Κινέζικες Πολεμικές Τέχνες - Θεωρητική Προσέγγιση Βασικών Εννοιών

Το παρακάτω άρθρο έχει ως στόχο τη γλωσσική και νοηματική αποσαφήνιση των πιο σημαντικών, αλλά και ταυτόχρονα των πιο συχνά χρησιμοποιούμενων όρων των Κινέζικων πολεμικών τεχνών. Πιο συγκεκριμένα, αναλύονται οι όροι Γουσού και Κουνγκ Φου, οι οποίοι αναφέρονται στον ορισμό των κινέζικων πολεμικών τεχνών, καθώς και οι όροι Ταο Λου, Σαν Σόου και Τσουαν Κουνγκ, οι οποίοι αφορούν το εκπαιδευτικό αντικείμενο των τελευταίων.

Γουσού – Κουνγκ Φου

Μια θεωρητική προσέγγιση των βασικών εννοιών των Κινέζικων πολεμικών τεχνών “περνάει” απαραιτήτως από την ονοματολογία. Οι τέχνες αυτές είναι γνωστές σήμερα με τους όρους Γουσού (武术) ή Κουνγκ Φου (功夫). Ο όρος Γουσού - 武术 (Wu Shu – Wu: στρατιωτικός, Shu: τέχνη) πρωτοεμφανίζεται σε ποίημα της περιόδου των Νοτίων Δυναστειών (420 – 589) το οποίο περιγράφει στρατιωτικές τεχνικές της εποχής. Σήμερα χρησιμοποιείται και πάλι, τόσο στην Ασία, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο για να περιγράψει τις πολεμικές τέχνες, με ή χωρίς τη χρήση όπλων (εδώ εννοούμε τα λεγόμενα ψυχρά όπλα - όπλα χωρίς τη χρήση της πυρίτιδας), οι οποίες έχουν την ρίζα τους στην Κίνα. Ο όρος συμπεριλαμβάνει τόσο τα παραδοσιακά συστήματα μάχης (Τσουαν Τονγκ Γουσού, 传统武术), τα οποία δημιουργήθηκαν στο πέρασμα των αιώνων, όσο και τα σύγχρονα μαχητικά αθλήματα (Σιαν Νται Γουσού现代武术ή I.W.U.F. Γουσού) - δημιούργημα των τελευταίων δεκαετιών. Στο πέρασμα των αιώνων χρησιμοποιήθηκαν πολλοί διαφορετικοί όροι για να περιγράψουν τις κινέζικες πολεμικές τέχνες. Οι όροι ωστόσο που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Κίνα, ήδη από την περίοδο της δυναστείας των Χαν (206 π.Χ. – 220 μ.Χ.), είναι οι: Γου Κουνγκ (武功 – πολεμικά επιτεύγματα) και Γου Γι (武艺 - πολεμικές τέχνες), (Kang Gewu, “The spring and autumn of Chinese martial arts”).

Στη δύση, οι κινέζικες πολεμικές τέχνες καθιερώθηκαν ως Κουνγκ Φου (Gong Fu ή kung fu - 功夫) κυρίως μέσα από τις ταινίες πολεμικών τεχνών του Χονγκ Κονγκ και το διάσημο σίριαλ της δεκαετίας του ’70 με τον Ντέιβιντ Κάρανταιν.

