών» κινήσεων. Η επιφανειακή κατανόηση του Γκο είναι ότι χρησιμοποιείς όλη τη δύναμη του σώματός σου, ότι αντιμετωπίζεις μια επίθεση με δύναμη και κατά μέτωπο και ότι απαντάς με κτηνώδη δύναμη –αυτή είναι μια ερμηνεία του Γκο σαν «δυνατό» ή «ισχυρό» όμως σκεφτείτε και μια άλλη. Σκεφτείτε το Γκο και το Τζου σαν έναν διαφορετικό τρόπο για να εκφράσουμε το Γιν και το Γιανγκ (ή, στα ιαπωνικά, το Ιν και το Γιο ή Όνμιο): το Γιανγκ είναι ο λαμπερός, φωτεινός, καυτός και εξωστρεφής «χαρακτήρας» των στοιχείων ενώ το Γιν ο σκιερός, σκοτεινός εσωστρεφής χαρακτήρας τους.
Κατά την κινεζική ταοϊστική θεωρία, προκειμένου να είναι κανείς υγιής χρειάζεται να υπάρχει στο σώμα και στον νου μια ισορροπία μεταξύ του Γιν και του Γιανγκ και αν δούμε τα πράγματα από αυτή τη σκοπιά, το Γκο πηγαίνει πέρα από το απλό «μάτσο» –δεν έχει να κάνει με το να σφίγγεσαι και να μπορείς να δέχεσαι χτυπήματα στην κοιλιά ή το πρόσωπο ή να βάζεις ένταση σε όλους σου τους μύες ώστε να μπορείς να μπλοκάρεις με δύναμη μια επίθεση. Γκο σημαίνει ότι και η αντίληψή σου πρέπει να είναι δυνατή και δυναμική, όχι απλώς η φόρμα του σώματός σου. Όμως στον Ταοϊσμό μέσα στο Γκο υπάρχει πάντα και λίγο Τζου και μέσα στο Τζου υπάρχει πάντα και λίγο Γκο, συνεπώς το να είναι κανείς σφιγμένος όλη την ώρα δε σημαίνει ότι κάνει σωστή χρήση του Γκο και του Τζου –σημαίνει απλώς ότι είναι σφιγμένος όλη την ώρα.
Ένα καλό παράδειγμα για τα παραπάνω είναι το ακόλουθο: πρόσφατα κυκλοφόρησε στους κύκλους των φίλων μου από τις πολεμικές τέχνες ένα βίντεο το οποίο με έκανε να σκεφτώ γιατί όλοι μας αντιδράσαμε τόσο αρνητικά βλέποντάς το. Αρκετοί κορόιδεψαν το θέαμα –επρόκειτο για την επίδειξη ενός κάτα- όμως τι ήταν αυτό που μας έκανε να το θεωρήσουμε τόσο κακό; Αποφάσισα λοιπόν, αντί να μείνω στην πρώτη αντίδραση και απλώς να το κοροϊδέψω, να το εξετάσω σοβαρά και να αναλύσω τους λόγους που τόσο εγώ όσο και οι φίλοι μου αντιδράσαμε έτσι. Όπως είπα ήταν ένα βίντεο από ένα τουρνουά «παραδοσιακού» καράτε και συγκεκριμένα ένα βίντεο με την επίδειξη ενός κάτα. Η ασκούμενη παρουσίαζε όλο το κάτα με μια παράξενη δυναμική ένταση την οποία υπογράμμιζε ακόμα περισσότερο ένας ρυθμός αναπνοής ο οποίος μου έφερε στο μυαλό έναν συνδυασμό της αναπνοής του κάτα Σάντσιν, της «καυτής» γρήγορης αναπνοής της Γιόγκα και της πιεσμένης κοιλιακής αναπνοής που θυμίζει είτε κάποιον που υποφέρει από οξεία δυσκοιλιότητα, είτε κάποιον που προσπαθεί να κατουρήσει μια πέτρα από τα νεφρά του, είτε μια επίδειξη εξαιρετικού μυϊκού ελέγχου που είχα δει κάποτε σε ένα στριπτιζάδικο και που περιελάμβανε κάτι κέρματα.
