Πολύς λόγος γίνεται για τις ευθύνες των δασκάλων όμως σπάνια βλέπω αναφορές στις ευθύνες των μαθητών. Όντας ενήλικοι μαθητές πολεμικών τεχνών, για ποια πράγματα είμαστε υπεύθυνοι; Για κάτι άλλο πέρα από το να πηγαίνουμε στο μάθημα, να δείχνουμε σεβασμό και να κάνουμε αυτό που μας διδάσκουν;
Ναι, υπάρχουν κι άλλα! Οι πρώτες ευθύνες του μαθητή αρχίζουν τη στιγμή που θα πατήσει το πόδι του στο ντότζο: είναι υπεύθυνος να έχει την προσοχή του οξυμένη και να προσέχει ό,τι συμβαίνει γύρω του. Πώς είναι η ατμόσφαιρα στο ντότζο; Πώς συμπεριφέρεται ο δάσκαλος στους μαθητές; Τους αντιμετωπίζει με σεβασμό και αξιοπρέπεια ή τους μειώνει, τους υποβιβάζει και τους φωνάζει; Και οι μαθητές; Πώς αντιμετωπίζουν τον δάσκαλο; Του δείχνουν σεβασμό ή του φέρονται σαν να είναι ηγεμόνας, υποβιβάζοντας οι ίδιοι τον εαυτό τους απέναντί του; Φαίνεται ότι οι μαθητές τον φοβούνται; Κι αυτός, φαίνεται να εκμεταλλεύεται τη θέση του;
Το να προσέξουμε τι ισχύει από όλα τα παραπάνω είναι μέρος της ευθύνης μας ακόμα και πριν γίνουμε μέλη του ντότζο και μαθητές –είναι πράγματα που πρέπει να λάβουμε υπόψη όταν αξιολογούμε αν θα γίνουμε όντως μαθητές στο συγκεκριμένο ντότζο. Όταν γίνεσαι μέλος ενός ντότζο και αρχίζεις να ασκείσαι, δε μαθαίνεις μόνο τις σωματικές τεχνικές που διδάσκονται αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι φέρονται ο ένας στον άλλον. Θέλουμε να μάθουμε πώς να μη μας δείχνουν σεβασμό και πώς να μας κακοποιούν, λεκτικά ή σωματικά; Θέλουμε να μάθουμε να καθόμαστε και να υφιστάμεθα κάποιον που μας φωνάζει; Θέλουμε να μάθουμε να αποδεχόμαστε τη μείωση; Καθένας μας είναι υπεύθυνος για αυτά που διδάσκεται –είναι υπεύθυνος να αποφασίσει να μην πάει σε έναν χώρο στον οποίο η κακοποίηση είναι μέρος του μαθήματος.
Σαν μαθητές, είμαστε υπεύθυνοι για τον εαυτό μας. Οι δάσκαλοι και οι σεμπάι έχουν ευθύνες όμως η τελική ευθύνη αυτών που μαθαίνουμε βαραίνει εμάς οπότε πρέπει να κινούμαστε με τα μάτια μας ανοιχτά και τον νου μας σε εγρήγορση. Και αυτό πρέπει να συνεχίσει να συμβαίνει αφού βρούμε έναν δάσκαλο και μια σχολή που αισθανόμαστε ότι μπορούμε να εμπιστευθούμε. Οι ευθύνες των μαθητών δεν τελειώνουν επειδή βρήκαν κάποιον με τον οποίο αισθάνονται άνετα, από τον οποίο θέλουν να μάθουν, τον οποίο μπορούν να σέβονται και ο οποίος τους προσφέρει σεβασμό.
Την Τρίτη ήμουν στο ντότζο του τζούντο, στην πρώτη μου προπόνηση μετά από μια απουσία αρκετών εβδομάδων –έλειψα γιατί είχα πάει στην Ιαπωνία για να προπονηθώ σε άλλα πράγματα και μετά επειδή αρρώστησα. Όντας μαθητής στο ντότζο αυτό έχω την ευθύνη να ξέρω πότε είμαι άρρωστος και μπορεί να κολλήσω κάποιον και την ευθύνη να μην πάω και να μεταφέρω στους άλλους ό,τι έχω. Έμεινα λοιπόν μια εβδομάδα εκτός μέχρι που αισθάνθηκα καλύτερα όμως δεν είχα αναρρώσει 100% και ήταν ευθύνη μου να προσέχω τον εαυτό μου και να ρυθμίσω την προπόνησή μου ανάλογα. Ήξερα ότι δεν είχα τη συνηθισμένη μου αντοχή και δύναμη και αυτό από μια μεριά με βοήθησε να προπονηθώ πολύ καλά γιατί όταν κάναμε κάποιες ασκήσεις νε-ουάζα ήξερα ότι έπρεπε να τις κάνω απολύτως σωστά αφού δεν είχα τη δύναμη ή την αντοχή ώστε να υποκαταστήσω τη σωστή τεχνική με δύναμη∙ ταυτόχρονα ήξερα ότι έπρεπε να έχω το νου μου στα όριά μου και να ξέρω να πω «φτάνει» όταν τα πλησίαζα.
