Έχω γράψει κατ’ επανάληψη –και έχω υποστεί διάφορες φραστικές επιθέσεις γι αυτό- ότι δεν πιστεύω ότι η έκφραση «φιλοσοφία των πολεμικών τεχνών» έχει νόημα∙ το πιο πρόσφατο κείμενο στο οποίο εξέφρασα τη συγκεκριμένη άποψη ήταν το προηγούμενο αυτής της σειράς εδώ στον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών το οποίο είχε τίτλο
«Μη-νους» και αναφερόταν σε μια φιλοσοφική ιδέα που προέρχεται, όπως και πολλές άλλες ιδέες που έχουν προσκολληθεί στις πολεμικές τέχνες, από το βουδισμό και συγκεκριμένα από το βουδισμό Ζεν. Συνειδητοποιώντας δε ότι ποτέ δεν έγραψα την πλήρη θέση μου στο συγκεκριμένο θέμα, θεώρησα καλό να το κάνω εδώ.
Κατ’ αρχάς, προφανώς αντιλαμβάνομαι τη μεταφορική χρήση της λέξης «φιλοσοφία», χρήση την οποία βλέπουμε συχνά και σε πολλούς διαφορετικούς χώρους πέραν του συγκεκριμένου γνωσιολογικού πεδίου. Πολλές επιχειρήσεις μιλούν για τη «φιλοσοφία» τους, πολλά εκπαιδευτικά συστήματα συνοψίζουν τις αρχές τους κάτω από τη ρουμπρίκα «φιλοσοφία», ενώ άφθονα είναι και τα παραδείγματα εξεχουσών προσωπικοτήτων που χρησιμοποιούν τη λέξη για να εκφράσουν το σύνολο των προσωπικών τους απόψεων είτε για το αντικείμενό τους, είτε για τη ζωή, το σύμπαν και τα πάντα. Και αν η λέξη χρησιμοποιείται έτσι, μπορεί ο ατροφικός φιλόλογος που κρύβεται μέσα μου (και μέσα σε κάθε επαγγελματία γραφιά) να ανατριχιάζει όμως δεν έχω κανένα ουσιαστικό πρόβλημα.
Εκεί που αρχίζω να έχω πρόβλημα, είναι όταν βλέπω ότι πολύς κόσμος είναι διατεθειμένος να τη χρησιμοποιήσει με την κυριολεκτική της έννοια στο πλαίσιο των πολεμικών τεχνών, να θεωρήσει δηλαδή ότι η συγκεκριμένη δραστηριότητα μπορεί να λειτουργήσει είτε σαν «επιδίωξη της γνώσης, αναζήτηση της αλήθειας σχετικά με το νόημα της ζωής, την ουσία του κόσμου και τη θέση του ανθρώπου στον κόσμο», είτε σαν «επιστήμη (ως σύστημα ιδεών, αντιλήψεων, πεποιθήσεων) και διδασκαλία της γνώσης, της διερεύνησης σχετικά με το νόημα της ζωής, του κόσμου και της θέσης του ανθρώπου σε αυτόν (όπως εκφράζεται από κάποιον φιλόσοφο, από κάποια σχολή ή από κάποια εποχή)» –αμφότεροι οι ορισμοί προέρχονται από το καλύτερο ψηφιακό λεξικό που ξέρω, αυτό του
Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας Συγνώμη αλλά δεν μπορεί –δηλαδή μπορεί αλλά αν συμβεί κάτι τέτοιο, θα είναι επιλογή του εκάστοτε ασκούμενου και προκειμένου να έχει νόημα και να μπορεί να σταθεί κυριολεκτικά σαν «φιλοσοφία», ο συγκεκριμένος ασκούμενος θα πρέπει να είναι διατεθειμένος να αναλώσει πολλά χρόνια μελέτης των υπαρχουσών φιλοσοφιών ώστε να χτίσει ένα ολόκληρο οικοδόμημα που θα μπορεί όντως να δώσει νέες απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα και που θα περνάει αναγκαστικά μέσα από τη συγκεκριμένη πολεμική τέχνη. Αν δε ο ασκούμενος δεν είναι ο δημιουργός της τέχνης (ή, στην καλύτερη περίπτωση μεταξύ των πιο υψηλού επιπέδου δασκάλων της στον κόσμο), οι πιθανότητες το δημιούργημά του να είναι αστήριχτο και άσχετο με αυτό που είχε στο μυαλό της ο ιδρυτής της είναι πολύ μεγάλες.