Τα κιάι της καρατέκα ήταν κάτι ανεξέλεγκτα στριγκλίσματα πόνου που ξέφευγαν από το χώρο της επίδειξης και χάνονταν στην ερημιά –δεν ήταν συμπαγή και ελεγχόμενα όπως πρέπει να είναι τα κιάι. Όμως το θέμα των σωστών κιάι είναι από μόνο του πολύ μεγάλο οπότε μένω στη συγκεκριμένη επίδειξη, το βασικό πρόβλημα της οποίας ήταν ότι η κοπέλα δεν είχε σωστή εστίαση, είχε υπερβολική και ακατάλληλη φόρμα, ήταν σφιγμένη σε όλο το κάτα και η αναπνοή της ήταν κακή∙ έχω την εντύπωση ότι ο δάσκαλός της, μπέρδεψε το «Γκο», τη δύναμη με αυτό που αποκαλείται «μπάκα-τσικάρα» ή «κτηνώδης δύναμη ενός τρελού ή ενός βλάκα».
Για να είμαι σίγουρος ότι η κριτική μου δεν είχε να κάνει απλώς με τον τρόπο με τον οποίο διδάσκεται σήμερα το «παραδοσιακό» καράτε έψαξα στο Ίντερνετ για άλλα βίντεο «παραδοσιακού» καράτε και κυρίως γυναικών ασκούμενων. Βρήκα λοιπόν μερικά βίντεο από τους Παν-Ιαπωνικούς Αγώνες Κάτα της JKA και έκατσα και τους παρακολούθησα: τα κάτα τους ήταν εξαιρετικά και σαφώς διαφορετικά από αυτό που έκανε η κοπέλα στο πρώτο βίντεο: ακριβείς φόρμες, εστίαση χιλιοστού, πραγματική προσοχή στο ριάι και τις εφαρμογές, κοφτό και ελεγχόμενο κιάι και ελεγχόμενη αναπνοή. Ουάου –μαλακό και σκληρό αρμονικά ταιριασμένα.
Η πρώτη καρατέκα κινούταν σαν ρομπότ: σφιγμένα και μηχανικά και είχες την αίσθηση ότι άκουγες τις σκουριασμένες αρθρώσεις της να τρίζουν και μετά να κουμπώνουν στη θέση τους –και αυτό επειδή οι μύες της ήταν συνέχεια σφιγμένοι. Οι άλλες όμως κινούνταν σαν χέλια από τη μια θέση στην άλλη, επειδή κινούνταν χωρίς προσπάθεια, χωρίς σφίξιμο και σταματούσαν ακαριαία τη σωστή στιγμή, στο αποκορύφωμα της κίνησης. ΑΥΤΟ είναι για μένα το σωστό Γκο και Τζου: χρειάζεται να υπάρχει ισορροπία των δύο μέσα στο ίδιο κάτα –αν υπάρχει υπερβολικά πολύ Γκο καταλήγει κανείς να είναι πολύ σφιγμένος και στημένος.
Πρόβλημα βεβαίως είναι και το υπερβολικά πολύ Τζου και τα καλύτερα παράδειγματα υπερβολής στο «μαλακό» τα βλέπει κανείς συνήθως στο αϊκίντο, όπου κάποιοι αρχάριοι νομίζουν ότι το να «χαλαρώνεις» και το να είσαι «Τζου» σημαίνει να είσαι μαλακός όπως τα βρασμένα μακαρόνια ή όπως ένας τύπος που έχει βουλιάξει σε έναν πολύ μαλακό καναπέ. Στην πραγματικότητα, θα ήταν καλύτερα να αποδίδαμε το «Τζου» όχι σαν «μαλακό» αλλά σαν «εύκαμπτο» όπως είναι το χλωρό μπαμπού το οποίο λυγίζει μεν από τον άνεμο αλλά επιστρέφει στην αρχική του θέση ή όπως είναι ένα μαστίγιο το οποίο μπορεί σχεδόν να κόψει όταν τινάζεται. Αν κάποιος ασκείται στο αϊκίντο και ο συνασκούμενός του είναι τόσο ενδοτικός που πέφτει κάτω σχεδόν μόνος του, ειδικά αν είναι αρχάριος θα σκεφτεί ότι «Τζου» σημαίνει να καμπουριάζεις και να γίνεσαι όπως τα μακαρόνια που είπα παραπάνω –χωρίς σθένος ή δυναμική ενέργεια.