Παρόλο που κανένα από τα δύο ιδεογράμματα της λέξης αυτής (Κουνγκ - ικανότητα, Φου - χρόνος) δεν έχει άμεση σχέση με τον πόλεμο, τη μάχη ή τα όπλα, εντούτοις ο όρος αυτός έχει καθιερωθεί ως εξαιρετικά σημαντική έννοια στο πεδίο των κινέζικων πολεμικών τεχνών. Κι αυτό επειδή ο όρος Κουνγκ Φου (功夫) αναφέρεται στην ανυπέρβλητη μαχητική ικανότητα ή την εξαίρετη δεξιοτεχνία την οποία μπορεί να κατακτήσει κάποιος στο πέρασμα του Χρόνου και εφόσον καταβάλλει τον απαιτούμενο Κόπο. Υπό αυτήν την έννοια, η επίτευξη “του Κουνγκ Φου” είναι ο στόχος κάθε ασκούμενου στο Γουσού και δηλώνει το βαθμό της δεινότητας του στην μαχητική τέχνη. Να σημειωθεί, βεβαίως, πως ο όρος Κουνγκ Φου δεν αφορά την κατάκτηση ικανότητας μονάχα στις πολεμικές τέχνες, αλλά είναι ευρύτερος και, στα πλαίσια του Κινέζικου πολιτισμού, αποδίδεται στον κάθε έναν που αφιέρωσε μόχθο και χρόνο για να κατακτήσει βαθιά και ουσιαστικά το αντικείμενο του. Έτσι, μπορούμε να μιλήσουμε για Κουνγκ Φου στη ζωγραφική, στην καλλιγραφία, στη μουσική, αλλά και σε οποιασδήποτε άλλη δραστηριότητα, στην οποία αυτό το “διαφορετικό” που πετυχαίνει κάποιος δεν είναι απλώς ένα φυσικό χάρισμα, αλλά έχει κατακτηθεί με επίπονη και μακρά προσπάθεια. Γίνεται λοιπόν κατανοητό, πως ο όρος Γουσού αναφέρεται στην τέχνη της μάχης. Και πως άρα, ο ασκούμενος στις πολεμικές τέχνες εξασκείται πράγματι στο Γουσού, χωρίς αυτό να σημαίνει πως έχει αυτομάτως αποκτήσει δεινότητα στην τέχνη του, δηλαδή πως έχει Κουνγκ Φου.

Ταο Λου – Σαν Σοου – Τσουάν Κουνγκ

Η εξάσκηση στα περισσότερα κινέζικα στυλ πολεμικών τεχνών περιλαμβάνει τρεις βασικές μεθόδους: α) τα Ταο Λου – 套路, β) το Σαν Σόου – 散手 και γ) το Τσουάν Κουνγκ – 拳功.

α) Ο όρος Ταο Λου (套路 – ακολουθία τεχνικών) αποδίδεται στα ελληνικά συνήθως με τον όρο «φόρμες». Αποτελούν σειρές τεχνικών μάχης, συνδεδεμένες μεταξύ τους σε μια αρμονική αλληλουχία κινήσεων, τις οποίες ο ασκούμενος πρέπει να εκτελέσει με έναν συγκεκριμένο τρόπο ακολουθώντας τα χαρακτηριστικά και το ρυθμό του συστήματος από το οποίο προέρχονται. Τα Ταο Λου είναι μια άριστη μέθοδος προπόνησης, η οποία χρησιμοποιείται, τόσο για την τελειοποίηση της μαχητικής τεχνικής και των εξειδικευμένων δεξιοτήτων, όσο και για την βελτίωση της φυσικής κατάστασης του ασκούμενου (δύναμη, ταχύτητα, αντοχή κ.λ.π.). Οι φόρμες αποτελούν τον κατεξοχήν παραδοσιακό τρόπο εξάσκησης στις Κινέζικες πολεμικές τέχνες, ο οποίος συναντάται ως πρακτική ήδη από την δυναστεία των Jin (265 – 420). Εξάλλου, «φόρμες» περιλαμβάνονται στο εκπαιδευτικό περιεχόμενο και άλλων μαχητικών συστημάτων της ανατολής, όπως για παράδειγμα, τα Κάτα στο Ιαπωνικό Καράτε και τα Πούμσε στο Κορεάτικο Τάε Κβον Ντο.

