Ο σχολικός εκφοβισμός (school bullying) απασχολεί έντονα τα τελευταία χρόνια τον εκπαιδευτικό κόσμο και τους γονείs στη χώρα μας. Το φαινόμενο όμως δεν εμφανίστηκε ξαφνικά… Ας μην λησμονούμε πως η βία στα σχολεία προϋπάρχει εδώ και δεκαετίες στην Ελλάδα. Αρκεί να θυμηθεί κανείς τους δάσκαλους των δικών μας γενεών, οι οποίοι για «παιδαγωγικούς» λόγους βιαιοπραγούσαν αβασάνιστα προς τους μαθητές, για να μην αναφερθώ σε προγενέστερες γενεές. Ανακαλώντας κανείς παρόμοια γεγονότα, μπορεί αβίαστα να περιγράψει και περιστατικά σχολικού εκφοβισμού ανάμεσα σε μαθητές. Εν ολίγοις, η κακοποίηση των παιδιών δίνει και παίρνει στη χώρα δεκαετίες. Έτσι, βρισκόμαστε σήμερα μπροστά σε ένα πρόβλημα, που δεν αντιμετωπίστηκε ποτέ και πήρε μεγάλη έκταση αποτελώντας πλέον κοινωνικό φαινόμενο. Κάνοντας μια μικρή παρένθεση-προς προβληματισμό-θα σας πω, πως νομίζω ότι και το φαινόμενο της ενδο-οικογενειακής βίας είναι μάλλον μείζον.
Παρακολουθώντας πρόσφατα ένα σεμινάριο με θέμα το σχολικό εκφοβισμό, σε μια εκπαιδευτική δομή, διαπίστωσα ότι οι ίδιοι οι σχολικοί σύμβουλοι και εκπαιδευτικοί δεν γνωρίζουν πώς να αντιμετωπίσουν τον φαινόμενο, είναι μπερδεμένοι και δεν έχουν εμπεριστατωμένη εκπαίδευση αντιμετώπισης. Το παρήγορο είναι ότι έχουν τη διάθεση να μάθουν και να εκπαιδευτούν και ευτυχώς υπάρχουν πολλά άρτια εκπαιδευτικά προγράμματα για κάτι τέτοιο.
Η επιθετικότητα στα παιδιά σύμφωνα με την αναπτυξιακή ψυχολογία, προκαλείται από πολλούς παράγοντες όπως, τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών (ορμέμφυτο επιθετικό ένστικτο, ιδιοσυγκρασία, τραυματικές εμπειρίες), τα χαρακτηριστικά του οικογενειακού περιβάλλοντος (αυστηρή ή ελαστική ανατροφή, μίμηση προτύπων, ενδο-οικογενειακή βία, συναισθηματική αμφιθυμία και αποστέρηση), όπως και η στάση γονιών και εκπαιδευτικών απέναντι στη βία. Συνεπακόλουθα, το ίδιο το περιβάλλον του σχολείου μπορεί να προκαλέσει παραβατικές συμπεριφορές στο παιδί: η ανεπαρκής εποπτεία, ο συνωστισμός, ένα κλίμα ανταγωνιστικό, αυστηρά ελεγκτικό, απρόσωπο, επικεντρωμένο στην επίδοση, η υπερβολική χρήση τιμωρίας ως μέσου πειθαρχίας.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, ένα παιδί που εκδηλώνει επιθετικότητα κατ’ εξακολούθηση, είναι ένα παιδί που κρύβει μεγάλο θυμό. Συνήθως, πίσω από το θυμό, κρύβεται μεγάλος συναισθηματικός πόνος. Επομένως, για να απαλύνει κάποιος τον πόνο αυτού του παιδιού, θα πρέπει να αναζητήσει την αιτία που τον προκαλεί. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο, όσοι μαθητές είναι θύτες του bullying πρέπει να αντιμετωπισθούν όχι με τιμωρητικό τρόπο, αλλά με παιδαγωγικό, ενημερώνοντας τα για τις συνέπειες των πράξεών τους, αλλά ταυτόχρονα ερευνώντας τις βαθύτερες αιτίες των πράξεών τους. Αναφορικά με τα θύματα, θα πρέπει να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να καταγγέλλουν περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού και να ζητούν τη βοήθεια των ενηλίκων. Τα παιδιά παρατηρητές φαινομένων εκφοβισμού, συνήθως φοβούνται να καταγγείλουν ότι βλέπουν και τα θύματα, επιπλέον, νιώθουν ενοχές και ντροπή που δεν μπορούν να αντιδράσουν. Τα παιδιά πρέπει να ενημερωθούν πως δεν είναι ντροπή να μην μπορεί να αντιμετωπίσει κάποιος τη βία μόνος του και οι ενήλικες μπορούν και πρέπει να τους παρέχουν την κατάλληλη προστασία.