Κατά το τέλος της βραδιάς, κάναμε λίγο νε-ουάζα ραντόρι και κατάφερα να το βγάλω πέρα χωρίς να κουραστώ πάρα πολύ όμως αργότερα, όταν κάναμε μερικά σετ όρθιο ραντόρι και ο Σενσέι μου είπε να κάνω κι εγώ, αρνήθηκα: θα μπορούσα να δεχτώ και να πάω να παίξω με τους δυνατούς πιτσιρικάδες όμως δεν το έκανα.Όχι επειδή δεν ήθελα –το ραντόρι μου αρέσει πολύ και θεωρώ ότι λίγα πράγματα στη ζωή έχουν την ένταση, την αμεσότητα και την απόλυτη νοητική και σωματική εμπλοκή που έχει το ραντόρι του τζούντο. Αλλά επειδή θεωρώ ακόμα πιο σημαντική την ευθύνη για την ασφάλεια, τη δική μου και του συνασκούμενού μου και ήξερα ότι χωρίς την κατάλληλη αντοχή δεν ήμουν σε θέση να δουλέψω ασφαλώς με τον παρτενέρ μου. Αν δεν μπορώ να βασιστώ στη δύναμή μου δεν μπορώ να προστατέψω ούτε τον εαυτό μου, ούτε τον συνασκούμενό μου: το ραντόρι είναι γρήγορη πάλη με πολλή ένταση και αν κουραστώ και κάνω ένα λάθος σε μια κρίσιμη στιγμή είναι πολύ εύκολο να τραυματιστώ. Έχω δει να το παθαίνουν πολλές φορές, πολλοί άνθρωποι: πιέζουν τον εαυτό τους τόσο πολύ και όταν χρειαστεί να προστατεύσουν τον εαυτό τους με μια καλή πτώση ή με μια γρήγορη αντίδραση, είναι πολύ κουρασμένοι για να το πετύχουν και καταλήγουν να τραυματιστούν. Και αυτό βλάπτει και τον παρτενέρ τους.
Όταν κανείς ασκείται θα πρέπει να αισθάνεται κάποια ευθύνη και για τον συνασκούμενό του. Ξέρω ότι εγώ την αισθάνομαι και κάποιες φορές που ο παρτενέρ μου κατέληξε να τραυματιστεί αισθάνθηκα πολύ άσχημα και μετά προβληματίστηκα πολύ σχετικά με το τι έγινε και πώς θα μπορούσα να είχα συμβάλλει στο να μη γίνει –το ίδιο έχω δει να συμβαίνει και με όλους τους άλλους ασκούμενους που συμμετείχαν σε τραυματισμούς. Δουλεύω μαζί με κάποιον άλλον, οπότε μέρος της ευθύνης μου είναι να μην τραυματιστεί και τις λίγες φορές που έχω βρεθεί μπροστά σε ανθρώπους που πραγματικά δεν ενδιαφέρονται για τον συνασκούμενό τους, σταμάτησα να δουλεύω μαζί τους. Η μόνη φορά που είδα τον πρώτο μου δάσκαλο του τζούντο να θυμώνει πραγματικά ήταν με κάποιον τύπο που ήταν αδιάφορος για την ασφάλεια του συνασκούμενού του –και ο τύπος εκείνος δε φτούρησε πάρα πολύ στο ντότζο. Μια από τις βασικές αρχές του Κόντοκαν Τζούντο είναι το «Τζίτα Κιοέι» (自他共栄) ή «αμοιβαία ωφέλεια και ευημερία» και δε θέλω να προπονούμαι –εγώ ή οι άνθρωποι για τους οποίους ενδιαφέρομαι- με άτομα που δεν ενδιαφέρονται για την ευημερία των συνασκούμενών τους. Ο δάσκαλός μου εκείνη την εποχή αισθανόταν το ίδιο και το έδειξε στον τύπο όμως εκείνος συνέχισε να μην ενδιαφέρεται και τελικά έφυγε. Από τη στιγμή που ασκούμαστε μαζί πρέπει να προσέχουμε ο ένας τον άλλον –αν για οποιονδήποτε λόγο δεν είσαι σίγουρος ότι μπορείς να προπονηθείς με ασφάλεια, είναι ευθύνη σου να σταματήσεις και κάθε υπεύθυνος δάσκαλος θα σεβαστεί την απόφασή σου αυτή.