Αν και μερικές φορές σκέφτομαι ότι οι ιδέες που στηρίζονται στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική είναι απαρχαιωμένες και αντί-επιστημονικές, εξακολουθώ να πιστεύω ότι οι κινεζικές εσωτερικές πολεμικές τέχνες είναι οι πιο εξελιγμένες από την άποψη της περιγραφής της εσωτερικής δυναμικής του σώματος. Στις τέχνες αυτές, όπως για παράδειγμα στο τάι τσι τσουάν, υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ του να είναι κανείς σαν ένα άνευρο κουρέλι χωρίς δομή και του δυναμισμού και της ενέργειας που έχει ένας άνθρωπος που ασκείται στις πολεμικές τέχνες. Θα πρέπει κανείς να έχει σθένος και στο τάι τσι τσουάν, η σωστή στάση και η ευλυγισία πάνε χέρι-χέρι: η σπονδυλική στήλη θα πρέπει να είναι σωστά ευθυγραμμισμένη και όρθια και να διατηρείται στη θέση της από τη σωστή στάση και τη σωστή μυϊκή συναρμογή∙ όταν η σπονδυλική στήλη είναι στητή, λειτουργεί σαν ένας κεντρικός στύλος γύρω από τον οποίο μπορούν να περιστρέφονται τα μέλη έχοντας πλήρη ελευθερία κίνησης.
Ο επικεφαλής του στιλ Γου του τάι τσι τσουάν, ο Σίφου Έντι Γου, μου το έθεσε κάποτε ως εξής: πολλοί πιστεύουν ότι στο τάι τσι τσουάν «χαλαρός» σημαίνει να μην έχεις καθόλου δύναμη. Έβγαλε από την τσέπη του ένα μαντίλι και λέγοντας «Να, αυτό σημαίνει υπερβολικά χαλαρό –δεν έχει καθόλου νεύρο» άνοιξε το χέρι του και άφησε το μαντίλι να πέσει κάτω. Το μαντίλι, είπε, δεν μπορεί να σταθεί μόνο του, δεν έχει ραχοκοκαλιά όμως η «χαλαρή» φύση του τάι τσι δεν είναι αυτό αλλά μια δυναμική, κινούμενη αντίδραση στις δυνάμεις που υπάρχουν έξω από το σώμα. Χρησιμοποιώντας κανείς τη σπονδυλική στήλη και τους μύες που την υποστηρίζουν για να έχει κανείς βάση και δύναμη, μπορεί να τινάζει τα μέλη του σαν μαστίγια και να αποκρούει επιθέσεις ή να χτυπάει. Η «δύναμη» συνεπώς γεννιέται φυσικά από τη σωστή στάση και από την κατάλληλη χρήση των μυών που στηρίζουν τη σπονδυλική στήλη και τα άλλα μέρη του σώματος όπως θα έπρεπε, φυσικά, επιτρέποντας στα χέρια και τα πόδια να είναι τα χαλαρά και εύκαμπτα στοιχεία του συνδυασμού Γκο και Τζου.
Ίσως το πρόβλημα να προκύπτει στην εξάσκηση μέσω κάτα στο αϊκίντο (πολύ «μαλακό») και στο καράτε (πολύ «σκληρό») επειδή τα κάτα/φόρμες δε δοκιμάζονται σε «ελεύθερη εξάσκηση» όπως στο τζούντο ή σε άλλες τέχνες πάλης∙ εκεί αφήνει κανείς πίσω την πολλή θεωρία και απλώς κάνει. Όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι έμπειροι παλαιστές, αν είναι κανείς σφιγμένος όλη την ώρα, θα κουραστεί πολύ πιο γρήγορα από τον αντίπαλό του, ενώ αν είναι εντελώς χύμα όπως μια πάνινη κούκλα βεβαίως θα χάσει. Το ζητούμενο λοιπόν είναι να εφαρμόζει δύναμη μόνο όταν εκτελεί μια σωστή τεχνική ή αποφεύγει μια επίθεση και όχι να σφίγγεται σε όλη τη διάρκεια του αγώνα.