Στις μέρες μας τείνουμε να χωρίζουμε τις φόρμες ανάλογα με τη δομή του περιεχομένου τους σε α) παραδοσιακές και β) σύγχρονες αγωνιστικές. Οι περισσότερες παραδοσιακές φόρμες, στις οποίες εξασκούνται σήμερα οι ασκούμενοι στο Wushu, έχουν τις ρίζες τους στα τέλη της δυναστείας των Ming και στις αρχές της δυναστείας των Qing (1644 – 1911). Φυσικά, οι φόρμες αυτές έχουν υποστεί αρκετές αλλαγές και έχουν ταυτόχρονα εξελιχθεί ακολουθώντας τις αντίστοιχες αλλαγές των κοινωνιών καθώς και τις ανάγκες των ασκούμενων. Εντούτοις, εξακολουθούν -στην πλειονότητά τους- να διατηρούν το βασικό τους χαρακτηριστικό, το οποίο δεν είναι άλλο από το ότι ο πυρήνας τους αποτελείται από «πραγματικές» τεχνικές μάχης. Από την άλλη μέρια, οι σύγχρονες αγωνιστικές φόρμες - οι οποίες είναι δημιούργημα των τελευταίων δεκαετιών - φτιάχτηκαν με κύριο στόχο την επίδειξη ή την συμμετοχή σε πρωταθλήματα και γι’ αυτό ακολουθούν συχνά σαφείς αγωνιστικούς κανονισμούς, οι οποίοι στοχεύουν κυρίως στη διευκόλυνση των κριτών κατά τη βαθμολόγηση. Είναι σαφές ωστόσο, πως η αναγκαστική αυτή έμφαση στην επιδεικτική τους πλευρά, στο αισθητικό τους μέρος καθώς και στο βαθμό δυσκολίας τους από γυμναστικής απόψεως υποσκελίζει έως και εξαφανίζει πολλές φορές το μαχητικό τους αντίκρισμα.

β) Ο όρος Σαν Σοου (散手- Ελεύθερα Χέρια) αναφέρεται στις τεχνικές μάχης. Και πιο συγκεκριμένα, σε τεχνικές άμυνας και επίθεσης, άλλοτε απλές, όπως ένα μπλοκ και ένα χτύπημα, και άλλοτε πιο σύνθετες, όπως το κλείδωμα μιας άρθρωσης, εκτελεσμένες με έναν πιο ελεύθερο τρόπο σε σχέση με τον προκαθορισμένο τρόπο εκτέλεσης των Ταο Λου. Οι τεχνικές Σαν Σοου αποτελούν τον πυρήνα, το πιο σημαντικό κομμάτι όλων των παραδοσιακών στυλ Γουσού καθώς μέσω αυτών ο ασκούμενος αναπτύσσει την πραγματική ικανότητα του στην αυτοάμυνα. Παρόλο που κάθε στυλ έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, σχεδόν κάθε κινέζική μαχητική τέχνη περιλαμβάνει στα βασικά στοιχεία της τέσσερεις κύριες κατηγορίες τεχνικών: Ντα –Χτυπήματα, Τι –Λακτίσματα, Σουάι –Ρίψεις/ Ανατροπές και Να –Έλεγχο των αρθρώσεων/ Κλειδώματα. Η εξάσκηση στο Σαν Σοου μπορεί να γίνει ατομικά (στον αέρα), με συνασκούμενο σε ελεγχόμενη μορφή εκτέλεσης των τεχνικών, και φυσικά με αντίπαλο, με την μορφή της ελεύθερης μάχης – η οποία αποτελεί και την πιο προχωρημένη μορφή εξάσκησης στο Σαν Σοου.

Είναι γνωστό βέβαια πως σήμερα έχει καθιερωθεί και το αγωνιστικό Σαν Σοου ή Σαν Ντα - δημιούργημα της IWUF (Παγκόσμια Ομοσπονδία Wushu) - στο οποίο δυο κάθε φορά αντίπαλοι διαγωνίζονται πάνω σε ανοικτή υπερυψωμένη εξέδρα (Λει Τάι), φορώντας γάντια πυγμαχίας και προστατευτικά για το σώμα και το κεφάλι. Οι διαγωνιζόμενοι επιτρέπεται να χρησιμοποιήσουν τεχνικές από οποιοδήποτε κινέζικο στυλ, αλλά όχι κλειδώματα των αρθρώσεων (Τσιν Να) και χτυπήματα με τα γόνατα ή τους αγκώνες.