Σχετικά με το ρόλο των πολεμικών τεχνών ως προς τη λύση του σχολικού εκφοβισμού, θα ήθελα να γράψω δυο λόγια. Είμαι κάτοχος νταν από αναγνωρισμένες ελληνικές ομοσπονδίες και δίδαξα πολεμικές τέχνες σε παιδιά όλων των ηλικιών, για μια δεκαετία περίπου. Μέσα από τη βιωματική πράξη και εμπειρία, μπορώ να καταθέσω πως στην ίδια διδασκαλία, κάθε παιδί αντιδρά με διαφορετικό συναισθηματικό τρόπο και αυτή είναι και η θέση της επιστήμης της ψυχολογίας. Όπως έχω ξαναγράψει σε άλλο άρθρο του Πανελλήνιου Οδηγού Πολεμικών τεχνών, μια δραστηριότητα δεν αλλάζει το χαρακτήρα ενός ανθρώπου, απλά εντείνει ή όχι στοιχεία της δομής του χαρακτήρα του και της ιδιοσυγκρασίας του. Αυτό σημαίνει πως ένα φοβισμένο παιδί δε θα γίνει απαραίτητα θαρραλέο από τη συμμετοχή του σε μια ενασχόληση. Αλλά ακόμα κι αν σε κάποιες περιπτώσεις ισχύει κάτι τέτοιο, δε σημαίνει ότι πρέπει κανείς να γενικεύει. Ούτε η λύση του προβλήματος είναι να εκπαιδεύουμε παιδιά που θα μπορούν να αμυνθούν ώστε να μπλέκουν σε καυγάδες με πρόσχημα την αυτοάμυνα, αντιμετωπίζοντας με τον ίδιο τρόπο τους θύτες, δηλαδή με τη βία.
Επίσης, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως ένα παιδί, έχει την ωριμότητα να σταματήσει μια συμπλοκή πριν αυτή ξεκινήσει, για να παραθέσω τη βαθύτερη φιλοσοφία των πολεμικών τεχνών. Θα ήθελα να δηλώσω, πως είναι παρακινδυνευμένο να λέει κανείς πως οι πολεμικές τέχνες χτίζουν αποκλειστικά ανθρώπους με αυτοπεποίθηση, όπως ακούω συχνά. Αντιθέτως, μπορεί να καλλιεργήσουν και ανθρώπους με ναρκισσισμό, τάσεις επιβολής και σαδισμού προς τους άλλους. Εξάλλου, στο χώρο των παραδοσιακών πολεμικών τεχνών δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί δάσκαλοι ήταν ιδιαίτερα επιλεκτικοί σε ποιους και τι θα διδάξουν, όταν έκριναν πως ο χαρακτήρας κάποιων μαθητών τους δεν είχε ροπή προς την αρετή.
Σήμερα, η επιστημονική κοινότητα θεωρεί πως ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του bullying, είναι η πρωτογενής και δευτερογενής πρόληψη, η ορθή εκπαίδευση μέσα από κατάλληλα εκπαιδευτικά εργαστήρια για παιδιά και γονείς καθώς και η παιδαγωγική προσέγγιση και αντιμετώπιση των παιδιών.
Σοφία Ξυγαλά