Φυσικά η σωστή ισορροπία είναι δύσκολη σε οποιαδήποτε πολεμική τέχνη, ακόμα και στις κορίου, ακόμα και στο τζούντο (έχω βρεθεί πάρα πολλές φορές απέναντι σε τζουντόκα που προσπαθούν να βγάλουν τις τεχνικές με το ζόρι από την αρχή ως το τέλος της προπόνησης) –παντού. Γι αυτό πάντοτε πρέπει να έχει κανείς την ταπεινοφροσύνη να ελέγχει τον εαυτό του κατά τη διάρκεια της προπόνησης και να φροντίζει να μην είναι σφιγμένος εκεί που πρέπει να είναι χαλαρός: πρόκειται για μια διαρκή μάχη, για μια διαρκή δοκιμασία.
Ο συνδυασμός του Γκο και του Τζου, παρεμπιπτόντως δεν είναι μόνο σωματικό ζήτημα: είναι και εσωτερικό, και διανοητικό και φιλοσοφικό. Υπάρχει μια πολύ ωραία ιαπωνική φράση σχετικά δύσκολο να μεταφραστεί που λέει «σικάρι σέγιο!» και η οποία στα αγγλικά θα μπορούσε να αποδοθεί με τη φράση «get a grip!» Δηλαδή «συγκεντρώσου» ή «συγκροτήσου» –όχι «σφίξου».
Στη σχολή μας, μερικές φορές οι μαθητές παρεξηγούν όταν προσπαθώ να τους κάνω να εξισορροπήσουν το Γκο με το Τζου και όταν μπλοκάρουν μια επίθεση σφίγγουν τα χέρια τους σαν κούτσουρα όμως ταυτόχρονα το σώμα τους είναι καμπουριασμένο και όχι σωστά ευθυγραμμισμένο και δεν υπάρχει καθόλου ένταση στο σέικα τάντεν (στο υπογάστριό τους) όταν στην πραγματικότητα θα έπρεπε να συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο: θα έπρεπε να έχουν καλή στάση, λίγη ένταση στο σέικα τάντεν και μια χαλαρή αίσθηση σαν μαστίγιο στα χέρια τους. Έτσι, δεν τους συγκρατεί το κέντρο τους και όταν έρχεται μια επίθεση τραντάζονται από την πρόσκρουση∙ αυτό που χρειάζονται είναι περισσότερη δύναμη εσωτερικά, στο σέικα τάντεν και λιγότερο σφίξιμο στα χέρια.
Όσο για το φιλοσοφικό μέρος, η υπερβολική νοητική χαλαρότητα οδηγεί στη νωθρότητα και στην ανικανότητα να αντέχει κανείς αυτά που συμβαίνουν ενώ το υπερβολικό σφίξιμο σε εγωισμό, στενοκεφαλιά και σκληρότητα. Η αυτοπειθαρχία θα πρέπει να αντισταθμίζεται από συμπόνια, η αντοχή από κατανόηση και ο στωικισμός από ανθρωπιά –στην ουσία μαθαίνοντας κανείς πώς να εξισορροπεί το Γκο και το Τζου, μαθαίνει πώς να είναι περισσότερο άνθρωπος.
Γουέιν Μουρομότο
Μετάφραση:Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
Ο Γουέιν Μουρομότο ασκείται επί δεκαετίες στις σύγχρονες πολεμικές τέχνες (σινμπούντο) και στις κλασσικές πολεμικές τέχνες (κορίου) και αυτή τη στιγμή είναι μαθητής της Μπίτσουντεν Τακεούτσι-ρίου και της Μούσο Τζίκιντεν Έισιν-ρίου. Στο παρελθόν έχει εργαστεί σαν δημοσιογράφος και σαν δάσκαλος και πλέον είναι καθηγητής τεχνών και computer graphics σε ένα πανεπιστήμιο στη Χαβάη. Παράλληλα διατηρεί το μπλογκ
«The Classic Budoka» στο οποίο αναρτήθηκε αρχικά το παραπάνω κείμενο (
http://classicbudoka.wordpress.com/2013/08/28/100-go-and-ju-and-finding-a-balance)
Το παραπάνω άρθρο είναι πνευματική ιδιοκτησία του Γουέιν Μουρομότο και δημοσιεύεται στα ελληνικά κατόπιν συμφωνίας με τον ίδιο. Τα αποκλειστικά δικαιώματα για την ελληνική μετάφραση ανήκουν στον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών με τον οποίο θα πρέπει να υπάρξει συνεννόηση για οποιαδήποτε ανατύπωσή της.