Οι μαθητές είναι υπεύθυνοι για το ντότζο. Ναι, ο δάσκαλος καθοδηγεί και συχνά λέμε ότι είναι «το ντότζο του Σενσέι» όμως χωρίς τους μαθητές δε θα υπήρχε ντότζο αλλά απλώς ένας τύπος που θα έκανε μόνος του προπόνηση σε μια γωνία. Σε όλα τα καλά ντότζο που έχω βρεθεί –στην Ιαπωνία, στις ΗΠΑ ή στην Ευρώπη- οι μαθητές είχαν αναλάβει πολλές ευθύνες στο ντότζο: είναι χώρος τους και εξάσκησή τους όσο είναι και του δασκάλου. Σαν μαθητής, πριν και μετά την προπόνηση τρέχω να πιάσω τη σκούπα πριν το δάσκαλο∙ όπως θέλουμε το ντότζο να είναι ασφαλές, θέλουμε και να είναι καθαρό, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να ασχοληθούμε μερικά λεπτά πριν και μετά την προπόνηση και να έχουμε το νου μας για πράγματα που μπορούν να πάνε στραβά κατά τη διάρκειά της. Όλοι είναι υπεύθυνοι για να είναι τα πάντα στη θέση τους καθώς μια ζώνη ή ένα μποκέν που βρίσκεται σε λάθος μέρος μπορεί να μπλεχτεί στα πόδια ενός ζευγαριού την ώρα που ασκείται και να συμβούν διάφορα δυσάρεστα. Εμείς οι μαθητές είμαστε εκείνοι που πρέπει να προσέχουμε για τέτοια πράγματα.
Ένα άλλο πράγμα στο οποίο βοηθάω είναι στο να αντιλαμβάνονται οι καινούριοι στο ντότζο μας την εθιμοτυπία και τις προσδοκίες που υπάρχουν από αυτούς∙ όντας μέλος του ντότζο είμαι εν μέρει υπεύθυνος για την ατμόσφαιρα που υπάρχει σ’ αυτό, είμαι δηλαδή ένας από αυτούς που φροντίζουν να μη γίνονται πράγματα που θα μπορούσαν να είναι επικίνδυνα. Σχεδόν κάθε φορά που χρειάστηκε να πω κάτι σε κάποιον μου ζήτησαν συγνώμη και με ευχαρίστησαν που τους εξήγησα ότι αυτό που έκαναν ήταν δυνητικά επικίνδυνο. Όλοι μας –δε βγάζω τον εαυτό μου απ’ έξω- συχνά δεν αντιλαμβανόμαστε ότι μπορεί να εμποδίζουμε κάποιον άλλον και μια ευγενική επισήμανση για θέματα ασφαλείας που λέγεται με σεβασμό προς τον άλλον είναι μέρος της ευθύνης μας.
Εμείς οι μαθητές είμαστε υπεύθυνοι για την εξάσκησή μας, γι αυτά που μαθαίνουμε και για το πόσο καλά τα μαθαίνουμε –αυτό είναι αρκετά δύσκολο και μας φέρνει πίσω στην αρχή της συζήτησης: είμαστε υπεύθυνοι για την επιλογή των δασκάλων μας της ομάδας με την οποία ασκούμαστε και παραμένουμε υπεύθυνοι για την εξάσκησή μας κάθε στιγμή μετά την αρχική μας επιλογή. Όπως έλεγε η δασκάλα μου των αγγλικών στο λύκειο «Μπορώ να σας στρώσω το τραπέζι όμως δεν μπορώ να σας αναγκάσω να φάτε» –μιλούσε για την ομορφιά της αγγλικής λογοτεχνίας όμως το ίδιο ακριβώς ισχύει και στο μπούντο.
