Πρόκειται για ένα ακόμα από εκείνα τα φαινόμενα που οι πολεμικές τέχνες μοιράζονται με το βουδισμό (όσοι διαβάζουν τα κείμενά μου εδώ στον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών θα έχουν προσέξει ότι οι μαχητικές παραδόσεις της Ασίας και η συγκεκριμένη θρησκεία είναι συγκοινωνούντα δοχεία): αρκετοί από τους ιδρυτές των παραδόσεων, ξεκινώντας από τις αρχαιότερες και φτάνοντας σ’ εκείνες που δεν έχουν κλείσει ακόμα την πρώτη τους εκατονταετία, αναφέρουν στα απομνημονεύματά τους, γραπτά ή προφορικά μεταδιδόμενα από μαθητή σε δάσκαλο ότι σε κάποια στιγμή της ζωής βίωσαν κάποια μη λογικά ερμηνεύσιμη εμπειρία η οποία λειτούργησε καταλυτικά στην πορεία τους στην τέχνη. Σε κάποιες περιπτώσεις η εμπειρία αυτή περιελάμβανε την παρουσία υπερφυσικών οντοτήτων –σαν επίσκεψη στον ύπνο τους ή κυριολεκτικά σαν εμφάνιση στην πραγματικότητά τους- ενώ σε κάποιες άλλες, περιγράφεται ένα συναίσθημα που ταιριάζει με τη βουδιστική «αφύπνιση», αυτό που στο βουδισμό Ζεν συχνά αποκαλείται «σατόρι».
Σίγουρα μια τέτοια περιγραφή προσδίδει στην τέχνη κάτι μεταφυσικό (*), το άνοιγμα ενός διαύλου με μια ανώτερη δύναμη που μοιάζει να ανήκει περισσότερο στον κόσμο της θρησκείας παρά σ’ αυτόν των τεχνικών επιβίωσης. Και είναι γεγονός ότι σε αρκετές πολεμικές τέχνες, κυρίως σ’ αυτές που έλκουν την καταγωγή τους από κάποιον που βίωσε μια τέτοια εμπειρία αλλά κατ’ επέκταση και σε άλλες, οι διδασκαλίες που βρίσκονται στον πυρήνα πλησιάζουν πολύ τις αντίστοιχες που βρίσκει κανείς στη βάση διαφόρων θρησκειών, μηδέ των μεγάλων μονοθεϊστικών εξαιρουμένων. Η παραπάνω σύνδεση μάλιστα επιβεβαιώνεται και από τις ονομασίες των παραδόσεων στις οποίες συχνά φιγουράρουν ιδεογράμματα όπως το «神» (σιν/κάμι) δηλαδή «θεός», το «天» (τεν/άμε) δηλαδή «ουρανός» (αλλά όχι με την επιστημονική έννοια) ή το «夢» (γιούμε/μου) δηλαδή «όνειρο».
Αντίθετα (;) με τους οπαδούς των θρησκειών, συχνά οι ασκούμενοι στις πολεμικές τέχνες (ή στο βουδισμό) δε χρειάζονται πολλή πίστη για να αποδεχθούν τα παραπάνω σαν αλήθεια: αρκετοί από αυτούς έχουν βιώσει κάτι παραπλήσιο κατά τη διάρκεια της εξάσκησής τους, ειδικά από κάποιο σημείο και πέρα –το φαινόμενο σπάνια συμβαίνει σε αρχάριους (αν και δεν είναι ανήκουστο), συνήθως έρχεται μετά από αρκετά χρόνια εξάσκησης και σχεδόν πάντοτε μετά από κάποια πολύωρη και πολύ κουραστική προπόνηση. Αυτό δε που κάνει τα πράγματα ακόμα πιο χειροπιαστά (ούτως ειπείν), είναι ότι συνοδεύεται από κάποια σωματική αίσθηση ευφορίας και ολοκλήρωσης και ταυτόχρονα από κάποια αντίστοιχη αίσθηση αυξημένης εγκεφαλικής δραστηριότητας και αντίληψης. Ένας χυδαίος –αλλά όχι απαραίτητα ανακριβής- τρόπος που κάποιοι περιγράφουν την αίσθηση είναι «τα είδα όλα» ή «τα κατάλαβα όλα».