γ) Το Τσουάν Κουνγκ (αλλιώς Κουνγκ Φα) αποτελεί τη βάση του Γουσού καθώς μαζί με τις φόρμες (Ταο Λου) και τις τεχνικές μάχης (Σαν Σόου) συνιστά το εκπαιδευτικό περιεχόμενο σχεδόν όλων των παραδοσιακών Κινέζικων πολεμικών τεχνών. Το Τσουάν Κουνγκ ως έννοια δεν αποδίδεται εύκολα στα Ελληνικά. Το ιδεόγραμμα Τσουάν σημαίνει «γροθιά», αλλά επί της ουσίας αυτό που υπονοείται εδώ είναι γενικώς η άοπλη μαχητική τέχνη (π.χ. η γροθιά του αετού, ή αλλιώς η τέχνη της μάχης από το στυλ του αετού). Από την άλλη μεριά, το ιδεόγραμμα Κουνγκ σημαίνει ικανότητα, δεξιοτεχνία (όπως ήδη είπαμε είναι το πρώτο συνθετικό της έννοιας του Κουνγκ Φου). Επομένως, σε μια πιο ελεύθερη απόδοση το Τσουάν Κουνγκ μπορεί να ερμηνευτεί ως «καλλιέργεια της μαχητικής δεινότητας».

Οι ασκήσεις καλλιέργειας της μαχητικής δεινότητας (Τσουάν Κουνγκ) συνήθως χωρίζονται σε «εσωτερικές – Νει Κουνγκ» και «εξωτερικές – Γουάι Κουνγκ» και κάθε στυλ έχει το δικό του ιδιαίτερο ασκησιολόγιο. Πιο συγκεκριμένα, ο ασκούμενος, ακολουθώντας ένα συγκεκριμένο τρόπο προπόνησης και μέσα από μια σειρά από φαινομενικά απλές ασκήσεις -οι οποίες όμως απαιτούν απαρέγκλιτη, εξαιρετικά συστηματική και αδιάκοπη σχεδόν εξάσκηση εκ μέρους του- μπορεί να αναπτύξει την εσωτερική του δύναμη, την ταχύτητα και την εκρηκτικότητα του καθώς και την ανθεκτικότητα του σώματος του. Μερικά μόνο παραδείγματα για τα αποτελέσματα τα οποία μπορεί να φέρει η συνεπής εξάσκηση στο Τσουάν Κουνγκ είναι η αντοχή στα χτυπήματα, τα ισχυρά δάχτυλα και η δυνατή αρπαγή, ή η λεγόμενη «σιδερένια γροθιά». Παράλληλα, οι ασκήσεις αυτές δυναμώνουν την υγεία, καλλιεργούν την εσωτερική γαλήνη και ισχυροποιούν τη θέληση και το μαχητικό πνεύμα, και γι’ αυτό συνιστούν πραγματικό θησαυρό για τον ασκούμενο στις πολεμικές τέχνες.

Παναγιώτης Δερβέντης

Σημείωση: Αρκετά στοιχεία του παραπάνω άρθρου περιλαμβάνονται στο βιβλίο του γράφοντος «Βαδίζοντας τους δρόμους του αετού / Παραδοσιακό Eagle Claw Kung Fu - Θεωρία και Τεχνική», εκδόσεις Κοντύλι.

Ο Παναγιώτης Δερβέντης είναι καθηγητής φυσικής αγωγής, πτυχιούχος του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος από το Beijing Sport University (BSU). Διδάσκει κινεζικές πολεμικές τέχνες -με ειδίκευση στα eagle claw Kung Fu και yang style taiji και έχει εργαστεί για πολλά χρόνια στην κατεύθυνση της ανάπτυξης των κινεζικών πολεμικών τεχνών στην Ελλάδα, ως ένας από τους βασικούς υπευθύνους της τεχνικής επιτροπής της Ελληνικής Ομοσπονδίας Γουσού Κουνγκ Φου.

Aπό το 1996, είναι εσωτερικός μαθητής του Grandmaster του «αετού» Guo Xian He και επικεφαλής του «Ying Shou Quan της οικογένειας Guo» στην Ελλάδα.