Οι δάσκαλοί μου έχουν ένα σωρό καταπληκτικά πράγματα να μου προσφέρουν και είναι δική μου ευθύνη να μελετήσω τα πράγματα αυτά, να τα δουλέψω και να εσωτερικεύσω τη διδασκαλία τους ώστε να γίνει κομμάτι μου. Αυτό σημαίνει, κατ’ αρχάς, ότι η εξάσκηση δεν τελειώνει όταν τελειώνει το μάθημα και, άρα, είναι ευθύνη μου να σκεφτώ, να μελετήσω και να εξασκηθώ σ’ αυτά που μου έμαθαν και εκτός του μαθήματος. Ακόμα και στο τζούντο, όπου τα πάντα γίνονται μαζί με κάποιον άλλον, υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα στα οποία μπορώ να εξασκηθώ και τα οποία μπορώ να μελετήσω και εκτός μαθήματος: μπορώ να δουλέψω σε μεμονωμένες κινήσεις ή μπορώ να διαβάσω βιβλία σχετικά με την εφαρμογή των τεχνικών και των αρχών του τζούντο –σήμερα, αντίθετα με τα… πέτρινα χρόνια της εποχής που ξεκίνησα να ασκούμαι, υπάρχουν εκατομμύρια βίντεο καλών πολεμικών τεχνών διαθέσιμα δωρεάν και 24 ώρες το 24ωρο μέσω του Youtube. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχουν όσοι ενδιαφέρονται για τις δημοφιλείς πολεμικές τέχνες (και, παραδόξως, για πολλές από τις μικρότερες) είναι να φτάσουν στα καλά βίντεο παραμερίζοντας τα κακά όμως υπάρχουν αμέτρητα καλά βίντεο σχετικά με το καράτε, το αϊκίντο, το ιάιντο, το τζόντο, το κέντο, το τζουτζούτσου και σχεδόν οποιαδήποτε άλλη τέχνη μπορεί να σκεφτεί κανείς. Ακόμα και αν ενδιαφέρεται για τις μικρές σχολές του κορίου μπούντο, υπάρχουν πολλά βίντεο –μια καλή πηγή είναι το κανάλι Gudkarma στο Youtube το οποίο περιέχει βίντεο από τέχνες που οι περισσότεροι ούτε ξέρουν ότι υπάρχουν.
Και βεβαίως υπάρχουν πολλά καλά βιβλία σχετικά με το μπούντο∙ υπάρχει βεβαίως και πολλή παραπληροφόρηση και είναι δική μας ευθύνη να μορφωθούμε γύρω από την τέχνη μας. Αν ο Σενσέι συνιστά ένα βιβλίο, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να το διαβάσουμε καθώς μπορεί να μας δώσει ένα πλαίσιο για αυτά που μαθαίνουμε στο ντότζο ή να μας διδάξει κάτι για την ιστορία της τέχνης μας ή να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε κάποιες τεχνικές. Αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να το κάνει ο Σενσέι για λογαριασμό μας: εμείς πρέπει να διαβάσουμε το βιβλίο και να μάθουμε ό,τι μπορούμε να μάθουμε απ’ αυτό και είναι δική μας ευθύνη να διαβάσουμε και ακόμα περισσότερα από αυτά που προτείνουν οι δάσκαλοί μας. Υπάρχουν μπόλικα καλά βιβλία και αν κανείς δεν είναι σίγουρος ποιο να επιλέξει μπορεί πάντα να ρωτήσει τον Σενσέι ή τους συμμαθητές του –από τους συμμαθητές του μπορεί ακόμα και να δανειστεί κάποιο βιβλίο (η γυναίκα μου θα χαιρόταν πάρα πολύ αν δάνειζα καμιά 200αριά-300αριά από τα βιβλία μου και δεν τα ξανάπαιρνα πίσω). Πρέπει να διαβάζουμε, πρέπει να μαθαίνουμε και πρέπει να βλέπουμε την εξάσκησή μας από άλλες οπτικές γωνίες –μόνο έτσι θα μπορούμε να κάνουμε καλύτερες ερωτήσεις την ώρα του μαθήματος.
