Πρόσφατα, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω ένα σεμινάριο αϊκίντο με δάσκαλο τον Ουεσίμπα Μοριτέρου –για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με την ιστορία της συγκεκριμένης τέχνης, ο Ουεσίμπα Μοριτέρου είναι ο εγγονός και δεύτερος διάδοχος του ιδρυτή της, του Ουεσίμπα Μοριχέι (1883-1969) και ανέλαβε τη «διοίκησή» της από τον πρώτο διάδοχο και πατέρα του, Ουεσίμπα Κισομάρου (1921-1999) όταν εκείνος πέθανε. Αν η παραπάνω ιστορία ακούγεται λιγάκι σαν τις διαδοχές των βασιλικών οίκων, πράγματι, η αναλογία θα ήταν αρκετά σωστή καθώς το αϊκίντο, όπως και πολλές ακόμα παραδοσιακές τέχνες της Ιαπωνίας (και άλλων χωρών της Ασίας), ακολουθεί το σύστημα «ιεμότο» (家元) δηλαδή της οικογενειακής διαδοχής. Και παρότι η Ιαπωνία θα μπορούσε από πολλές απόψεις να θεωρηθεί μια απολύτως δυτικοποιημένη χώρα, το συγκεκριμένο σύστημα οικογενειοκρατίας δε δείχνει να έχει υποχωρήσει ιδιαίτερα τους τελευταίους δέκα αιώνες.
Ο λόγος που έβαλα σε εισαγωγικά τη λέξη «διοίκηση» παραπάνω είναι επειδή στην περίπτωση του αϊκίντο υπάρχει μια ιδιομορφία ως προς το πώς λειτουργεί το σύστημα συγκρινόμενο με άλλες τέχνες όπως το παιχνίδι στρατηγικής γκο (囲碁), η τέχνη της σύνθεσης με λουλούδια ικεμπάνα (生け花), η τέχνη του τσαγιού σάντο (茶道) ή οι συντεχνίες ηθοποιών του θεάτρου Καμπούκι (歌舞伎): αν και το αϊκίντο δημιουργήθηκε από τον Ουεσίμπα Μοριχέι και ακόμα και σήμερα η μεγαλύτερη οργάνωση που σχετίζεται μ’ αυτό είναι η οργάνωση Αϊκικάι, επικεφαλής της οποίας είναι ο Ουεσίμπα Μοριτέρου (και ο Ουεσίμπα Κισομάρου πριν από αυτόν), υπάρχουν αρκετές ακόμα ερμηνείες (ακόμα και εντός Ιαπωνίας) που προέρχονται από μαθητές του ιδρυτή και που συνεχίζουν να αποκαλούν αυτό που διδάσκουν «αϊκίντο».
Η ιδιομορφία στην οποία αναφέρθηκα παραπάνω είναι ότι στην περίπτωση των άλλων τεχνών, όταν κάποιος μαθητής αποφάσιζε να αποστασιοποιηθεί από το δάσκαλό του (και δη αν ο δάσκαλός του ήταν ο ιδρυτής), σχεδόν πάντοτε έδινε μια δική του ονομασία στην τέχνη έτσι ώστε να μη θίγεται το «κοπιράιτ» του δημιουργού και η νόμιμη χρήση τους από τους διαδόχους του. Στην περίπτωση του αϊκίντο όχι μόνο δεν έγινε κάτι τέτοιο αλλά στην πραγματικότητα η οικογένεια Ουεσίμπα και η οργάνωση Αϊκικάι δε στράφηκαν ποτέ εναντίον κάποιου από τους δασκάλους αυτούς, ακόμα και στις περιπτώσεις που η ερμηνεία των εν λόγω δασκάλων απείχε κατά πολύ από τη δική τους –χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Νίσιο Σότζι (1927-2005) ο οποίος καίτοι ονόμαζε τη διδασκαλία του «αϊκίντο» στην πραγματικότητα είχε δημιουργήσει μια ολοκληρωμένη πολεμική τέχνη η οποία περιλαμβάνει το ξίφος (και δη με ένα ολόκληρο σετ κάτα με πραγματικό ξίφος, δηλαδή ιάιντο) και το κοντό ραβδί τζο.
Το ακόμα πιο ενδιαφέρον, ειδικά στην περίπτωση Νίσιο είναι ότι η οργάνωση Αϊκικάι όχι μόνο δεν είχε πρόβλημα με τη συγκεκριμένη πορεία του συγκεκριμένου δασκάλου αλλά αναγνώριζε και τους βαθμούς του σαν να είχαν εκδοθεί από την ίδια. Και είναι ενδιαφέρον επειδή δίνει ένα μέτρο του τι σημαίνει να είναι κανείς «ντόσου» (道主 δηλαδή επικεφαλής ενός συστήματος ιεμότο) και που συχνά παραβλέπεται από τους μαθητές μιας τέχνης: πρόκειται για έναν ιδιαίτερα ευαίσθητο ρόλο που περιλαμβάνει δύο πολύ διαφορετικές μεταξύ τους διαστάσεις, την τεχνική και την, ελλείψει καλύτερης λέξης, πολιτική. Και παρότι οι ρομαντικοί θεωρούν ότι μια τέχνη οφείλει να εστιάζει μόνο στο τεχνικό/καλλιτεχνικό της επίπεδο, η ανθρώπινη πραγματικότητα αποδεικνύει επί δεκάδες αιώνες ότι η πολιτική διάσταση όχι μόνο δεν μπορεί να παραβλεφθεί αλλά και δεν πρέπει.