Τα παραπάνω, εκτός από θεωρητικά στηρίζονται και πρακτικά αρκεί να αντιληφθεί κανείς ότι οι πολεμικές τέχνες (οι πραγματικές πολεμικές τέχνες, όχι τα συστήματα αυτοάμυνας πολιτών –αλλά συχνά και αυτά) δημιουργήθηκαν προκειμένου να εκπαιδεύσουν σε μικρό χρονικό διάστημα ανθρώπους διαφόρων μορφωτικών επιπέδων που επρόκειτο να πάνε να πολεμήσουν στο άμεσο μέλλον –από την άποψη αυτή δε διαφέρουν από τα μαχητικά συστήματα που έχουν δημιουργήσει οι διάφορες επίλεκτες μονάδες των σύγχρονων στρατών (το LINE των αμερικανών πεζοναυτών είναι το πρώτο τέτοιο σύστημα που έρχεται κατά νου αλλά όλες οι αντίστοιχες δυνάμεις έχουν τα δικά τους). Δεδομένης της επιτακτικής φύσης των προγραμμάτων αυτών και της αναγκαιότητας για όσο το δυνατόν πιο άμεσα αποτελέσματα, η ύπαρξη ακόμα και ενός χαλαρού θεωρητικού πλαισίου (πολύ περισσότερο μιας «φιλοσοφίας») θα ήταν επιζήμια και, άρα, άνευ νοήματος.
Βεβαίως οι περισσότερες από τις ασιατικές πολεμικές τέχνες έπαψαν να είναι πραγματικά «πολεμικές» πριν από αρκετούς αιώνες και η μετατροπή τους σε χόμπι σαφώς επέτρεψε την ενσωμάτωση σ’ αυτές και ιδεών που δεν έχουν καμία σχέση με τους αρχικούς τους σκοπούς. Στο μέτρο όμως που εξακολουθούν να διδάσκονται και να εξασκούνται με έστω και την ελάχιστη δόση ρεαλισμού, οι ιδέες αυτές διδάσκονται στο περιθώριο και ελάχιστα επηρεάζουν την πραγματικότητά τους: όταν ένας ασκούμενος κόβει με ένα σπαθί, κόβει τον αντίπαλο και όχι τον «κακό του εαυτό». Και όταν στρίβει τον καρπό του αντιπάλου του, δεν τον «προστατεύει» επειδή δεν του τον στρίβει μέχρι τέλους –σταματάει εγκαίρως επειδή (α) θέλει να μπορεί να προπονηθεί και αύριο και (β) δε θέλει, ούτε αυτός ούτε ο δάσκαλός του, να βρεθούν εναγόμενοι για σωματικές βλάβες.
Κάτι ακόμα: σαφώς σε πολλές πολεμικές τέχνες θα βρει κανείς στοιχεία από τις θρησκείες των πολιτισμών που τις δημιούργησαν και καθώς τα όρια μεταξύ θρησκείας και φιλοσοφίας είναι συχνά δυσδιάκριτα, πολλοί τείνουν να θεωρούν ότι η «ουσία» της τέχνης κρύβεται στα στοιχεία αυτά. Θα μπορούσε να είναι κι έτσι αν κανείς αγνοήσει αφενός τη δεισιδαιμονία των ανθρώπων πριν από 300 ή 400 χρόνια και αφετέρου το γεγονός ότι τα στοιχεία αυτά ενσωματώθηκαν επειδή ήταν κοινός τόπος στους ασκούμενους και άρα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σαν ένας εύκολος τρόπος να μεταφερθούν κάποιες αρχές που ο ιδρυτής της σχολής θεωρούσε σημαντικές. Ή, εναλλακτικά, σαν ένας καλός τρόπος διαφήμισης του ίδιου και της μεθόδου του: αν αυτό που διδάσκεις στο έχουν διδάξει (υποτίθεται) τα ξωτικά τένγκου των ιαπωνικών βουνών, πιθανότατα θα είναι καλύτερο από αυτό που διδάσκει ο γείτονας…
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
Διαβάστε το άρθρο του Γρηγόρη Α. Μηλιαρέση
«Αποτελεσματική; Ναι, αλλά για ποιο πράγμα;»