Είμαι μαθητής και είναι ευθύνη μου να μάθω: ο Σενσέι διδάσκει κάποια πράγματα, τα αφήνει σε κοινή θέα όμως εγώ είμαι αυτός που πρέπει να τα πάρει. Πρέπει να πάω σπίτι και να μελετήσω, πρέπει να δουλέψω πάνω σ’ αυτά που μαθαίνω –αν πάω στο μάθημα και δεν έχω μελετήσει όλη την εβδομάδα, ο Σενσέι θα το καταλάβει. Αν είναι αρκετά σημαντικό για μένα να εμφανίζομαι στο μάθημα τακτικά, πρέπει να είναι αρκετά σημαντικό και να μελετάω στο σπίτι. Είτε έχει να κάνει με τη χρήση του σπαθιού ή του τζο, είτε με το να δένεις μια ζώνη στο κάγκελο του κρεβατιού και να δοκιμάζεις διάφορα πιασίματα και ρίψεις, είτε με οτιδήποτε άλλο που χρειάζεται μελέτη, η ευθύνη για τη μελέτη αυτή είναι του μαθητή∙ προσωπικά αυτόν τον καιρό εστιάζω στη χρήση του κόσι: ο Κιγιάμα Σενσέι μου λέει ότι δε χρησιμοποιώ το κόσι μου τόσο αποτελεσματικά όσο θα έπρεπε για το επίπεδό μου οπότε μελετάω αυτό. Ξέρω ότι δείχνω αστείος όταν κάνω τη συγκεκριμένη άσκηση γιατί βασικά αυτό που κάνω είναι να κινούμαι αργά προσπαθώντας να κρατάω το κόσι μου κάτω από τους ώμους μου, άλλοτε περπατώντας όρθιος, άλλοτε στα γόνατα και άλλοτε την ώρα που σηκώνομαι ή που κάθομαι. Ο Σενσέι έκανε αυτό το οποίο ήταν υπεύθυνος να κάνει: μου εντόπισε την μεγαλύτερη αδυναμία μου και μου είπε τι έπρεπε να κάνω –από εκεί και πέρα, η ευθύνη είναι δική μου.
Αν το πρόβλημά μου είναι έλλειψη φυσικής κατάστασης ή δύναμης, θα με βρείτε στο γυμναστήριο να προσπαθώ να το διορθώσω –ο λόγος που αναφέρομαι σ’ αυτά τα προβλήματα είναι επειδή ήταν όντως προβλήματα που αντιμετώπιζα. Αν ένας μαθητής συνειδητοποιεί κάποια αδυναμία είναι δική του δουλειά να την αντιμετωπίσει. Μερικές φορές ο δάσκαλος ή κάποιος παλιότερος μαθητής θα μας επισημάνει το πρόβλημα και μερικές φορές θα το αντιληφθούμε μόνοι μας όμως όπως και να ‘χει, είναι δική μας ευθύνη να κάνουμε κάτι για να το λύσουμε. Έτσι, όταν πάμε στο μάθημα, ο Σενσέι μπορεί να μας διδάξει κάτι καινούριο αντί να επαναλάβει για 900στη φορά την ίδια παρατήρηση.
Η εξάσκησή μας είναι δική μας ευθύνη, όχι των δασκάλων μας. Είναι δική μας ευθύνη να επιλέξουμε τους δασκάλους μας και τους συμμαθητές μας με σωφροσύνη όμως η ευθύνη μας δε σταματάει τη στιγμή που θα το κάνουμε –είμαστε υπεύθυνοι για το ντότζο, για την ασφάλειά μας και για την ασφάλεια των συνασκούμενών μας και για αυτά που μαθαίνουμε. Αυτό σημαίνει ότι βοηθάμε στο ντότζο, ότι προσέχουμε ο ένα τον άλλο και ότι, όταν το μάθημα τελειώσει, πηγαίνουμε σπίτι και δουλεύουμε πάνω στις αδυναμίες μας. Δε σταματάμε να μαθαίνουμε επειδή κάποιος είπε «Τελειώσαμε για σήμερα, καληνύχτα» –τότε είναι που αρχίζει η πραγματική μάθηση. Δεν πρέπει να παραιτούμαστε από την ευθύνη μας για τον εαυτό μας και για την εκπαίδευσή μας.
Πίτερ Μπόιλαν
Ο Πίτερ Μπόιλαν ασχολείται με τις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες από το 1986 και είναι κάτοχος 5ου νταν ιάιντο, 4ου νταν τζόντο και 3ου νταν Κόντοκαν Τζούντο ενώ παράλληλα μελετάει Σίντο Μούσο Ρίου Τζο και Σίντο Χατακάγκε Ρίου Χέιχο. Έχει ζήσει 7 χρόνια στην Ιαπωνία την οποία και συνεχίζει να επισκέπτεται τακτικά για την εξάσκησή του και από το 1998 λειτουργεί παράλληλα με την κανονική του δουλειά ως στέλεχος ιαπωνικών επιχειρήσεων στις ΗΠΑ, το ηλεκτρονικό κατάστημα ειδών πολεμικών τεχνών Mugendo Budogu (
https://www.budogu.com/). Τέλος, διατηρεί το μπλογκ «The Budo Bum» στο οποίο αναρτήθηκε αρχικά το παραπάνω κείμενο (
http://budobum.blogspot.gr/2014/03/student-responsibility.html)