Μην υποτιμώντας καθόλου τη, στα όρια της μεγαλοφυΐας, ιδιοφυΐα του Ουεσίμπα Μοριχέι, ακόμα και μια επιπόλαια ανάγνωση της ιστορίας του αϊκίντο δείχνει ότι τόσο η οργάνωση της τέχνης σε διακριτές τεχνικές, επίπεδα, διδακτέα ύλη κ.λπ. όσο και η συνακόλουθη εξάπλωσή της σε όλον τον κόσμο δεν οφείλονται παρά ελάχιστα στον ίδια αλλά κατά μεγάλο ποσοστό στους δύο (κυριολεκτικούς και μεταφορικούς) απογόνους του οι οποίοι διέθεταν τις οργανωτικές ικανότητες και την οξυδέρκεια να διοικήσουν την οργάνωση Αϊκικάι με τον πιο γόνιμο και προσοδοφόρο τρόπο («προσοδοφόρο» και με την πεζή έννοια καθώς η εξάπλωσή της τους ωφελεί και προσωπικά). Παρενθετικά αξίζει να συμπληρώσω εδώ ότι αντίστοιχες προσωπικότητες όπως ο Τοχέι Κοΐτσι (1920-2011) ή ο Σιόντα Γκόζο (1915-1994) είχαν αντίστοιχη αποτελεσματικότητα στη δημιουργία οργανώσεων αϊκίντο ξεχωριστών από το Αϊκικάι –το ότι οι οργανώσεις αυτές δεν είχαν τους διαδόχους που θα εξασφάλιζαν μια πορεία ανάλογη του Αϊκικάι αποτελεί, νομίζω, τεκμήριο των ικανοτήτων των δύο ντόσου Ουεσίμπα.
Όλα τα παραπάνω δεν ήταν μια παρένθεση για να επιστρέψω στο σεμινάριο με τον ντόσου Ουεσίμπα Μοριτέρου αλλά ορισμένες αναγκαίες πληροφορίες για να μεταφέρω αυτό που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση σ’ αυτόν: το ειδικό του βάρος τόσο επάνω στο τατάμι κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου όσο και έξω από αυτό, στα παρασκήνια πριν και μετά το σεμινάριο. Και λέγοντας «ειδικό βάρος», εννοώ ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας ότι μπορεί να υπερασπιστεί τον τίτλο του τόσο με την τεχνική του στο αϊκίντο όσο και με την ευρύτερη συμπεριφορά του που δείχνει ότι αντιλαμβάνεται οτιδήποτε συμβαίνει γύρω του, κυριολεκτικά και μεταφορικά.
Η τεχνική του δεν είναι ιδιαίτερα ευφάνταστη (τουλάχιστον σε σχέση με αυτή πολλών δασκάλων που μπορεί να δει κανείς τόσο εντός, όσο και εκτός Ιαπωνίας) όμως αυτό ακριβώς είναι που απαιτείται από το ρόλο του: να δείχνει την τεχνική με τον πιο βασικό της τρόπο, με τον τρόπο από τον οποίο θα ξεκινήσει κανείς και πάνω στον οποίο θα χτίσει τις όποιες «καλλιτεχνικές» παραλλαγές. Και την ίδια σταθερότητα και προσήλωση στις βασικές αρχές, μπορεί να δει κανείς και στον τρόπο που διοικεί την οργάνωση Αϊκικάι και που λαμβάνει αποφάσεις για το πώς θα εξελιχθεί το αϊκίντο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αν υπάρχει ένα μυστικό στο πώς λειτουργεί το σύστημα ιεμότο είναι ότι ο ντόσου (ή όπως λέγεται σε άλλες τέχνες, ο σόκε/宗家) δε βρίσκεται στην κορυφή μιας πυραμίδας αλλά στο κέντρο ενός κύκλου∙ έτσι πρέπει να συμπεριφέρεται στους ανθρώπους που αποτελούν το επιτελείο του (αλλά και σ’ αυτούς που αποτελούν το... στρατό του) και μ’ αυτή την ψυχραιμία οφείλει να λαμβάνει αποφάσεις. Καίτοι δεν είχα την τύχη να δω από κοντά τον Ουεσίμπα Κισομάρου, αυτό που είδα στο πρόσωπο και στη συμπεριφορά του Ουεσίμπα Μοριτέρου μου εξήγησε πολλά για το πόσο καλά μπορεί να λειτουργήσει το σύστημα ιεμότο –τα υπόλοιπα τα είχα συμπεράνει έτσι κι αλλιώς από την παγκόσμια επιτυχία του αϊκίντο τα τελευταία πενήντα χρόνια!
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
Φωτογραφία: Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