Το ανθρώπινο σώμα είναι ένας θαυμαστός μηχανισμός και οι εξελίξεις στη βιολογία τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι υπάρχουν ακόμα όψεις της λειτουργίας του όχι απόλυτα κατανοητές ή ερμηνεύσιμες. Χρειάστηκε να φτάσουμε στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 προκειμένου οι επιστήμονες να ανακαλύψουν την παρουσία στον οργανισμό των ουσιών που λέγονται «ενδορφίνες» και «ενδοκανναβινοειδή» και τις επιδράσεις που έχουν στην καθημερινή μας ζωή και στον τρόπο με τον οποίο αισθανόμαστε τα πράγματα. Ο απλούστερος τρόπος να περιγράψει κανείς τις ουσίες αυτές είναι σαν ναρκωτικά παρόμοια με το όπιο ή την κάνναβη οι οποίες όμως παράγονται από το ίδιο μας το σώμα. Όπως συνήθως συμβαίνει, ο οργανισμός παράγει τις συγκεκριμένες ουσίες όταν τρώμε ορισμένες τροφές και όταν κάνουμε ορισμένες δραστηριότητες και όπως εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς, μια από τις δραστηριότητες αυτές είναι η σωματική άσκηση.
Μια από τις πρώτες δραστηριότητες οι οποίες σχετίστηκαν με την παραγωγή αρχικά των ενδορφινών και αργότερα των ενδοκανναβινοειδών ήταν το τρέξιμο, εξ ου και η έκφραση «runners’ high» η οποία θα μπορούσε να μεταφραστεί… κόσμια «μέθη του δρομέα». Και αν διαβάσει κανείς τις περιγραφές που δίνουν διάφοροι αθλητές σχετικά με αυτό που βίωσαν, οι ομοιότητες με τις «υπερφυσικές» εμπειρίες των ιδρυτών και των ασκούμενων στις πολεμικές τέχνες είναι εντυπωσιακές: ανείπωτη ευφορία, μια αίσθηση τελειότητας των πάντων, πλήρης κατανόηση και αποκάλυψη νοήματος, διάθεση παράτασης της εμπειρίας, συναισθηματική ολοκλήρωση –ο μόνος λόγος που η συζήτηση δεν πάει ακόμα μακρύτερα είναι επειδή το τρέξιμο είναι τόσο, ας μου συγχωρεθεί το λογοπαίγνιο, «πεζή» και πολύ διαδεδομένη μορφή άσκησης.
Το σημείο αυτό είναι, κατά την άποψή μου, και το κομβικό: αν κανείς αισθανθεί ευφορία επειδή π.χ. έφαγε τρεις σοκολατίνες ή επειδή έτρεξε πέντε χιλιόμετρα σπάνια δίνει σημασία γιατί και τα δύο είναι κομμάτια (έστω και ακραία) της καθημερινότητάς του, το πρώτο του φαγητού και το δεύτερο της κίνησης. Αντίθετα, αν αισθανθεί την ίδια ευφορία επειδή έκανε π.χ. μια τρίωρη προπόνηση κέντο δίνει παραπάνω σημασία επειδή η συγκεκριμένη δραστηριότητα είναι ενδεδυμένη με μια σειρά από στρώματα σημασίας –τα ρούχα και η πανοπλία, οι σαμουράι, το σινάι-ξίφος, τα παραγγέλματα σε μια εξωτική γλώσσα, οι κραυγές/κιάι, το χτύπημα του τυμπάνου και το μόκουσο/αυτοσυγκέντρωση στην αρχή και στο τέλος, η «ιδεολογία» που συνοδεύει τη συγκεκριμένη τέχνη κ.λπ. Και παρότι αν κανείς αφαιρέσει τα εξωτικά στοιχεία και παραμείνει στο καθαρά σωματικό μέρος οι ομοιότητες με το τρέξιμο είναι πολλές, είναι εντυπωσιακό πόσοι δεν τα αφαιρούν!
Γιατί δεν το κάνουν; Προφανώς καθένας έχει τους λόγους του και για να επιλέξει μια τέχνη και για να συνεχίσει να ασκείται σ’ αυτή. Όπως τα κύτταρά μας έχουν υποδοχείς, συγκεκριμένες πρωτεΐνες που δέχονται χημικά ερεθίσματα από ουσίες όπως η κάνναβη και το όπιο, κάτι αντίστοιχο έχει και ο χαρακτήρας και η προσωπικότητα μας και οι πολεμικές τέχνες (όπως και οι θρησκείες) φαίνεται ότι καλύπτουν αρκετούς από αυτούς τους «υποδοχείς». Για κάποιους αυτό που αποκομίζουν από την ενασχόληση μ’ αυτές είναι τόσο ικανοποιητικό –σε βαθμό «μέθης»- που σπάνια προσπαθούν να το διερευνήσουν παραπέρα∙ κανένα πρόβλημα, όμως τίποτα από τα παραπάνω δεν είναι «μεταφυσική». Είναι χημεία ή, από κάποιο σημείο και πέρα, ψυχολογία.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
(*) Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, λέγοντας «μεταφυσικό» στο πλαίσιο αυτό χρησιμοποιώ τη λέξη με την αγοραία της ερμηνεία και όχι με αυτή που αναφέρεται στο συγκεκριμένο κλάδο φιλοσοφίας.
Διαβάστε το άρθρο του Γρηγόρη Μηλιαρέση
«Μη-νους»
